ဆရာပို႔တဲ့စာေတြ အကုန္ဖတ္ရပါတယ္။ ကၽြန္မကိုတခု ကူညီပါဦး။ G6PD ရွိတဲ့ကေလးတေယာက္ဟာ ဘယ္လိုေနထိုင္ စားေသာက္ရမယ္ ဆိုတာရွင္းျပပါဆရာ။ ေဆးေတြက ဆရာပို႔ထားတဲ့စာနဲ႔လံုေလာက္ပါၿပီ။ ဒီလိုကေလးဟာ ဘာေရာဂါေတြ ထပ္ျဖစ္လာနိင္ေသးလဲဆရာ။ က်န္းမာေပ်ာ္ရြင္စြာနဲ႔ေရာ သက္တန္းေစ့ေနနိင္ပါ့မလား။ သားဦးျဖစ္ၿပီး ဒီေရာဂါရွိေတာ့ ကၽြန္မ႐ူးေတာ့မယ္။ ေမးသမွ်ကို ျပန္ေျဖေပးတဲ့ ဆရာကို ေက်းဇူးတင္ပါတယ္။
ေမြးကတည္းက G6PD (အင္ဇိုင္း) ခ်ိဳ႕ယြင္ေနတဲ့ ေရာဂါျဖစ္တယ္။ မိဘတဦးဦးကျဖစ္ျဖစ္ ၂ ဦးလံုးကျဖစ္ျဖစ္ မ်ိဳးဗီဇ ရလာလို႔ သူ႔ X chromosome မွာ လာထိခိုက္တယ္။ တကမာၻလံုးမွာ သန္း ၄ဝဝ ျဖစ္ေနတယ္။ ငွက္ဖ်ားေရာဂါရွိတဲ့ ေနရာေတြနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ကေလးေတြမွာ ဒီေရာဂါရွိေနတာ မသိၾကဘူး။ ကေလးငယ္ငယ္ေလး ကတည္းက ဒီလိုရွိေနတာ သိသူေတြက ကံေကာင္းၾကပါတယ္။
G6PD ဆိုတာ (ကဇီဓါတ္) ကေန အင္အားျဖစ္ေစရာမွာကူညီတဲ့ (အင္ဇိုင္း) ျဖစ္တယ္။ ေသြးနီဥကို တခုခု ျဖစ္သြားေစမွာကိုလဲ သူကေန အကာကြယ္ေပးတယ္။ G6PD နည္းေနရင္ အကာကြယ္ လံုေလာက္ေအာင္ မေပးႏိုင္ေတာ့ဘူး။ အဲလိုျဖစ္လာရင္ ရိုးတြင္းျခင္ဆီကေန ေသြးနီဥေတြ ထုတ္ေပးေနတာက မလံုေလာက္ေတာ့တဲ့အခါ ေသြးအားနည္းေရာဂါ ဝင္လာမယ္။
ကမာၻ႔က်န္းမာေရးအဖြဲ႔ကေန အမ်ိဳး ၅ ခုခြဲထားတယ္။ ဆိုးတာကေန စတယ္။
၁။ ေသြးအားနည္းေနျပီး ၁ဝ% ေအာက္မွာသာ အလုပ္လုပ္ႏိုင္သူ။
၂။ ေသြးအားနည္းတာ ျဖစ္လိုက္-သက္သာလိုက္နဲ႔ ၁ဝ% ေအာက္မွာသာ အလုပ္လုပ္ႏိုင္သူ။
၃။ ေသြးအားနည္းတာ တခါတေလသာ ျဖစ္ျပီး ၁ဝ-၆ဝ% အလုပ္လုပ္ႏိုင္သူ။
၄။ လကၡဏာ မျပေသးသူ။
၅။ ေနေကာင္းေနသူ။
အမ်ားအားျဖင့္ ဘာေရာဂါလကၡဏာမွ မျပဘဲေနတတ္တယ္။ လကၡဏာ ျပလာသူေတြက ေယာက္်ားေလးေတြသာ ျဖစ္တယ္။ ေမြးကင္းစမွာ အသားဝါက ၾကာရွည္ ျဖစ္သူေတြက ေရာဂါနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတတ္တယ္။ ေမြးရာပါမို႔ ေပ်ာက္ေအာက္ေတာ့ ကုမရပါ။ လူေကာင္းလို ေနတဲ့ကေလးဟာ ခလုပ္ ဆြဲျဖဳတ္လိုက္သလို အေျခအေနမ်ိဳး ရွိလာရင္ ေရာဂါလကၡဏာ ျပလာမယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့ -
၁။ Infection ေရာဂါပိုး (ဗက္တီးရီးယား၊ ဗိုင္းရပ္စ္) ဝင္တာ၊
၂။ တခ်ိဳ႕ေဆးဝါးမ်ား၊ ငွက္ဖ်ားေဆး၊ (ဆာလ္ဖါ)၊ အနာ-အကိုက္-အဖ်ားသက္သာတဲ့ေဆး၊ ပိုးေသေစတဲ့ေဆးေတြ ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ကေလးေတြက အဲလိုေဆးဝါး နဲနဲေပးတာကို ခံႏိုင္တတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕က နဲနဲေလးမွ မရဘူး။
၃။ Broad beans ပဲ စားသံုးတာ။ Horse Bean, Vicia faba, Fava Bean, Field Bean, Bell Bean, Tic Bean လို႔လဲ ေခၚတယ္။
၄။ Naphthalene ပရုပ္လံုး အနံ႔ေတာင္မွ မတည့္ပါ။
ေရာဂါလကၡဏာ ျပေစမွာေတြကို ေရွာင္က်ဥ္-ဖယ္ရွားလိုက္တာနဲ႔ ရက္သတၲ ၁-၂ ပါတ္အတြင္း သက္သာလာမယ္။ သိပ္ မဆိုးရင္ ေဆးကုစရာေတာင္ မလိုပါ။ သူ႔ခႏၶာကိုယ္ကေန ေသြးနီဥသစ္ေတြ ထုတ္လုပ္ေပးေနလိမ့္မယ္။ ကုသရတာက ေဆးဝါးနဲ႔ အစားအေသာက္ ဆင္ျခင္-ေရွာင္က်ဥ္ရတာပါ။ ကေလးကာကြယ္ေဆး အားလံုးအျပင္ အသဲေရာင္ ေအ၊ ဘီ ကာကြယ္ေဆး ထိုးေပးရမယ္။ လိုအပ္လို႔ ေသြးသြင္းေပးရင္ လူေကာင္းလို ေနႏိုင္တယ္။ ေက်ာက္ကပ္ ထိသြားခ်ိန္မွာ Dialysis လုပ္ေပးရမယ္။ တခ်ိဳ႕ Spleen ေဘလံုး ထုတ္ျပစ္ရႏိုင္တယ္။ Folic acid, Vitamin E ေတြ ေပးႏိုင္တယ္။
ေမြးရာပါမို႔ ေပ်ာက္ေအာက္ေတာ့ ကုမရပါ။ ေသြးအားနည္းေနျပီး ၁ဝ% ေအာက္မွာသာ အလုပ္လုပ္ႏိုင္သူ။ ေသြးအား နည္းတာ ျဖစ္လိုက္-သက္သာလိုက္နဲ႔ ၁ဝ% ေအာက္မွာသာ အလုပ္လုပ္ႏိုင္သူ။ ေသြးအားနည္းတာ တခါတေလသာ ျဖစ္ျပီး ၁ဝ-၆ဝ% အလုပ္လုပ္ႏိုင္သူ။ လကၡဏာ မျပေသးသူ။ ေနေကာင္းေနသူဆိုျပီး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိပါတယ္။
ဘာမွမျဖစ္သလိုကေန Hemolysis ေသြးနီဥေတြကို ဖ်က္ဆီးလို႔ Hemolytic anemia ေသြးအားနည္းေရာဂါ ျဖစ္လာ ႏိုင္တယ္။ ျဖစ္လာရင္ အသားအေရ ျဖဴေရာ္ေရာ္ျဖစ္လာမယ္။ ေမာပမ္းမယ္။ ႏွလံုးခုန္ျမန္မယ္။ အသက္ရွဴ မဝဘူး။ အသား ဝါမယ္။ ဆီးအေရာင္ ရင့္မယ္။ ေဘလံုး ၾကီးလာမယ္။ ေရာဂါလကၡဏာ ျပေစမွာေတြကို ေရွာင္က်ဥ္-ဖယ္ရွားလိုက္တာနဲ႔ ရက္သတၲ ၁-၂ ပါတ္အတြင္း သက္သာလာမယ္။ သိပ္မဆိုးရင္ ေဆးကုစရာေတာင္ မလိုပါ။ သူ႔ခႏၶာကိုယ္ကေန ေသြးနီဥသစ္ေတြ ထုတ္လုပ္ေပးေနလိမ့္မယ္။ လိုအပ္ရင္ ေသြးသြင္းရတယ္။ ပရုတ္ပါရင္ ဘာမွမတည့္ပါ။ အနံ႔ကအစ မတည့္ပါ။ ေသာက္ရင္ ပိုဆိုးတယ္။ လူးတာကလဲ ေသြးထဲဝင္သြားတာဘဲ။ တိုင္းရင္း-ျမန္မာေဆးေတြထဲမွာပါေနရင္ ေရွာင္ရင္ပါ။ ကေလးကို မတည့္မဲ့ ေဆးနာမယ္ေတြကို မွတ္ျပီး ကုိယ္လဲ ေရွာင္ပါ။
ေရွာင္ရမယ့္ေဆးေတြ
Acetanilide (ရာဘာ ထုတ္လုပ္ရာတြင္ သံုးသည္), Acetylphenylhydrazine (polycythemia ေရာဂါအတြက္ေဆး), Acetylsalicylic acid (Aspirin), Aminophenazone (အကုိက္အခဲေပ်ာက္ေဆး), Antazoline (အလာဂီ် သက္သာေဆး), Arsine (ဓါတုလက္နက္သံုး ဓါတ္ေငြ႔), Beta-Naphthol (ဆိုးေဆး), Chloramphenicol (ပဋိဇီဝေဆး), Chloroquine (ငွက္ဖ်ားေဆး), Ciprofloxacin (ပဋိဇီဝေဆး), Colchicine (ေဂါက္ေဆး), Dapsone (အနာၾကီးေရာဂါ ေဆး), Dimercaprol (အာဆင္းနစ္၊ ေရႊ၊ ျပဒါး အဆိပ္သင့္ျခင္းတို႔အတြက္ေဆး), Diphenhydramine (အလာဂ်ီ ေဆး), Dopamine (ပါကင္ဆြန္ေရာဂါ၊ ေသြးတိုးေဆး), Doxorubicin (ကင္ဆာေဆား), Furazolidone (ပဋိဇီဝေဆး), Glibenclamide (ဆီးခ်ိဳေဆး), Glucosulfone (အေရျပားနာေဆး), Isobutyl Nitrite (ရွဴေဆး), Isoniazid (တီဘီေဆး), Menadione (ဗီတာမင္ေက), Mepacrine (သံခ်ေဆး), Mesalazine-5-Aminosalicylic Acid (အူေရာဂါေဆး), Methyltioninium Chloride (methylene blue) (ငွက္ဖ်ား၊ ကင္ဆာ၊ အဆိပ္ေျဖေဆး), Nalidixic Acid (ပဋိဇီဝေဆး), Naphtalene (ပရုပ္), Niridazole (သန္ခ်ေဆး), Nitrofural (ပဋိဇီဝေဆး), Nitrofurantoin Nitrofurantoin, Norfloxacin (ပဋိဇီဝေဆး), Urate (ေဂါက္ေရာဂါတြင္ျဖစ္သည့္ဆား), Pamaquine (ငွက္ဖ်ားေဆး), Para-Aminobenzoic Acid (အစာလမ္းေရာဂါ၊ အေရျပားနာေဆး), Paracetamol (ပါရာစီတေမာ အကိုက္-အဖ်ားေဆး), Pentaquine (ငွက္ဖ်ားေဆး), Phenacetin, Phenazone, Phenazopyridine, Phenylbutazone, Phenytoin, Phynylhydrazine, Primaquine (ငွက္ဖ်ားေဆး), Probenecid, Procainamide, Proguanil (ငွက္ဖ်ားေဆး), Pyrimethamine, Quinidine, Quinine (ငွက္ဖ်ားေဆး), Stibophen, Streptomycin (ပဋိဇီဝေဆး), Sulfacetamide (ပဋိဇီဝေဆး), Sulfacytine (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfadiazine (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfadimidine (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfafurazole (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfaguanidine (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfamerazine (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfamethoxazole (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfamethoxypyridazine (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfanilamide (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfapyridine (ဆာလ္ဖါေဆး), Sulfasalazine (ပဋိဇီဝေဆး), Salazosulfapyridine (ဆာလ္ဖါေဆး), Thiazosulfone Thiazosulfone, Tiaprofenic Acid (အနာ-အဖ်ားေဆး), Tolonium Chloride (ဆိုးေဆး), Trihexyphynidyl (ပါကင္ဆိုနဇင္ေဆး), Trimethoprim (Septin ထဲပါသည့္ ပဋိဇီဝေဆး), Trinitrotoluene (ေဖါက္ခြဲပစၥည္း), Tripelennamine (စိတ္ေရာဂါေဆး), Vitamin C, Vitamin K1, Vitamin K3, Vitamin K4 ဗီတာမင္ စီ၊ ေက။
သတိထားရမွာက ကုိယ္ပူ-ကိုက္ခဲရင္ Paracetamol ပါရာစီတေမာ မတိုက္ပါနဲ႔။ ငွက္ဖ်ားေဆး Chlorguanidine, Chloroquine, Quinine ေတြ မတိုက္ပါနဲ႔။ တိုက္ဖြိဳက္ စတဲ့ေရာဂါကို ေပးတတ္တဲ့ Chloramphenicol ေဆး လံုးဝေရွာင္ပါ။ တီဘီေဆး Streptomycin, (INH) မတည့္ပါ။ ဆာလ္ဖါေဆးေတြ အားလံုးမတည့္ပါ။ ကေလးအေတာ္မ်ားမ်ားေပးတတ္တဲ့ Septrin ဆက္ပထြန္ မတည့္ပါ။
G6PD ေမြးရာပါေရာဂါ အေမး-အေျဖ
• ပဌမကေလးမွာ G6PD ရွိေနရင္ ေနာက္ေမြးလာမဲ့ကေလးမွာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တဲ့အလားအလာရွိတယ္လို႔ ေျပာရပါမယ္။ မိဘတဦးဦးဆီကေန ရလာတာျဖစ္လို႔ပါ။
• G6PD deficiency ဆိုတာ X chromosome နဲ႔ဆိုင္တယ္။ ေယာက္်ားမွာ X chromosome တခုရွိျပီး။ မိန္းမမွာ (အိတ္က္စ္ ခရိုမိုဇုန္း) ၂ ခု ရွိတယ္။
• မိန္းမရဲ႕ (အိတ္က္စ္ ခရိုမိုဇုန္း) မွာ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္ရွိေနရင္ သယ္ေဆာင္ေပးသူျဖစ္ေနမယ္။ ေယာက္်ားမွာရွိေနရင္ အေျခအေနလိုက္ျဖစ္ေစမယ္။
• သားမွာ ရွိလာတာဟာ မိခင္ဆီကေနရလာတာျဖစ္ျပီး သမီးေလးမွာရွိေနတာက မိဘႏွစ္ပါးလံုးဆီကေန ရလာတာ ျဖစ္တယ္။
• သားဟာ မိခင္ဆီကေန အေျခအေနအရ ရလာတာျဖစ္တယ္။
• ဖခင္ဆီကေနေတာ့ သူ႔သမီဆီးကို အေျခအေနေပးျဖစ္ေစေပမဲ့ သားဆီကို အေျခအေနအေပးမျဖစ္ေစဘူး။
• မိခင္အေကာင္း + ဖခင္ ခိ်ဳ႕ယြင္း = သမီး သယ္ေဆာင္ေပးသူ နဲ႔ သား ဘာမွမျဖစ္။
• မိခင္ ခ်ိဳ႕ယြင္း + ဖခင္ ဘာမွမျဖစ္ = သမီး သယ္ေဆာင္ေပးသူ နဲ႔ သား ခ်ိဳ႕ယြင္းသူ။
• မိခင္ ခ်ိဳ႕ယြင္း + ဖခင္ ခ်ိဳ႕ယြင္း = သမီး ခ်ိဳ႕ယြင္းသူ။ သား ခ်ိဳ႕ယြင္းသူ။
• မိခင္သယ္ေပးသူ + ဖခင္ ဘာမွမျဖစ္သူ = သမီး သယ္ေပးသူျဖစ္ဘို႔ ၅ဝ%နဲ႔ ခ်ိဳ႕ယြင္းဘို႔ ၅ဝ%။ သား မျဖစ္ဘို႔ ၅ဝ% နဲ႔ ျဖစ္ဘို႔ ၅ဝ%။
• မိခင္သယ္ေပးသူ + ဖခင္ ခ်ိဳ႕ယြင္းသူ = သမီး သယ္ေပးသူျဖစ္ဘို႔ ၅ဝ%နဲ႔ ျဖစ္ဘို႔ ၅ဝ%။ သား ျဖစ္ဘို႔ ၅ဝ% နဲ႔ မျဖစ္ဘို႔ ၅ဝ%။
သူမ်ားႏိုင္ငံေတြမွာ ေဆးပညာပညာေပးေတြကို (အင္တာနက္) ကေနလည္း အေတာ္အသံုးခ်ပါတယ္။ ေရာဂါတိုင္း လိုလိုအတြက္ အသင္းအဖြဲ႔ေတြလုပ္ထားျပီး အသိပညာေပးမႈေတြ အေတြ႔အၾကံဳဖလွယ္တာေတြ လုပ္ၾကတယ္။ အေတာ္လည္း အက်ိဳးရွိတယ္။ ဆရာေတာ့ G6PD အေၾကာင္း စာတပုဒ္သာေရးျဖစ္ေသးတယ္။ အခ်ိန္ရရင္ ေမးတဲ့သူ သိခ်င္တာေတြကိုပါ ထည့္ေရးပါအံုးမယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
