၁။ ဆရာေဆြရွင့္ ေမြးကင္းစကေလး အသားဝါျခင္း လကၡဏာေတြအေၾကာင္း ေျပာျပေပးပါေနာ္။ သမီးကေလးက ေမြးၿပီးမွာ မ်က္လံုးမ်က္သားက အျဖဴမဟုတ္ပဲ ဝါေနပါတယ္။ ေဆးရံုကေျပာတာကေတာ့ အသားဝါတာ မရိွဘူးလို႔ ေျပာလိုက္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ စုိးရိမ္လုိ႔ပါရွင္။ ၿပီးေတာ့ ကေလးေတြက ေမြးစမွစၿပီး မည္သည့္ကာကြယ္ေဆးေတြ ထိုးရတယ္ဆိုတာကိုလည္း ေျပာျပေပးပါဦးေနာ္။
၂။ ဆရာရွင့္ သမီးအစ္မက ၂ဝ ရက္ေန႔က မႏၱေလးက (႕႕႕႕႕) ေဆးရုံမွာ ေယာက္်ားေလး ေမြးခဲ့ပါတယ္ရွင့္။ ေဘးအခန္းနဲ႔ မ်က္နွာခ်င္းဆိုင္အခန္းက ကေလးေတြက အသားဝါလို႔ ဓါတ္ကင္တာကို ေတြ႔ရပါတယ္။ အစ္မရဲ့ ကေလးကေတာ့ ၃ ရက္ေနမွ ေသြးေဖာက္ႀကည့္ေတာ့ အသားဝါပါလို႔ ေသြးလဲရပါတယ္ရွင့္။ အဲဒါဟာ ဘာေႀကာင့္ပါလဲရွင့္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္အတြင္းမွာ စားေသာက္ေနထိုင္မႈနဲ႔ ဆိုင္ပါသလားရွင့္။ ဒါမွမဟုတ္ ကူးစက္မႈတစ္ခုလား။ ေမြးလာမယ့္ကေလးမွာ အသားဝါ မပါေအာင္ ဘယ္လိုလုပ္သင့္ပါသလဲရွင့္။
၃။ မဂၤလာပါဆရာ။ ကေလးအသားဝါတာနဲ႔ပတ္သတ္ၿပီးသိခ်င္လို႔ပါရွင္။ သမီး ၁၄ ရက္ေန႔က သမီးေလးကို ရိုးရိုးေမြးခဲ့ပါတယ္။ သမီးေကာ အမ်ိဳးသားပါ အိုေသြးပါ။ အိုေသြးသမားေတြက ကေလးမွာပိုၿပီး အသားဝါၾကတယ္လို႔ ေျပာၾကပါတယ္ဆရာ။ မေန႔က ေသြးစစ္ေတာ့ အသားဝါအဆင့္က ၁၃ ပဲရိွပါတယ္ဆရာ။ ဒီေန႔ေတာ့ ၂၃ ျဖစ္သြားလို႔ ၆ နာရီကို မီးျပၿပီး မသက္ရင္ေသြးေတြလဲထုတ္ပစ္ကမယ္လို႔ေျပာပါတယ္ဆရာ။ ဘာေၾကာင့္အသားဝါတဲ့အဆင့္က ပိုတိုးလာတာရယ္။ ေသြးလဲလိုက္ရင္ ပိုေကာင္းလာမလားဆိုတာရယ္ ေျဖၾကားေပးေစခ်င္ပါတယ္ဆရာ။ သမီးေလးကို ၈ ေပါင္ ၅ ေအာင္စကို ေလစုပ္စက္ကူၿပီးေမြးခဲ့ပါတယ္ဆရာ။ အခုသမီးေဆးရံုမွာပါဆရာ ရိုေသေလးစားစြာျဖင့္။
၄။ ေလးစားရပါေသာဆရာရွင့္။ က်မအသက္ ၃၄ နွစ္ပါ။ သားဦးသားေလး ခြဲေမြးထားတာ တလျပည့္ပါျပီ၊၊ ၃ ရက္သားေလး တုန္းက အသား၀ါခ်င္လုိ႔ ၂ ၇က္ မီးျပရပါတယ္၊၊ ခုက်န္းက်န္းမာမာနဲ႔အိမ္ျပန္ေရာက္ပါျပီ။ သားေလးမ်က္ႏွာမွာ နည္းနည္း ဝါသလုိအေရာင္ေလးထြက္ေနတယ္ ျပီးေတာ့ မ်က္လုံးကလဲ ျဖဴျဖဴ ၾကည္ၾကည္ေလး မျဖစ္ဘဲ ဝါေနာက္ေနာက္ေလး ျဖစ္ေနတယ္။ ကေလးဆရာ၀န္နဲ႔ျပေတာ့ ကိစၥမရွိပါဘူး လုိ႔ေျပာတယ္။ ကေလးမ်က္လုံးက အဲလုိဘဲလား၊ ဒါမွ မဟုတ္ မီးျပလုိက္လုိ႔ျဖစ္တာလား။ တကယ္ဘဲစိုးရိမ္စရာမလုိဘူးလားသိခ်င္တယ္ဆရာ။ ျပီးေတာ့ အဝါေရာင္ေတြက်န္ေနတာ သဘာဝဘဲလားဆရာ။
အသားဝါကို ေခၚတဲ့ Jaundice (ဂြ်န္းဒစ္) ဆိုတာ ျပင္သစ္စကားကေနလာတယ္။ ကေလးအေရျပားမွာ Bilirubin (ဘီလီရူဘင္) ေခၚတဲ့ အေရာင္ရွိဓါတ္ေတြ မ်ားေနလို႔ျဖစ္တယ္။ လူတိုင္းမွာရွိတာပါဘဲ၊ ကေလးမွာမ်ားေနလို႔။ ကေလးတိုင္း ၅ဝ-၆ဝ% က ေမြးျပီး တပါတ္အတြင္းမွာ အသားဝါၾကတယ္။ ေမြးစကေလး အသားဝါတာကို ေဆးစာနဲ႔ Neonatal jaundice ေခၚတယ္။ ေသြးစစ္ၾကည့္ရင္ Bilirubin level က 85 umol/l (5 mg/dL) ထက္ မ်ားေနတာ ျဖစ္တယ္။ လူၾကီးေတြမွာေတာ့ 34 umol/l (2 mg/dL) ဆိုရင္ အသားဝါေနတယ္လို႔ ေျပာတယ္။
ျဖစ္ေစတဲ့ အေၾကာင္းေတြက -
1. Increase bilirubin load on liver cells: အသည္း (ဆဲလ္) ေတြမွာ (ဘီလီရူဘင္) မ်ားလာလို႔၊
2. Defective hepatic uptake of bilirubin from blood plasma: ေသြးထဲက (ဘီလီရူဘင္) ေတြကို အသည္းကေန လံုေလာက္ေအာင္ မယူႏိုင္လို႔၊
3. Defective billirubin conjugation: (ဘီလီရူဘင္) ကို အသည္းကေန ေပါင္းစပ္ေပးမႈမွာ ခ်ိဳ႕ယြင္းလို႔၊
4. Defective bilirubin excretion (ဘီလီရူဘင္) ေတြကို စြန္႔ထုတ္ျပစ္တာ မႏိုင္လို႔ ဆိုတဲ့အေၾကာင္းတရားေတြေၾကာင့္ အသားဝါရတယ္။
ေမြးစကေလး အသားဝါတာ (၄) မ်ိဳးရွိတယ္။
(၁) Physiological jaundice ဇီဝကမၼျဖစ္စဥ္အရ ျဖစ္လာတာမ်ိဳး၊ ေဆးကုစရာ မလိုပါ။ သေႏၶသားဘဝက ေသြးေတြကုိ အသစ္လဲရာကေန ေသြးနီဥေတြ ပ်က္စီးတဲ့အခါ (ဟီမိုဂလိုဘင္) ထဲက (ဘီလီရူဘင္) ေတြထြက္လာျပီး၊ ေသြးထဲေရာက္မယ္။ အသည္းမွာ ေျပာင္းလဲမႈေတြလုပ္တယ္။ မလိုတာေတြ ဝမ္းထဲကေန စြန္႔ထုတ္တယ္။ အသည္းကေန (ဘီလီရူဘင္) ကို ႏိုင္ေအာင္ မရွင္းႏိုင္ေသးလို႔ ၂-၃ ရက္ဆို ဝါလာမယ္။ ၁-၂ ပါတ္ေနရင္ ေကာင္းသြားမယ္။
(၂) Blood group incompatibility (Rh or ABO problems) ေသြးအုပ္စုမတည့္လို႔ျဖစ္တာ၊ မိခင္ေသြးက မတူရင္ ကေလးရဲ႕ေသြးနီဥေတြကို ဖ်က္ဆီးတာမ်ိဳးျဖစ္ေစတယ္။ အဲလိုျဖစ္ရင္ ကေလးေသြးထဲမွာ (ဘီလီရူဘင္) ေတြ မ်ားလာတယ္။ ဆိုးတယ္။ ၂၄ နာရီအတြင္းမွာ သိသာလာမယ္။ Rh ေၾကာင့္ျဖစ္တာအတြက္ အခုေခတ္မွာ မိခင္ကို ကေလးေမြးျပီး ၇၂ နာရီအတြင္း RhoGAM ထိုးေပးတယ္။ ေနာက္ကေလးေတြအတြက္ ကာကြယ္ျပီးသား ျဖစ္သြားမယ္။
(၃) Breast-feeding jaundice ႏို႔ဗူးတိုက္လို႔ျဖစ္တဲ့ အသားဝါ၊ ကေလးကို ႏို႔လိုသေလာက္ မတိုက္ရင္ျဖစ္မယ္။ အဲဒါမ်ိဳးက ၅-၁ဝ% ရွိတယ္။ ေမြးကာစကေလးေတြမွာ လူၾကီးေတြလို အူထဲမွာ (ဗက္တီးရီးယား) မရွိေသးဘူး။ လူၾကီးေတြဆိုရင္ ပိုးေတြကေန Conjugated bilirubin ဆိုတာကို Stercobilinogen အျဖစ္ေျပာင္းေပးမယ္။ ေနာက္ဆံုး Stercobilin အေနနဲ႔ ဝမ္းထဲမွာ ပါသြားတယ္။ ကေလးငယ္ေလးေတြမွာ အဲလိုျဖစ္မလာႏိုင္ေသးဘူး။
(၄) Breast-milk jaundice မိခင္ႏို႔တိုက္ရာကေနျဖစ္တာ ၁-၂% ရွိတယ္။ ၄-၇ ရက္မွာျပတယ္။ ၃-၁ဝ ပါတ္အထိ ၾကာတယ္။ အႏၲရာယ္ မရွိပါ။ တခ်ိဳ႕ မိခင္ေတြရဲ႕ႏို႔ထဲမွာ Progesterone (ပရိုဂ်က္စတီရုန္း) ေဟာ္မုန္းနဲ႔ဆိုင္တာ ပါေနတယ္။ ကေလးအူကေန (ဘီလီရူဘင္) ေတြကို ျပန္စုပ္ယူေစလို႔ ျဖစ္ရတယ္။ ေနာက္ျပီး ႏို႔ထဲမွာ Lipoprotein lipase ေခၚတဲ့ (အင္ဇိုင္းမ္) ပါေနတယ္။ ဒါကေန Bilirubin ျဖစ္စဥ္ကို ထိခိုက္ေစတယ္။ ကေလးဝမ္းခ်ဳပ္ရင္လဲ ရွင္းထုတ္တာ ေႏွးလို႔ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဗိုက္ထဲတံုးကေတာ့ အခ်င္းကတဆင့္ စြန္႔ထုတ္တာ လုပ္ေပးတယ္။
လမေစ့ဘဲေမြးတာနဲ႔ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ မျပည္တဲ့ကေလးေတြမွာ ပိုျဖစ္ၾကရွာတယ္။ ကေလးအသားဝါရင္ ေသြးကို အခ်ိန္တန္တိုင္း Bilirubin levels စစ္ေနရမယ္။ ေသြးထဲမွာ Unconjugated bilirubin ဆိုတဲ့ အသည္းကေန ေပါင္းစပ္ေပးတာ မလုပ္ရေသးတဲ့ (ဘီလီရူဘင္) အမ်ိဳးအစားေတြ မ်ားေနမယ္။ ေမြးကာစကေလးတိုင္း ပဌမပါတ္မွာ 30 µmol/L (1.8 mg/dL) မက ရွိၾကတယ္။ မ်ားေနတာကို Hyperbilirubinemia ေခၚတယ္။ ကေလးကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တယ္။ ေဆးကုဘို႔လို-မလို ကေလးအထူးကု ဆရာဝန္ကေန ဆံုးျဖတ္ပါမယ္။
Pathological jaundice ေဆးကုစရာလိုတဲ့ အသားဝါဆိုတာ ၂၄-၄၈ နာရီအတြင္း ေတြ႔ရမယ္။ ေသြးဆက္စစ္ေနတဲ့အခါ -
- Total bilirubin က တနာရီမွာ 8.5 umol/l (0.5 mg/dL) ထက္မ်ားေနတာ၊
- Total bilirubin က ၂၄ နာရီမွာ (85 umol/l) 5 mg/dL ရွိေနတာ၊
- Total bilirubin 331.5 umol/l (19.5 mg/dL) မကရွိေနတာ၊
- Direct bilirubin 34 umol/l (2.0 mg/dL) မကရွိေနတာေတြဆိုရင္ ေဆးကုရမယ္။
တျခားျဖစ္ႏိုင္ေျခေတြလဲ ထည့္တြက္ရမယ္။
- ဗိုက္ထဲမွာ ကေလးက ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္ တခုခုရွိတာ။ ေရာဂါပိုးဝင္တာ၊ Biliary atresia, PFIC, Bile duct paucity, Alagille's syndrome, Alpha 1 နဲ႔ Cystic fibrosis or hepatitis အသည္းေရာဂါရွိေနရင္၊
- Hemolytic anemia, polycythemia ေသြးအားနည္းေရာဂါေတြနဲ႔ ေသြးေရာဂါေတြ၊ Abnormal RBC ေသြးနီဥ ပံုစံမမွန္ရင္၊
- Cephalohematoma ေမြးတံုးက ခက္ခဲလို႔ ေခါင္းထဲမွာ ေသြးခဲတာ ျဖစ္ေနရင္၊
- Rubella ဂ်ာမန္ ဝက္သက္၊ Syphilis (ဆစ္ဖလစ္) စတဲ့ကူးစက္ေရာဂါေတြ၊
- မိသားစုထဲမွာလဲ အဲလိုမ်ိဳးရွိဘူးတာ၊ မေအမွာ ဆီးခ်ိဳရွိေနရင္၊ (ဆာလ္ဖါ) ေဆး၊ ငွက္ဖ်ားေဆး၊ လိင္ေဟာ္မုန္းေတြနဲ႔ စိတ္ေရာဂါေဆးေတြ၊ (ကေလး ၂ လေအာက္ကို (ဆာလ္ဖါ) ပါတဲ့ေဆး မေပးရပါ။)
ေဆးစစ္ရင္
- Complete blood count
- Coomb's test
- Reticulocyte count ေတြကို စစ္ေဆးႏိုင္တယ္။
ေမြးစကေလးေတြမွာ အသားဝါတိုင္း စိုးရိမ္စရာမလိုပါ။ ေဆးကုစရာမလိုတာ မ်ားတယ္။ ၃ ရက္ေနရင္ စသိသာျပီး ၁၄-၁၅ ရက္ေနရင္ ေပ်ာက္သြားတာတယ္။ မ်က္ႏွာကစ သိသာတယ္။ ေနာက္ ရင္ပတ္၊ ဗိုက္၊ ေျခ-လက္၊ အကုန္ပါဘဲ။ မ်က္လံုးကို ၾကည့္ရင္ သိမယ္။ လက္နဲ႔အသာေလးဖိျပီး စစ္ေဆးရင္ ဝါတာကို ပိုျမင္သာတယ္။ ေရတိုက္တာနဲ႔ ေနရာင္ ျပေပးတာနဲ႔ လံုေလာက္ၾကတာ မ်ားတယ္။ ၂-၃ နာရီတခါ၊ တေန႔မွာ ၁၂ ၾကိမ္ ႏို႔တိုက္ပါ။ တခ်ိဳ႕အေျခအေနမွာ မိခင္ႏို႔ကို အတိုက္မခိုင္းဘူး။ ေရခဏခဏတိုက္ေပးပါ။ ဝမ္းသြားမ်ားတာ ေကာင္းတယ္။ လိုအပ္ရင္ ဝမ္းျခဴေပးပါ။
Phototherapy အလင္းေရာင္ေပး ကုသနည္းကို အဂၤလန္ Rochford Hospital ေဆးရံုကေန စသံုးခဲ့တယ္။ လမေစ့ေမြးတဲ့ ကေလးေတြကို ျပဳစုေပးတဲ့ သူနာျပဳဆရာမၾကီးကေန စတာျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္းမွာ အေရာင္ပါတဲ့ မီးေခ်ာင္းေတြ သံုးလာတယ္။ အျပာေရာင္ကို အသံုးအမ်ားဆံုးဘဲ။ ကေလးမ်က္စိကို ဖံုးထားရမယ္။ တေန႔မွာ ၁ဝ-၁၂ ၾကိမ္၊ တခါလုပ္ရင္ ၂-၃ နာရီၾကာတယ္။ အလင္းေရာင္ေပးကုသေနတံုးလဲ ႏို႔တိုက္ႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕ေဆးရံုေတြက ဒီအခ်ိန္မွာ ေသြးေၾကာထဲကေန အဟာရျဖည့္တာသာ လုပ္ေပးတယ္။
သိပ္မဆိုးရင္ အိမ္မွာတင္ Biliblanket ကိုသံုးႏိုင္တယ္။ Fiber optics နဲ႔လုပ္ထားတယ္။ သဘာဝ ေနေရာင္ထဲက Ultraviolet light therapy ခရမ္းလြန္ေရာင္ျခည္ကေန မွဲ႔ေပါက္မလား စိုးရိမ္ရတယ္။ Total serum bilirubin 428 umol/l (25 mg/dL) ထက္ မ်ားတဲ့ကေလးကို Exchange transfusions ေသြးလဲ ကုသေပးရတယ္။
ကေလးမွာ အသားဝါတာ သိပ္ၾကာေနရင္ Kernicterus ဦးေႏွာက္ထိခိုက္တဲ့ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အေမရိကားမွာ ကေလး ႏွစ္သိန္းရွိရင္ Kernicterus ျဖစ္တဲ့ကေလး ၃ ေယာက္ရွိတယ္။ ေယာက္်ားေလးေတြမွာ ပိုျဖစ္တယ္။ ကိုယ္ပူမယ္၊ တက္ႏိုင္တယ္။ ကေလးက တအားငိုမယ္။ အသည္းနဲ႔ ေဘလံုးၾကီးေနမယ္၊ ေသြးျခည္ဥေလးေတြ ေတြ႔မယ္၊ ေခါင္း (ဦးေႏွာက္) ငယ္ေနမယ္။ တခ်ိဳ႕ေလးေတြမွာ Cerebral palsy မ်က္ႏွာေလျဖတ္တာ နဲ႔ Deafness နားမၾကားတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ေမြးလာမယ့္ကေလး ေဆးကုရမဲ့ အသားဝါ မျဖစ္ေအာင္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္တိုင္း ေသြးအုပ္စု နဲ႔ Unusual antibodies ေတြ႔ေနက် မဟုတ္တဲ့ (အင္တီေဘာ္ဒီ) ေတြ ရွိ-မရွိ စစ္ထားသင့္တယ္။ ေသြးအုပ္စုက O+ ျဖစ္ေနတာလဲ သတိထားရတယ္။ Rh negative ျဖစ္ေနရင္ ကေလးခ်က္ၾကိဳးကေနစစ္တာ လုပ္သင့္တယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
