မဂၤလာပါ ဆရာခဗ်ာ။ ကြၽန္ေတာ္အသက္ ၃၅ ပါဆရာ။ မွတ္ဉာဏ္နည္းေနပါတယ္ဆရာ။ စာရင္းနဲ႔မွ မွတ္မထားရင္ လံုးဝကိုမမွတ္မိခ်င္ပါဘူး။ ဘာေဆးေသာက္ရမလဲ ၫြန္ျပေပးပါခင္ဗ်ာ။
Memory loss ကို ေဆးစာနဲ႔ Amnesia လို႔ေခၚတယ္။ လက္ငင္းျဖစ္ေနတာေတြကိုေရာ အတိတ္ျဖစ္ရပ္ေတြပါ သတိေမ့တာ ျဖစ္တယ္။ တေျဖးေျဖးျခင္း ျဖစ္လာတာနဲ႔ ရုတ္တရက္ျဖစ္လာတာလို႔ ရွိတယ္။ ခဏေလာက္သာေမ့တာနဲ႔ အျမဲေမ့ေနတာ ဆိုျပီး ရွိတယ္။ အသစ္ေတြကို မွတ္ဘို႔ ခက္ခဲသလို ျပန္စဥ္းစားလို႔ မလြယ္ဘူး။ ေရာဂါတခုခုပါ ရွိမေနရင္ ဒါမ်ိဳးက တေျဖးေျဖးခ်င္း ျဖစ္တာပါ။
သတိေမ့တာနဲ႔အတူ အာရံုစိုက္မႈပါ အားနည္းတတ္တယ္။ စိတ္က်တာရွိရင္ အဲလိုျဖစ္မယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲက ပ်က္စီးတဲ့ေနရာ မတူရင္ ခံစားရမွာမတူဘူး။ အကုန္ေမ့တာ မဟုတ္ဘဲ အျဖစ္အပ်က္ အမ်ိဳးအစား သတ္သတ္မွတ္မွတ္ကိုသာ ေမ့တာလည္း ရွိတယ္။ စဥ္းစားတဲ့ အစြမ္းက ဆက္ရွိေနႏိုင္တယ္။ မရွိတာလည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အေသးစိတ္ မမွတ္မိတာတဲ့ အစီအစဥ္ လြဲေနတာမ်ိဳး ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ စကားလံုးေတြ ေမ့တာမ်ိဳးရွိမယ္။ ၾကြက္သားေတြ လႈတ္ရွားရမွာမ်ိဳးကို ေမ့ေနတာလည္း ရွိမယ္။
အေၾကာင္းတရား မ်ားတယ္။
• အရက္၊ မူးယစ္ေဆးဝါး၊
• ဦးေႏွာက္ကို ေအာက္စီဂ်င္ မရေစတဲ့ အခိုက္အတန္႔မ်ိဳးမွာလျဖစ္မယ္။ ဥပမာ ႏွလံုးခုန္ရပ္သြားတာ၊ အသက္ရွဴရပ္သြားတာ၊ Strokes (ဆထုပ္ခ္)၊ ေမ့ေဆးေၾကာင့္ အဆင္မသင့္ျဖစ္တာ။
• ဦးေႏွာက္အက်ိတ္၊
• ဦးေႏွာက္ပိုးဝင္ျခင္း၊ ဥပမာ Lyme disease (လိုင္းမ္) ေရာဂါ၊ Neurosyphilis (ဆစ္ဖလစ္)၊ HIV/AIDS ေရာဂါေတြျဖစ္တယ္။
• ဦးေႏွာက္ ခြဲစိတ္ကုသရျခင္း၊ ဦးေႏွာက္ကို ဓါတ္ကင္ျခင္း၊ ရိုးတြင္းျခင္ဆီ အစားထိုးျခင္း၊ ကင္ဆာေဆးေပးျခင္း၊
• တခ်ိဳ႕ေဆးဝါးေတြ၊ Barbiturates, Benzodiazepines, Sleeping pills, Antihistamines, Blood pressure and arthritis medication, Antidepressants, Anti-anxiety medications, Painkillers
• Dementia (ဒီမင္းရွား) ေရာဂါ၊
• Depression, schizophrenia စိတ္က်ေရာဂါ၊ (စကီဇိုဖရီးနီးယား) စိတ္ေရာဂါ၊
• Electroconvulsive therapy အတက္ေရာဂါရပ္ေအာင္ လွ်ပ္စစ္နည္းနဲပေဆးကုတာ တာရွည္ရင္၊
• Encephalitis ဦးေႏွာက္ေရာင္ျခင္းအမ်ိဳးမ်ိဳး၊
• Epilepsy ဝက္ရူးျပန္ အတက္ေရာဂါ၊
• Head trauma or injury ေခါင္းခိုက္မိျခင္း၊
• Heart bypass surgery ႏွလံုးေသြးေၾကာဆက္ခြဲစိတ္ကုသျခင္း၊
• Migraine headache (မိုင္ဂရင္း) အမူးေရာဂါ၊
• Malnutrition အာဟာရခ်ိဳ႕တဲ့ျခင္း၊ ဗီတာမင္ ဘီ-၁၂ နည္းျခင္း၊
• Jet Lag ခရီးရွည္သြားျခင္း၊
• Meningitis ဦးေႏွာက္ေမွးေရာင္ျခင္း၊
• Prolonged toxin exposure အဆိပ္သင့္ျခင္း၊
• Sleep disorders အအိပ္ပ်က္ေရာဂါ၊
• Thyroid disease လည္ပင္းၾကီးေရာဂါ၊
• Parkinson's disease, Huntington's disease, Multiple sclerosis, Creutzfeldt-Jakob Disease, Fibromyalgia, Pick Disease, West Nile Virus, Lewy body disease, Normal pressure hydrocephalus, Wernicke-Korsakoff syndrome, Wilson's disease ေရာဂါမ်ား။
ေသြးစစ္ရမယ္။ Cerebral angiography, Cognitive tests, CT scan or MRI, EEG နဲ႔ Lumbar puncture ေတြ လုပ္ႏိုင္တယ္။
Dementia (ဒီမင္းရွား)
Mental ability စိတ္စြမ္းကုိက နည္းသြားလို႔ ျဖစ္ရတယ္။ Thought processes စဥ္းစားမႈ ထိခိုက္တာလည္း ရွိႏိုင္တယ္။ ေျဖးေျဖးခ်င္း ေမ့လာတယ္။ ၾကာေလဆိုးေလ။ Memory မွတ္ဥာဏ္၊ Understanding နားလည္ႏိုင္စြမ္း၊ Judgement ဆံုးျဖတ္ႏိုင္စြမ္း၊ Thinking ေတြးေခၚမႈ နဲ႔ Language စကားေတြပါ ေမ့ႏိုင္တယ္။ Personality တကိုယ္ေရ ပံုစံလည္း ေျပာင္းလာမယ္။ သူမ်ားေတြနဲ႔ ဝင္ထြက္ဆက္ဆံတာ အရင္လို မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ Alzheimer's disease (အယ္လ္ဇိုင္းမား) ေရာဂါ၊ Vascular dementia (ဗာစကူလာ-ဒီမင္းရွား) ေရာဂါ နဲ႔ Dementia with Lewy bodies (DLB) ေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
Dementia ဟာ Alzheimer's disease (အယ္လ္ဇိုင္းမား) ေၾကာင့္ တဝက္ေလာက္ျဖစ္ေစတယ္။ ဦးေႏွာက္က အရြယ္ ငယ္လာတယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲက အာရံုေၾကာ အေရအတြက္နည္းလာမယ္။ အလုပ္လုပ္ရာမွာလိုတဲ့ Acetylcholine ဓါတ္ပစၥည္းေတြလည္း နည္းလာတယ္။ ၾကာေလဆိုးေလ။ တေျဖးေျဖးနဲ႔ ရာသက္ပန္ေမ့တယ္။
Vascular dementia ဆိုတာကေန Dementia ေလးပံုတပံု ျဖစ္ေစတယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲက ေသြးေၾကာ ေသးေသးေလး ေတြမွာ ေရာဂါျဖစ္တယ္။ စဥ္းစားေတြးေခၚတဲ့အစိတ္အပိုင္းက ေသြးေၾကားေလးေတြမွာ Infarct ေသြးေၾကာပိတ္ရာကေန ထိခိုက္ပ်က္စီးတယ္။ Tiny strokes အေသးစား (စထုပ္ခ္) လို႔ေခၚတယ္။ Major stroke တကယ့္ (စထုပ္ခ္) ရျပီးေနာက္ ဆက္ျဖစ္တာလည္း ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ေသြးတိုးရွိသူ၊ ေဆးလိပ္ေသာက္သူ၊ (ကိုလက္စေထာ) မ်ားသူ၊ ေလ့က်င့္ခန္းမလုပ္သူေတြမွာ အျဖစ္မ်ားေစတယ္။ ဥာဏ္ရည္နည္းသူေတြ၊ အေဖၚကင္းသူေတြမွာပိုျဖစ္တယ္။ မိသားစုထဲမွာ တေယာက္မကျဖစ္တတ္တယ္။ ကေလးေတြမွာ ေမြးရာပါ Down's syndrome ရွိရင္ေမ့တယ္။ ဒီကေလးမ်ိဳးၾကီးလာရင္ Alzheimer's disease ပိုျဖစ္ႏိုင္တယ္။
Dementia with Lewy bodies (DLB) ဆိုတာကေန ၁၅% ျဖစ္ေစတယ္။ ဦးေႏွာက္ထဲက အာရံုေၾကာေတြမွာ ပံုမွန္ မဟုတ္တဲ့ (ပရိုတင္း) အခဲေလးေတြ စုေဝးလာလို႔ ျဖစ္တယ္။
Mixed dementia ေရာေထြးေနတာမ်ိဳးရွိေသးတယ္။ တျခားအေၾကာင္းတရား ေရာဂါအမ်ိဳးေပါင္း ၆ဝ ေလာက္ရွိတယ္။ ျဗိတိန္မွာ အသက္ ၆၅ ေက်ာ္လာရင္ ၂ဝ မွာ ၁ ေယာက္ျဖစ္တယ္။ ၈၅ ႏွစ္ေက်ာ္ရင္ ၅ ေယာက္ ၁ ေယာက္ ျဖစ္တယ္။ ဒါေပမယ့္ အသက္ၾကီးတိုင္း ျဖစ္ရမယ္ေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ငယ္ေသးလို႔ လံုးဝမျဖစ္ဘူးေတာ့ မဟုတ္ပါ။
လံုးဝေပ်ာက္ေအာက္ မတတ္ႏိုင္ေသးပါ။ Thinking စဥ္းစားမႈနဲ႔ Memory သတိတရားဆိုတဲ့ Cognitive symptoms လကၡဏာေတြ သက္သာေစဘို႔ ေဆးေတြနဲ႔ Mood အမူအယာေတြ ေျပာင္းလာတာကို သက္သာေစမဲ့ ေဆးေတြဆိုျပီး ၂ မ်ိဳး သံုးႏိုင္တယ္။
Acetylcholinesterase inhibitors (Donepezil, Rivastigmine, Galantamine) ေဆးေတြက Alzheimer's disease ေရာဂါမွာ နည္းေနတဲ့ Acetylcholine ဓါတ္ကိုမ်ားေစေအာင္လုပ္ေပးတယ္။ ေပ်ာက္သြားေစမဲ့ေဆးေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ ၂ဝ၁၁ မတ္လကစျပီး National Institute for Health and Clinical Excellence (NICE) ကေန ညႊန္ၾကားခ်က္အသစ္ ထုတ္ထားတယ္။ Donepezil, Galantamine နဲ႔ Rivastigmine ေဆးေတြကို အသင့္အတင့္သာဆိုးတဲ့ Alzheimer's disease ေရာဂါအတြက္ ေပးႏိုင္တယ္။ သတိျပဳဘို႔ေတာ့ ရွိတယ္။ အထူးကုဆရာဝန္ကေနသာ ေဆးေပးရမယ္။ အျမဲတန္း ဆန္းစစ္ေနရမယ္။ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြရွိတယ္။ ေနမေကာင္းသလိုခံစားရမယ္၊ ၾကြက္သားေတြနာမယ္၊ ေမာပန္းမယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ ဝမ္းပ်က္မယ္။
Memantine ေဆးကို အသင့္အတင့္သာဆိုးတဲ့ Alzheimer's disease ေရာဂါအတြက္ေပးႏိုင္တယ္။ ဒီေဆးက ဦးေႏွာက္ထဲမွာ Glutamate ဓါတ္ကိုနည္းေစမယ္။ ဦးေႏွာက္ (ဆဲလ္) ေတြကို မပ်က္စီးေအာင္ ကာကြယ္ေပးမယ္။ ေပ်ာက္သြားေစမဲ့ေဆးေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ Acetylcholinesterase inhibitor ကိုေပးမရသူေတြအတြက္ သံုးႏိုင္တယ္။
စိတ္ဓါတ္က်ရာကေန သတိေမ့သူေတြအတြက္ Antidepressant စိတ္မက်ေဆးသံုးတာလည္း လုပ္ပါတယ္။ အိပ္မရ ျဖစ္သူေတြကို အိပ္ေဆးေပးမယ္။ ၾကမ္းတမ္းျပီး အထိန္းရခက္သူေတြကို Tranquilliser ျငိမ္ေဆး၊ Antipsychotic medicine စိတ္ေဆးေတြေပးမယ္။
• Home Care မိသားစုကေန ကူညီရမယ္။
• Nursing homes အထူးသူနာျပဳေဂဟာေတြက ကူညီႏိုင္တယ္။
• Cognitive therapy ကုသနည္း လုပ္ေပးႏိုင္တယ္။
• Boron, Lecithin, Garlic, Vitamin B complex, Zinc, Copper, Vitamin C with bioflavonoid အားေဆးေတြ ေသာက္သင့္တယ္။ Gingko biloba ဟာဘယ္ေဆး၊ NSAIDs အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆး၊ ဗီတာမင္ အီး၊ Oestrogens (အီစထိုဂ်င္) နဲ႔ Statins (စတာတင္) ေဆးေတြကလည္း အေထာက္အကူရႏိုင္တယ္။
• Aerobic exercise ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ရမယ္။
၁။ Vitamins and memory ဗီတာမင္ေတြက မွတ္ဥာဏ္ တိုးေစႏိုင္သလား http://doctortintswe.blogspot.com/2015/03/vitamins-and-memory.html
၂။ MCI လူၾကီးေရာဂါ http://doctortintswe.blogspot.com/2016/10/mci.html
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe/
