၁။ ဆရာ တက္ေစ့ဆိုတာ ဘာကိုေခၚတာလဲ။
၂။ တတ္ေစ့ဆုိတာ ဘာမ်ားပါလိမ့္၊ မ်က္လုံးနဲ႔ျမင္ရတဲ့အရာလား။
ခဏခဏေမးၾကတယ္။ တက္ေစ့ (တက္စိ) ဆိုတာ အရပ္စကားသာျဖစ္တယ္။ ေနရာအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ အဲလိုေခၚတယ္။ တျခားေနရာေတြမွာ ဘယ္လိုေခၚၾကသလဲ မသိပါ။ ေဆးစာနဲ႔ Lymph node လင့္ဖ္ႏုတ္။ ေသြးျပန္ရည္အိတ္လို႔ေျပာေနရင္ ပိုရႈတ္မယ္ထင္တယ္။ အမ်ားမသိတဲ့စကားလံုး သံုးမိတာ ေဆာရီး။
လူတိုင္းမွာ Lymphatic System ေခၚ ေသြးျပန္ရည္စနစ္ရွိတယ္။ တက္ေစ့ေခၚအက်ိတ္ေလးေတြကို ဆက္ထားတဲ့ ေသြးေၾကာလို ျပြန္ေလးေတြနဲ႔ တကိုယ္လံုးနီးပါးမွာရွိတယ္။ ဒီစနစ္ကေန အလုပ္ (၃) မ်ိဳးလုပ္ေပးေနတယ္။
၁။ အူထဲကပိုေနတဲ့အရည္ေတြကို ေသြးထဲျပန္ဝင္ေစတယ္။
၂။ အဆီနဲ႔ အဆီမွာေပ်ာ္ဝင္တဲ့ ဗီတာမင္ေတြကို စုပ္ယူေပးတယ္။
၃။ ေရာဂါရေစတဲ့ပိုးေတြကို ခုခံတိုက္ဖ်က္ေပးတယ္။ ႐ိုးတြင္းျခင္ဆီကထုတ္ေပးတဲ့ (လင္ဖိုဆိုက္) နဲ႔ အျခား (ဆဲလ္) ေတြပါဝင္တယ္။ (လင့္ဖ္) ဟာ ေသြးထဲရွိတဲ့ (ပလာစမာ) လို အရည္မ်ိဳးျဖစ္တယ္။ (ပလာစမာ) ကျဖစ္လာတယ္။ (လင့္ဖ္) အေၾကာေတြက ေသြးေၾကာေတြနဲ႔မတူ။ (တစ္ရွဴး) ေတြဆီက ေဝးရာကို သယ္ေဆာင္ေပးတယ္။
Lymphatic Organs (လင့္ဖ္) အဂၤါေတြလည္းရွိတယ္။
• Lymph Nodes (လင့္ဖ္-ႏုတ္)၊
• Spleen (စပလင္း) ေဘလံုး၊
• Thymus (သိုင္းမတ္စ္) နဲ႔
• Tonsils (ေတာင္ဆယ္) အာသီး။
Lymph Nodes (လင့္ဖ္-ႏုတ္) ေတြက ၁ လကၼအရြယ္၊ ပဲေစ့ပံုရွိတယ္။ တကိုယ္လံုးအႏွံ႔ရွိတယ္။ တခုနဲ႔တခု ဆက္ေနတယ္။ ေသြးထဲအရည္ေတြျပန္မဝင္မီ စစ္ေပးတယ္။ ဗဟိုအာ႐ံုေၾကာစနစ္မွာမရွိ။ အေပၚယံရွိၾကတဲ့အုပ္စုေတြက ေပါင္ၿခံ၊ ဂ်ိဳင္းနဲ႔ လည္ပင္းတို႔ျဖစ္တယ္။ ကင္ဆာဟာ ဒီစနစ္ကတဆင့္ တေနရာကတေနရာကို ကူးစက္တယ္။ ကိုယ္ေရာင္ျခင္းကလည္း ဒီစနစ္နဲ႔ဆိုင္တယ္။
Spleen (စပလင္း) ေဘလံုးဆိုတာ ဝမ္းဗိုက္ ဘယ္ဘက္အထက္ပိုင္း၊ (ဒိုင္ယာဖရမ္) ေအာက္၊ အစာအိမ္ေနာက္မွာရွိတဲ့ အႀကီးဆံုးတဲ့ (လင့္ဖ္) အဂၤါျဖစ္တယ္။ ေသြးနီဥစစ္ထုတ္ေပးတယ္။ ေရာဂါပိုးဝင္လာရင္ (လင္ဖိုဆိုက္) ေတြက တိုက္ထုတ္ေပးတယ္။ အသည္းနဲ႔အတူ အရြယ္လြန္တဲ့၊ ေသသြားတဲ့ ေသြးနီဥေတြကို ဖယ္ရွားေပးတယ္။ ေသြးကိုလည္း သိုေလွာင္ထားေပးတယ္။ နာတာရွည္ ငွက္ဖ်ား အပါအဝင္ ေရာဂါအမ်ားအျပားေၾကာင့္ ေဘလံုးႀကီးတတ္တယ္။
Thymus (သိုင္းမတ္စ္) ဆိုတာ ရင္ညြန္႔႐ိုးေနာက္ဖက္ (ေအအိုတာ) ေခၚ အထက္တက္တဲ့ေသြးလႊတ္ေၾကာမႀကီး ေရွ႕မွာရွိတယ္။ ကေလးေတြမွာပိုႀကီးတယ္။ သူ႔အလုပ္က (လင္ဖိုဆိုက္) ေတြ ႀကီးထြားေစဘို႔နဲ႔ Thymosin hormone ေဟာ္မုန္းထုတ္ေပးဘို႔ျဖစ္တယ္။
Tounsils (ေတာင္ဆယ္) အာသီးဆိုတာ ႏွာေခါင္း၊ ပါးစပ္နဲ႔ လည္ေခ်ာင္းတို႔ကို ဖံုးထားတဲ့ (ျမဴးကပ္စ္) အေျမွးေအာက္မွာ ရွိတယ္။ အဲတာေရာင္တာကို Tonsillitis လို႔ေခၚတယ္။
ေရာဂါေတြ အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။
Lymphatic filariasis ဆင္ေျခေထာက္ေရာဂါဆိုတာ ဆင္ေျခေထာက္ပိုးက ေသြးျပန္ရည္စနစ္ကိုထိခိုက္လို႔ ေရာင္တာ၊ ၾကီးတာေတြ ဆက္ျဖစ္တယ္။ Culex mosquito ျခင္အမ်ိဳးအစားကေန လူတေယာက္ဆီကေန ေနာက္တေယာက္ဆီ ကူးစက္ေစတယ္။
Non-Hodgkin Lymphoma နန္း-ေဟာ့ခ်္ကင္း လင္ဖိုးမားဆိုတာ ေသြးျပန္ရည္စနစ္မွာျဖစ္တဲ့ ကင္ဆာကိုေခၚတယ္။ (လင္ဖိုးမား) ေရာဂါအုပ္စုထဲကျဖစ္တယ္။ လင့္ဖ္အက်ိတ္ေလးေတြထဲက လင္ဖိုဆိုက္ေသြးျဖဴဥမွာ ကင္ဆာျဖစ္တာပါ။ ဘာေၾကာင့္ျဖစ္သလည္း ေသခ်ာမေျပာႏိုင္ပါ။ AIDS ရွိေနသူေတြ၊ ခုခံအားက်ေဆးေပးထားသူေတြ၊ Epstein-Barr virus ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး၊ အမ်ိဳးေတာ္သူထဲမွာ အလားတူေရာဂါရွိသူေတြမွာ ျဖစ္တတ္တယ္။
Lymphangiomas (လင္ဖန္ဂ်ီယိုးမား) လည္ပင္းအက်ိတ္တမ်ိဳးက ေသြးျပန္ရည္လမ္းမွာ ပံုမွန္မဟုတ္ျဖစ္လို႔ အက်ိတ္ ျဖစ္လာတာပါ။ အရြယ္မေရြးျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ငယ္သူေတြက အျဖစ္မ်ားတယ္။ အသက္ ၂ ႏွစ္ေအာက္ လည္ပင္းမွာ ျဖစ္တာ ၉၀% ရွိတယ္။ ေမြးကတည္းကျဖစ္တာလဲရွိတယ္။ ေမြးျပီးမွ ျဖစ္သူေတြမွာ (အင္ဖက္ရွင္) ေရာဂါပိုး၀င္တာ၊ ခိုက္မိတာနဲ႔ (လင့္ဖ္) လမ္းပိတ္တာေတြေၾကာင့္ ဆက္ျဖစ္လာေစတယ္။ အမ်ားဆံုးက ကင္ဆာမဟုတ္ေရာဂါပါ။ ခပ္ေပ်ာ့ေပ်ာ့၊ ေျဖးေျဖးသာၾကီးၾကီးလာတယ္။
(လင့္ဖ္) အရည္ထဲမွာ (လင္ဖိုဆိုက္) ေခၚတဲ့ ေသြးျဖဴဥေတြ ရွိေနတယ္။ ေရာဂါေတြကို ခုခံတိုက္ေပးသူျဖစ္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ ဒီအရည္ထဲမွာ ဗက္တီးရီးယားေတြ၊ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြလဲ ပါေနမယ္။ ေရာဂါပိုးဝင္ရင္ နီးစပ္ရာေနရာက တက္ေစ့အုပ္စုမွာ တက္ေစ့ေတြ ေရာင္-ၾကီးေနလိမ့္မယ္။
တက္ေစ့ေရာင္တာ၊ ခ်ိဳင္း၊ ေပါင္ျခံ နဲ႔ လည္ပင္းမွာ ျဖစ္တာမ်ားတယ္။ ခ်ိဳင္း (ဂ်ိဳင္း) မွာစမ္းလို႔ရတဲ့အက်ိတ္ဆိုတာ တက္ေစ့ေခၚ (လင့္ဖ္ႏုတ္) ေလးေတြေရာင္လာတာျဖစ္မယ္။ လူတိုင္းမွာ စမ္းလို႔မရတဲ့ အဲတာေတြ ၂ဝ-၃ဝ ရွိၾကတယ္။ စမ္းရတယ္ဆိုရင္ တေနရာမွာ တခုခုျဖစ္လို႔။ တေနရာဆိုတာ ဆိုင္တဲ့ဖက္က ရင္သားရဲ႕ ေလးပံုတပံု + ရင္ပတ္နံရံ အေပၚယံေနရာ + ဗိုက္အထက္ပိုင္း + ေျခေထာက္ ေနရာေတြကေနလာမယ္။
ရင္သားကို အပိုင္းေလးပိုင္း ခြဲျပီးေလ့လာရတယ္။ RUQ ညာဘက္အေပၚပိုင္း ၁/၄၊ RLQ ညာဘက္ေအာက္ပိုင္း ၁/၄၊ LUQ ဘယ္ဘက္အေပၚပိုင္း ၁/၄၊ LLQ ဘယ္ဘက္ေအာက္ပိုင္း ၁/၄ လို႔ေခၚတယ္။ ၇၅% က ခ်ိဳင္းဆီကို ေရာက္လာတယ္။ ရင္သားကင္ဆာျဖစ္ရင္ ရင္သားရဲ႕လင့္ဖ္ေၾကာေတြ၊ လင့္ဖ္ႏုတ္ေတြအားလံုးကိုပါ ခြဲစိတ္ထုတ္ပစ္ရတယ္။
ကင္ဆာမွာလည္း ရင္သားတခုသာမဟုတ္ပါ။ လူကီးမီးယား၊ ေဟာ့ခ်္ကင္းလင္ဖိုးမား၊ မယ္လင္ႏိုးမားေတြကေနလည္း ခ်ိဳင္းအက်ိတ္ေတြၾကီးေနႏိုင္တယ္။ ကင္ဆာမဟုတ္ပဲ ခ်ိဳင္းအက်ိတ္ေလးေတြ ၾကီးေနတာကပိုမ်ားတယ္။ ခ်ိဳင္းနဲ႔လက္မွာ ထိခိုက္မိတာ၊ ပိုးဝင္တာေတြကေန ျဖစ္ေစတယ္။ (တီဘီ) အက်ိတ္လည္းရွိတယ္။ ဗိုင္းရပ္စ္နဲ႔ မိႈ (ဖန္းဂတ္စ္) ေၾကာင့္လည္း ျဖစ္မယ္။ လက္မွာ ကာကြယ္ေဆးထိုးလို႔လည္းျဖစ္တယ္။ ယာယီသာျဖစ္မယ္။ ျခင္၊ ပုရြက္ဆိတ္ကိုက္လို႔ ယားလို႔ ကုပ္မိရာကေနဆက္ျဖစ္တာလည္းရွိတယ္။ ခ်ိဳင္းအက်ိိတ္ကနာတယ္ ဆိုရင္ ေရာင္ရမ္းျဖစ္စဥ္ေၾကာင့္ျဖစ္ပါမယ္။ ကင္ဆာက ေနာက္ပိုင္းအဆင့္မဟုတ္ရင္ မနာပါ။ ေရာင္တယ္ဆိုတာ ထိခိုက္မိတာနဲ႔ ပိုးဝင္တာ။ ေရာဂါၾကီးမဟုတ္ပါ။ အနာသက္သာေဆး + ပိုးေသေဆးေပးတာနဲ႔ ေပ်ာက္မယ္။ ဒါေပမယ့္ တက္ေစ့ေတြကေရာင္ျပီးရင္ နဂိုအေနကို ျပန္မေရာက္တာလည္းရွိတတ္တယ္။ အဲတာေၾကာင့္ လူအမ်ားစုမွာ ခ်ိဳင္း၊ ေမးေအာက္၊ လည္ပင္း၊ ေပါင္ျခံ၊ ဒူးေကာက္ေကြး ေနရာေတြမွာ စမ္းလို႔ရတဲ့ အက်ိတ္ေလးေတြ ရွိၾကတယ္။ ဗိုက္ထဲမွာရွိေနတာေတာ့ တယ္အတိုင္းမသိႏိုင္ပါ။
အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ခ်ိဳင္းအက်ိတ္စမ္းလိုရရင္ ရင္သားကို အဓိကစစ္ေဆးရမယ္။ ကိုယ္ဖါသာစမ္းသပ္နည္းရွိပါတယ္။ သံသယရွိရင္ ဆရာဝန္ျပဘို႔ေနာက္မက်ပါနဲ႔ မရွက္ပါနဲ႔။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
