၁။ ဆရာရွင့္ ကြၽန္မအသက္ ၃၆ နွစ္ပါရွင့္။ လည္ပင္းႀကီးေရာဂါရိွတဲ့သူက ကေလးရနိုင္ပါ့မလားရွင့္။ ဆိုင္ေရာဆိုင္လား သိခ်င္ပါတယ္ရွင့္။ အိမ္ေထာင္သက္ ၂နွစ္ေက်ာ္ပါၿပီ။ မနွစ္ကတုန္းက ကိုယ္ဝန္ သုံးလၿပည့့္ခါနီးမွာ အလိုအေလ်ွာက္ပ်က္သြားလို႔ပါ။ အခုထိျပန္မရေသးပါဘူး။ ျပန္ရဖို႔ လြယ္ပါ့မလားလို႔ စိုးရိမ္မိလို႔ပါ။ ဆရာ က်န္းမာခ်မ္းသာပါေစရွင့္။
၂။ သမီးရဲ႕အသက္က (၂၉) ႏွစ္ရွိပါၿပီ။ အိမ္ေထာင္က်ၿပီး (၆) လေလာက္ေနေတာ့ ႏွလံုးခုန္ႏႈန္းက အရမ္းျမန္တာနဲ႔ ေဆးခန္း သြားျပတာ လည္ပင္းႀကီးေနတယ္ဆိုတာ သိရပါတယ္။ ေဟာ္မုန္းအဆိပ္ ျဖစ္တာလို႔ ေျပာပါတယ္။ ေသြးစစ္ၿပီး Cazole ေဆးကို ေသာက္ခုိင္းပါတယ္။ ေဆးေသာက္ေနတာ ယခုဆိုရင္ ၁ ႏွစ္၇ လရွိပါၿပီ။ TSH ကိုေတာ့ (၆) လ (၁) ႀကိမ္ေလာက္ စစ္ျဖစ္ပါတယ္။ ေသြးစစ္တာ (၄) ခါရွိပါၿပီ။ ေရာဂါစျဖစ္ကေန (၃) ခါ စစ္တာေတာ့ အေျဖက (TSH > 0.05) နဲ႔ ထြက္ၿပီး ေနာက္စစ္တဲ့ အေျဖမွာေတာ့ (TSH 0.025) နဲ႔ထြက္ပါတယ္။ ကေလးလည္း လိုခ်င္ပါတယ္။ အိမ္ေထာင္သက္က (၂) ႏွစ္ ေက်ာ္ပါၿပီ။ ဒါေၾကာင့္ ေရာဂါျမန္ျမန္ေပ်ာက္ေအာင္ ဘယ္လိုလုပ္ရပါမလဲ။ ေရာဂါ ျဖစ္ေနရက္နဲ႔ ကေလးယူရင္ ကေလးမွာ တစ္ခုခုျဖစ္မွာကုိ ႏွစ္ေယာက္လံုး စိုးရိမ္မိပါတယ္။
လည္ပင္းၾကီး ေဟာ္မုန္းမ်ားေရာဂါကို Toxic goiter လည္ပင္းၾကီးေဟာ္မုန္းအဆိပ္ျဖစ္တာလို႔လည္း ေခၚပါတယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ၅-၁ဝ ဆ ပိုျဖစ္ၾကတယ္။ ေရာဂါေသျခာေအာင္ -
• Physical exam ေဆးစစ္မယ္၊
• Thyroid ultrasound (အာလ္ထြာေဆာင္း) ရိုက္မယ္၊
• Blood tests ေသြးစစ္မယ္ -
1. TSH: the initial screening test
2. T4: the thyroid hormone
3. T3: a second thyroid hormone, of value before treatments start
4. TRAb: Thyroid receptor antibodies
လည္ပင္းၾကီး ေဟာ္မုန္းမ်ားေရာဂါမွာ Thyroxine (T4) နဲ႔ Triiodothyronine (T3) ေတြကေန Metabolic rate ကို မ်ားေစတယ္။ ကိုယ္ခႏၶာအလုပ္မွန္သမွ် အပိုလုပ္ေနာတာကို ေျပာတာျဖစ္တယ္။ T4 နဲ႔ T3 ကို ဦးေႏွာက္ထဲက Pituitary gland (ပစ္က်ဴထရီ) အက်ိတ္ကေန ထုတ္ေပးေနတဲ့ Thyroid-stimulating hormone (TSH) က ထိန္းခ်ဳပ္ေနတယ္။ T4 and T3 မ်ားေနရင္ TSH က နည္းေနမယ္။ Pituitary gland tumour (ပစ္က်ဴထရီ) ကင္ဆာ ေၾကာင့္လဲ Secondary hyperthyroidism ေနာက္ဆက္တြဲ လာျဖစ္ႏိုင္တယ္။
လည္ပင္းၾကီးေဟာ္မုန္း မ်ားေစတဲ့ ေနာက္အေၾကာင္းတမ်ိဳးကေတာ့ Toxic nodular goiter ေတာက္ဆစ္-ႏိုဒူလာ-ဂြိဳက္တာ ေခၚတယ္။ လည္ပင္းအက်ိတ္ေရာင္တာ ျဖစ္ရင္ Thyroiditis သိုင္ရြိဳက္ဒိုက္တစ္ ေခၚတယ္။ ေဟာ္မုန္းေတြ ပိုထုတ္ေနမယ္။ ၂-၃ ပတ္ၾကာတယ္။ နာတာရွည္ျဖစ္ရင္ Hypothyroidism ဟိုက္ပို-သိုင္းရြိဳက္ဒဇင္ ျဖစ္လာမယ္။
Hyperthyroidism ေရာဂါလကၡဏာေတြ နဲ႔ ေနာက္ဆက္တြဲျဖစ္ႏိုင္တာေတြ -
• ႏွလံုးခုန္ျမန္၊ ႏွလံုးခုန္ မမွန္၊
• ကိုယ္အပူခ်ိန္မ်ား၊ ေခြ်းထြက္မ်ား၊
• ဂနာမျငိမ္ျဖစ္၊ လက္တုန္၊
• ေမာပန္းေနပါေစ လုပ္တာကိုင္တာမွန္သမွ် တက္ၾကြေန၊
• အစားပိုစား၊ လူကပိန္၊
• အိပ္ေရးပ်က္၊ ဝမ္းပ်က္၊
• မ်က္လံုးမို႔၊ မ်က္ရည္မ်ား၊ ၾကည့္ရင္စိုက္ၾကည့္၊
• အရိုးအားနည္း၊ လည္ပင္းၾကီး၊
• ရာသီမမွန္။
ဒီလကၡဏာေတြက အသက္သိပ္ၾကီးသူေတြမွာ နည္းနည္းသာ ခံစားရမယ္။ ဒါေပမဲ့ စိတ္ဓါတ္က်၊ အသိဥာဏ္-မွတ္ဥာဏ္နည္း၊ ႏွလံုးခုန္မမွန္၊ မူးေမ့ခ်င္၊ အားယုတ္၊ ဒါမွမဟုတ္ ႏွလံုးေရာဂါေတြ ျဖစ္လာေစႏိုင္တယ္။ အသက္ၾကီး အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ Thyroid receptor antibodies အင္တီေဘာ္ဒီမ်ားေနတာကို Graves disease ဂေရ႕ဖ္ေရာဂါလို႔ ေခၚတယ္။ ေရာဂါျပီးစနစ္ကေန TSH နဲ႔တူတဲ့ ပံုမွန္မဟုတ္တဲ့ အင္တီေဘာ္ဒီထုတ္လို႔ ျဖစ္လာတယ္။ လည္ပင္းၾကီး ေဟာ္မုန္းမ်ားသူ ၈ဝ% မွာ ဂေရ႕ဖ္ေရာဂါျဖစ္တယ္။ မ်က္စိျပဴးတာျဖစ္တယ္။ အေရျပားလဲ ထူထဲလာႏိုင္တယ္။
သိပ္ရွားရွားပါးပါးျဖစ္တတ္တဲ့ Thyroid storm ေဟာ္မုန္း မုန္တိုင္းထန္တာ ျဖစ္ေနရင္ေတာ့ မေကာင္းဘူး။ ၂ ေယာက္ ၁ ေယာက္ အသက္ကို ရန္ရွာခံရတယ္။ အမ်ိဳးသမီးဆိုရင္ ႏူမိုးနီးယားနဲ႔ Ovarian hyperstimlation မ်ိဳးဥအိမ္ အလုပ္ပိုလုပ္ျခင္း ဆိုတာေတြ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
လည္ပင္းၾကီး ေဟာ္မုန္းမ်ားေရာဂါမွာ တျခားေရာဂါလကၡဏာေတြအျပင္ မ်ိဳးပြါးလမ္းေၾကာင္းကိုလဲ သက္ေရာက္ေစတယ္။
• ရာသီမမွန္တာနဲ႔ ရာသီမလာတာေတြလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• မ်ိဳးဥမထြက္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ Ovulation Prediction Kit သံုးျပီး မ်ိဳးဥ ထြက္-မထြက္ စစ္ႏိုင္တယ္။ မထြက္ရင္လဲ ထြက္ေအာင္လုပ္လို႔ ရပါတယ္။ ဒီေရာဂါရွိသူ အမ်ိဳးသမီးတိုင္းက ကေလးမရျဖစ္မွာ မဟုတ္ပါ။
• ဒီေရာဂါကို ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနမွ သိသူေတြလဲရွိတယ္။ ကိုယ္ဝန္ထဲကကေလးကို ၅% ျပႆနာျဖစ္ေစတယ္။
• ကိုယ္ဝန္ မေဆာင္ခင္ သိရင္ Radioactive iodine ေရဒီယိုသတၲိၾကြေဆးေပးကုသတယ္။ ကိုယ္ဝန္ ၁ဝ ပါတ္ ေနာက္မွသိရရင္ ဒီေဆးကုသနည္း မလုပ္သင့္ဘူး။ ကေလးကို ထိခိုက္ေစမယ္။ သူတို႔ကို Propylthiouracil (PTU) ေဆးေပးမယ္။ Celestone (Metamethasone) နဲ႔ Hhyroidectomy ခြဲစိတ္နည္းလဲ လုပ္တယ္။ Methimazole ေဆးကို ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မွာ မေပးသင့္ဘူး။
• ကိုယ္ဝန္ပ်က္တာ၊ ေစာေမြးတာ IUD သားအိမ္ထဲမွာတင္ ကေလးေသသြားတာ၊ ကိုယ္ဝန္ေသြးဆိပ္တက္တာေတြ ပိုျဖစ္တတ္တယ္။ ေဟာ္မုန္းမ်ားေနတာကို ထိန္းထားႏိုင္ရင္ ကိုယ္ဝန္ကို ဒုကၡမေပးပါ။
ဘယ္လို ကာကြယ္မလဲ၊ ကုသမလဲ
• ႏွလံုးခုန္ျမန္ေနလို႔ေပးတဲ့ Propanolol ေဆးဟာ ေရာဂါအေျခခံကို ကုတာမဟုတ္ပါ။ ႏွလံုးခုန္တာ သက္ေသာေနေစမယ္။
• လည္ပင္းၾကီးအက်ိတ္က ေဟာ္မုန္းထုတ္ႏိုင္ေအာင္ အိုင္အိုဒင္းဓါတ္ဆား နည္းနည္း အျမဲ လိုေနတယ္။ မ်ားျပန္ရင္လဲ ေဟာ္မုန္းသိပ္ထုတ္မေပးျပန္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အိုင္အိုဒင္းဓါတ္ဆားေပး ကုသတာကို အျမဲမသံုးဘူး။ Thyroid storm လည္ပင္းၾကီး မုန္တိုင္းထန္တာမ်ိဳး ျဖစ္ေနတာကို ခ်ႏိုင္ေအာင္ ေရတိုသာ သံုးတယ္။
• ေရဒီယိုသတၲိၾကြအိုင္အိုဒင္းသံုးႏိုင္တယ္။ ကို္ယ္ဝန္ေဆာင္ေနတံုးမွာ မေပးပါ။ ေပးတာ မ်ားသြားျပန္ရင္လဲ ေျပာင္းျပန္ျဖစ္မယ္။ အဲလို Hypothyroidism ေဟာ္မုန္းနည္းေရာဂါ ျဖစ္ရင္ေတာ့ ေဟာ္မုန္း အစားထိုးေပးေနရေတာ့မယ္။
• Propylthiouracil နဲ႔ Methimazole (Tapazole or Thiamazole or MMI) ေဆးတခုခုသံုးတယ္။ ၆ ပတ္ကေန ၃ လအထိေပးေလ့ရွိတယ္။
• တခ်ိဳ႕လူနာေတြကို Thyroidectomy ခြဲထုတ္ေပးတယ္။ ခြဲထုတ္သူေတြကို ေနာက္ပိုင္းမွာ Thyroid hormone replacement ေဟာ္မုန္းအစားထိုးေဆး တသက္လံုး ေပးေနရတတ္တယ္။
• Cazole ဟာ Carbimazole ျဖစ္တယ္။ Neomercazole, Vidalta, Camazol စတဲ့နာမည္ေတြနဲ႔လာတယ္။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe/
