တီဘီေရာဂါဆိုရင္ လူတိုင္း မည္သူတစ္ဦးမွ် မေၾကာက္သူမရွိ ပါဘူး။ လူတိုင္း တီဘီေရာဂါျဖစ္ မွာကို ေၾကာက္ၾကသလို တီဘီ ေရာဂါကူးစက္ခံရမွာလည္းေၾကာက္ ၾကပါတယ္။ ကမၻာႀကီးေပၚမွာလည္း တီဘီေရာဂါျဖစ္ပြားမႈႏႈန္း ကို ယခင္ကထက္က်ဆင္းေအာင္ ျပဳလုပ္လွ်က္ရွိေနပါတယ္။ ျမန္မာ ႏိုင္ငံမွာလည္း တီဘီေရာဂါျဖစ္ပြား ႏႈန္းက်ဆင္းလာျခင္းမွ တစ္ဆင့္ ပေပ်ာက္ေအာင္အဘက္ဘက္မွ ဝိုင္းဝန္း ေဆာင္ရြက္လွ်က္ရွိပါ တယ္။ အဲဒီလိုျပဳလုပ္တဲ့အဖြဲ႕ေတြ ထဲမွ ျမန္မာႏိုင္ငံဆရာဝန္အသင္း တီဘီေရာဂါတိုက္ဖ်က္ေရးစီမံခ်က္ ရဲ႕ စီမံခ်က္မန္ေနဂ်ာေဒါက္တာ သက္ႏိုင္ေမာင္နဲ႔ ေျပာၾကားခ်က္ မ်ားကို ေဖာ္ျပေပးလိုက္ပါတယ္။
ဆရာတို႔ Project စတင္ခဲ့ တာက MMA PPM TBလို႔ေခၚ တာေပါ့။ Public Private Mix TB စတင္ခဲ့တာ က ၂၀ဝ၇ ခုႏွစ္မွာ 3Disease Fund နဲ႔ စတင္ခဲ့တယ္။
ဆရာတို႔ Project ရဲ႕လုပ္ငန္း စဥ္ေတြက။
Public Private Partnership အဓိက Private Centre က ဆရာဝန္ေတြ၊ ပုဂၢလိက အေထြေထြေရာဂါကုဆရာဝန္ေတြ နဲ႔ လက္တြဲၿပီးေတာ့ အမ်ိဳးသား တီဘီေရာဂါတိုက္ဖ်က္ေရးစီမံကိန္း နဲ႔ ပံ့ပိုးကူညီတဲ့လုပ္ငန္းျဖစ္ပါတယ္။ အဓိကလုပ္ငန္းစဥ္က ႏွစ္ခုေပါ့။ တစ္ကေတာ့ တီဘီေရာဂါသံသ ယရွိတဲ့လူ၊ တီဘီေရာဂါလကၡဏာ ရွိတဲ့လူေတြကို ျပင္ပအေထြေထြ ေရာဂါကုေဆးခန္းက ဆရာဝန္ ေတြကေနၿပီးေတာ့ တီဘီေရာဂါ တိုက္ဖ်က္ေရးဌာနကို စနစ္တက် ညႊန္ပို႔တဲ့လုပ္ငန္း၊ စနစ္တက် ညႊန္ပို႔တယ္ဆိုတာက က်န္းမာ ေရးပညာေပးၿပီးေတာ့ စာရြက္စာ တမ္းေလးေတြနဲ႔ တီဘီေရာဂါဌာန ကို ေရာက္ေအာင္ပို႔ေပးတဲ့လုပ္ငန္း တစ္ခု၊ ေနာက္တစ္ခုကေတာ့ တခ်ိဳ႕ေဆးခန္းေတြက တီဘီေရာ ဂါကို မညႊန္ပို႔ဘဲနဲ႔သူတို႔ေဆးခန္း မွာလက္ခံၿပီးေတာ့ ေရာဂါကို ရွာေဖြၿပီးေတာ့ ေပ်ာက္တဲ့အထိ စနစ္တက်ကုသမယ္၊ ေထာက္ပံ့ မႈေတြကိုလည္းေပးမယ္။ အဲဒီဟာ ကေတာ့ အဓိကလုပ္ငန္းစဥ္ႏွစ္ ခုပါ။ တီဘီေရာဂါရွာေဖြေရးနဲ႔ကုသ ေရးကို အေထြေထြေရာဂါကုဆရာ ဝန္ေတြနဲ႔ပူးေပါင္းကုသတာေပါ့။
ေလာေလာဆယ္ျမန္မာႏိုင္ငံ မွာ တီဘီေရာဂါျဖစ္ပြားႏႈန္း ဘယ္ ေလာက္ရွိပါသလဲ။
၂၀၁၄ ခုႏွစ္စာရင္းေတြအရ ဆိုရင္တီဘီေရာဂါအသစ္က လူတစ္ သိန္းမွာ ၃၇၃ ေယာက္ရွိပါတယ္။ လူနာအသစ္ ေရာ လူနာအေဟာင္းေရာဆိုရင္ ေတာ့ ၄၇၃ ေယာက္ရွိတယ္။ လက္ရွိအေနနဲ႔ တီဘီေရာဂါက ျမန္မာႏိုင္ငံရဲ႕အဓိကက်န္းမာေရး ျပႆနာလည္းျဖစ္တယ္။ အရင္ တုန္းကေတာ့ တီဘီျဖစ္ပြားႏႈန္း အမ်ားဆံုး ၂၂ ႏိုင္ငံလို႔ေျပာေပ မယ့္ အခုေနာက္ပိုင္းမွာW.H.O က ထုတ္ျပန္တာက တီဘီေရာဂါ အျဖစ္ဆံုးႏိုင္ငံ ၃၀၊ ေဆးယဥ္ပါး တီဘီအျဖစ္မ်ားဆံုးႏိုင္ငံ ၃၀၊HIV တီဘီျဖစ္ပြားမႈအမ်ားဆံုးႏိုင္ငံ ၃၀ ဆိုၿပီး အခုေနာက္ပိုင္းထြက္လာ တယ္။ ဆရာတို႔ဆရာဝန္ေတြက ျပင္ပက ဆရာဝန္ေတြပါ ပူးေပါင္း ရမယ္ဆိုၿပီးလုပ္ခဲ့တာ။ လုပ္ငန္း စဥ္ေတြအေနနဲ႔ၿပီးခဲ့တဲ့ႏွစ္မွာ ထပ္ တိုးခ်ဲ႕တာေတြရွိတယ္။
အခု ေနာက္ပိုင္းမွာTB HIV, MDR TBေရာဂါအတြက္ကို အမ်ိဳးသား တီဘီေရာဂါတိုက္ဖ်က္ေရးစီမံကိန္း နဲ႔ပူးေပါင္းၿပီးေတာ့ ဆရာတို႔ေဆး ခန္း ၂၃၀ထဲက ေတာ္ေတာ္မ်ား မ်ားမွာHIV Testing လုပ္တယ္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ႏွစ္ကလည္းဆရာတို႔ ေတာ္ေတာ္ေလးလုပ္ေပးခဲ့တယ္။ လုပ္ၿပီးလို႔ အေျဖ Positvie ထြက္ တယ္ဆိုရင္လည္း ညႊန္ပို႔လိုက္ တယ္။ အခုေနာက္ဆံုး NTP ရဲ႕ အညႊန္းအရဆိုရင္ တီဘီလူနာ တိုင္း ကေလးပါမက်န္HIV Testing လုပ္ရမယ္။ အရင္တုန္း က လႊဲေပးရင္လူနာေတြကမသြား ခ်င္ဘူး။ အခုေတာ့ ကုတဲ့ေဆးခန္း ေတြမွာ လူတိုင္းစစ္ျဖစ္ေအာင္ ေတာ့ တိုက္တြန္းေနရတယ္။
ဒါေပမဲ့NTP ရဲ႕ မူအရ တီဘီေရာ ဂါျဖစ္တဲ့လူတိုင္းHIV စစ္ရတယ္။ ေရာဂါရွိခဲ့ရင္လည္း ကုသဖို႔အ တြက္ စရိတ္ေတြဘာေတြနဲ႔လႊဲေပး တယ္။ ဆရာတို႔ေဆးခန္းေတြမွာ ၿပီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၅မွာလုပ္ေနၿပီ။ ေနာက္တစ္ခုကMDRTBေပါ့။ ေဆးယဥ္ပါးတီဘီက ၿပီးခဲ့တဲ့ ၂၀၁၄ ကေနၿပီး ၂၀၁၅အထိNTP ရဲ႕ေတာင္းဆိုမႈနဲ႔ ၿမိဳ႕နယ္ေတြ ထဲက ေဆးယဥ္ပါးတီဘီလူနာ ေတြကို ေငြေၾကးေထာက္ပံ့တာ လုပ္တယ္။ အခုထိၿမိဳ႕နယ္ ၂၀ မွာMDRTBနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ လူထုအသိပညာေပးေရးလုပ္ငန္း ေတြလုပ္တယ္၊ အဲဒါက ၂၀၁၄-၂၀၁၅ ႏွစ္ႏွစ္ရွိၿပီ လုပ္ေနတာေပါ့။ ခုနကေျပာသလို ႐ိုး႐ိုးလႊဲတာ၊ ကု တာမဟုတ္ေတာ့ဘဲနဲMDRTB မွာလည္း ပါလာတယ္။TB HIV မွာလည္းပါလာၿပီ။ မႏွစ္ကထူးျခား တာက Private Hospital မွာ စည္း႐ံုးၿပီးေတာ့လုပ္တယ္။
ဘာ ျဖစ္လို႔လုပ္တာလဲဆိုရင္ Private Hospital ဆိုတာ ဝင္ရအရမ္း ခက္တယ္။Specialist ေတြရွိ တယ္။ ေဆးခန္းေတြကေတာ့ ဝင္ လို႔ရေပမဲ့ ပုဂၢလိကေဆး႐ံုေတြကို မႏွစ္ကစၿပီး ေျမာက္ဒဂံုက တိုးလင္းေအာင္ေဆး႐ံု၊ ေနာက္ တစ္ခုက ဇီဝိတဒါန သံဃာ့ေဆး ႐ံုႀကီးရဲ႕ လူပုဂၢိဳလ္ OPD မွာ ဆရာ တို႔ဆီကထားၿပီးေတာ့ အဲဒီကေန လူနာေတြကိုလက္ခံၿပီး ကုေပး တယ္။ အဲဒါလည္းအမ်ားႀကီး ေအာင္ျမင္တယ္။ အဓိကက ငါးခု ေပါ့။ လူနာေတြလႊဲတယ္၊ လူနာ ေတြကုတယ္။HIV စစ္ေဆး တယ္။MDRTB ကိုလည္း ေထာက္ပံ့ေပးတယ္။ ပုဂၢလိက ေဆး႐ံုေတြမွာလည္း ကုေပးတယ္။
တီဘီေရာဂါက အဆုတ္အျပင္ ခႏၶာကိုယ္ရဲ႕အျခားေနရာမွာ ျဖစ္တာေရာရွိလား။
တီဘီမွာက ဆရာတို႔လည္း မသိတာရွိမွာေပါ့ေနာ္။ အဆုတ္ မွာျဖစ္ေသာတီဘီနဲ႔ အဆုတ္ျပင္ပ မွာျဖစ္ေသာတီဘီေတြရွိတယ္။ အ ဆုတ္မွာျဖစ္ေသာတီဘီကေတာ့ လူေတြသိတယ္။ အဆုတ္ျပင္ပမွာ က အမ်ားႀကီးပါပဲ။ လူေတြေတာ္ ေတာ္မ်ားမ်ားသိတာ ေက်ာ႐ိုးမ ႀကီးတီဘီ၊ အူမွာျဖစ္တဲ့တီဘီေတြ ရွိတယ္။ ဦးေႏွာက္အေျမႇးပါးေရာင္ တဲ့ တီဘီေတြရွိတယ္။ ေက်ာက္ ကပ္မွာ ျဖစ္တာေတြရွိတယ္။
အက်ိတ္ေတြမွာျဖစ္တဲ့ တီဘီေတြ ရွိတယ္။ အဲဒါေတြအားလံုးက အဆုတ္ျပင္ပတီဘီေတြျဖစ္တယ္။
အဆုတ္ျပင္ပတီဘီေတြက တကယ္ေတာ့မနည္းလွဘူး။ ဒါေပ မဲ့ ဒါေတြကအဆုတ္မွာ အရင္းခံ သြားၾကတာပါပဲ။ အဆုတ္ေရာဂါ တီဘီက နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔မေပ်ာက္ ဘဲ က်န္တဲ့ေနရာေတြကူးသြား ၾကတာ။ တီဘီက ခႏၶာကိုယ္ေန ရာ ေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာျဖစ္ႏိုင္ တယ္။ ေနာက္တစ္ခုရွိေသးတယ္၊ အဆုတ္ရဲ႕အေျမႇးပါးမွာ ေရဝင္ တယ္၊ အဆုတ္ထဲေရဝင္တယ္လို႔ ေျပာၾကတယ္၊ တကယ္ေတာ့ အဆုတ္ရဲ႕အေျမႇးပါးမွာေရဝင္သြား တာ။ ေရဝင္သြားတယ္ဆိုတာ တီဘီကဝင္တာ၊ ဒါေပမဲ့ အဲဒါက အဆုတ္တီဘီမဟုတ္ဘူး။ အ ဆုတ္ရဲ႕ျပင္ပမွာျဖစ္တာ။ အဆုတ္ မွာအေျပာက္ေတြျဖစ္ေနေပမယ့္ ေရေတြဝိုင္းေနတာက အဆုတ္ ရဲ႕အေျမႇးပါးထဲ ေရကဝင္သြား တာ။ ေလဝင္တယ္ဆိုတာက လည္း အဲဒီအတိုင္းပဲ။ တီဘီမွာ ဆိုရင္အဆုတ္တီဘီနဲ႔အဆုတ္ျပင္ ပတီဘီ။ ဆရာတို႔ကေတာ့အကုန္ လံုးကို စစ္ေဆးကုသေပးတယ္။ ဥပမာ-အဆုတ္ျပင္ပတီဘီအ က်ိတ္ဆိုရင္လည္း အက်ိတ္႐ိုး႐ိုး တန္းတန္းကုလို႔ရတယ္ဆိုရင္လည္း ႐ိုး႐ိုးတန္းတန္းကု၊ အကယ္၍ Biopsy လုပ္ရမယ့္အက်ိတ္ဆို ရင္လည္း ပိုက္ဆံမတက္ႏိုင္ရင္ ပိုက္ဆံေထာက္ပံ့ေပးတယ္။ တီဘီ မွန္သမွ် အကုန္ကုတယ္။ ဒါေပမဲ့ သိပ္ခက္တဲ့ တီဘီဆိုရင္ေတာ့ National TB Program ရဲ႕Guideline အတိုင္းလုပ္တယ္။ သိပ္ၿပီးခက္ရင္ေတာ့ လႊဲေပးခိုင္း တယ္။ ကိုယ္ေတြကအေထြေထြ ေရာဂါကု ဆရာဝန္ေတြျဖစ္တယ္ ေလ။ တီဘီSpecialist ေတြမ ဟုတ္ဘူး။ သူတို႔ကုတယ္ေလ။ အခုေဆး႐ံုမွာ အကုန္တန္းစီေန ေတာ့ ေဆးခန္းေတြကကုလိုက္ ရင္ ေလ်ာ့သြားတာေပါ့။ ေဆးခန္း ေလးေတြမွာကုလို႔ရတယ္ဆိုေတာ့ ေတာ္႐ံုတန္႐ံုေဆးခန္းမွာ ကုတာနဲ႔ ေပ်ာက္သြားတာေပါ့။ လူနာလည္း စိတ္ခ်မ္းသာတယ္။ အခုဆိုဆရာ ဝန္အသင္းနဲ႔အမ်ားႀကီးSupport ရတယ္။ ဆရာတို႔အဓိကလုပ္ ေဆာင္ေနတာေတြကိုေျပာျပၿပီး ေတာ့ ေဘးနားမွာ အေထာက္ အပံ့လုပ္ေဆာင္တာေတြ ရွိေသး တယ္။ လူနာေတြကိုSocial Nutrinational Support ေပး တယ္။ တီဘီသံသယရွိလူနာေတြ ကို Chest X-ray ႐ိုက္ဖို႔အတြက္ ဆင္းရဲတဲ့သူေတြကို ေငြေၾကးေပး တယ္။ လမ္းစရိတ္တင္ရင္ေပး တယ္။ သလိပ္က အခမဲ့စစ္ေပး တယ္။ တီဘီလူအတိုင္းကို ဆန္၊ ႏို႔မႈန္႔၊ ေကြကာအုတ္တို႔ အာဟာရ ေထာက္ပံ့ေပးတယ္။ ဓာတ္ခြဲခန္း ေတြကိုလည္း အျပင္မွာေထာင္ ထားေပးတယ္။ ၂၀၁၅ ခုႏွစ္အရ ဆိုရင္ Private Labေဘ ေထာင္ထား တာ ၁၅ ခုေလာက္ရွိေနၿပီ။ Private Lab ေဘ မရွိတဲ့ေနရာမွာ သလိပ္ ကိုလက္ခံၿပီး စုေဆာင္းတဲ့ေနရာ ေလးေတြလုပ္ထားတာရွိတယ္။
ဒီဘက္ရပ္ကြက္ကလူေတြမ်ားတယ္။ ဟိုဘက္ကေဝးတယ္ဆိုရင္ ေဝးတဲ့ ေနရာကစု၊ စုၿပီးေတာ့သြားပို႔ေပး တယ္။ သြားပို႔ေပးတဲ့လူကိုလည္း လမ္းစရိတ္ေပးတယ္။ ဆရာဝန္ ေတြကိုTraining ေပးတယ္။ ညႇိႏိႈင္းေဆြးေႏြးပြဲေလးေတြကိုသံုး လတစ္ႀကိမ္၊ ေလးလတစ္ႀကိမ္ လုပ္ေပးတယ္။ ဒါမွဆရာဝန္ေတြ နဲ႔ ဒီအဖြဲ႕ေတြနဲ႔ရင္းႏွီးမွာေလ။ ၿပီးခဲ့ တဲ့ႏွစ္ကစၿပီးေတာ့ volunteer ေတြေမြးထားတယ္။ ဘယ္လိုေမြး လဲဆိုေတာ့ၿမိဳ႕နယ္တစ္ၿမိဳ႕နယ္မွာ ၿမိဳ႕နယ္တာဝန္ခံဆရာဝန္ေတြရွိ တယ္။ သူ႔ကိုကူညီတဲ့ဝန္ထမ္း လည္းရွိတယ္။ တျခားGP ေတြရွိ တယ္။
ဒါေပမဲ့ မလံုေလာက္ဘူး။ တာဝန္ခံဆရာဝန္က ႀကီးၾကပ္ေပး ရတာ။ သူ႔ Assistant က သူ႔ကို ကူညီေပးရတာ။ ဒါေပမဲ့ အဲဒီ အ ျပင္ Volunteer တစ္ေယာက္ထပ္ ၿပီးေမြးထားတယ္။ အခုဆိုရင္ ၂၅ ေယာက္ေလာက္ရွိၿပီ။GP ေတြနဲ႔ လူနာေတြၾကားမွာ လူနာေတြလို အပ္တဲ့ေဆးေတြ အခ်ိန္မွန္သတိ ေပးဖို႔ သူတို႔ရဲ႕ေနရာေတြမွာျဖစ္ေန တဲ့ လူေတြရွိရင္ စစ္ေပးဖို႔၊Health Education ထပ္ေပးဖို႔၊ လူနာေတြ အိမ္ေစ့လူနာေတြပိုၿပီး ထိေရာက္ေအာင္ ခုနက ဝန္ထမ္း ႏွစ္ေယာက္တည္းနဲ႔ လံုေလာက္ မႈရွိေအာင္ဆိုၿပီးေတာ့ Volunteer ေတြေမြးၿပီး လုပ္ေပးေနတယ္။GP ေတြဆီကိုလည္းNTP နဲ႔ပူးေပါင္း ၿပီးေတာ့ ဆရာတို႔က monitring Super Visionသြားတာေလးေတြ လည္း ရွိတယ္။
တီဘီေရာဂါကူးစက္တဲ့အ ေၾကာင္းေလးရွင္းျပေပးပါ။
တီဘီေရာဂါပိုးရွိတဲ့လူကတဆင့္ ေလထဲကကူးစက္တာ။ လူ တိုင္းလူတိုင္းက အသက္ရွဴေနရ တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ေရွာင္လို႔မ လြယ္တဲ့ ကူးစက္နည္းမ်ိဳးပဲျဖစ္ တယ္။ တီဘီေရာဂါပိုးကေလထဲ မွာ ဘယ္ႏွရက္ၾကာရင္အသက္ မရွင္ဘူးေျပာတယ္ဆိုေပမဲ့ ေလထဲ ကတစ္ဆင့္ ပ်ံ႕ႏွံ႔ကူးစက္တာ ေရွာင္ရခက္တယ္။ အဓိက ကူး စက္တာက ေရာဂါပိုးရွိတဲ့လူ ေခ်ာင္းဆိုးႏွာေခ်တာကေန ေရာဂါ ပိုးေတြ တစ္ေယာက္ကေနတစ္ ေယာက္ကို ကူးစက္သြားတယ္။
တစ္ခုေျပာခ်င္တာက ေရာဂါပိုးကူး စက္တာရယ္၊ ျဖစ္တာရယ္၊ ေရာဂါပိုး ထိေတြ႕တာရယ္မတူ ဘူး။ ေရာဂါပိုးက ကူးစက္တယ္ ဆိုတာက ဆ ရာတို႔ေရာဂါပိုးကူး စက္ႏိုင္တယ္။ ဆရာတို႔က လူနာ ေတြနဲ႔အမ်ားႀကီးေတြ႕ေနတယ္။ ထိေတြ႕တာ Exposure လို႔ေခၚ တယ္။ ကူးစက္တာInfection လို႔ေခၚတယ္။ တကယ္ေရာဂါျဖစ္ တာကိုDisease လို႔ေခၚတယ္။ အဲဒီသံုးခုကို တြဲသိဖို႔လိုတယ္။ ထိေတြ႕တာကေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ား ထိေတြ႕တယ္။ ေဆး႐ံုမွာေနတယ္၊ ဘတ္စ္ကားေပၚမွာ ထိေတြ႕တယ္။ ကူးစက္တယ္ဆိုတာကကိုယ္ခႏၶာ ကိုယ္ထဲမွာေရာဂါပိုးေရာက္တာရွိ တယ္။ လူေတြေတာ္ေတာ္မ်ား မ်ားကူးစက္ခံရႏိုင္တယ္။
အၾကမ္းဖ်င္းေျပာမယ္ဆိုရင္ ကမၻာေပၚမွာ လူသံုးပံုတစ္ပံုဟာ တီဘီေရာဂါကူးစက္ခံေနရတယ္။ လူဦးေရ သန္းေပါင္းေျခာက္ေထာင္ ဆိုရင္ ႏွစ္ေထာင္ေလာက္ကူးစက္ ေနတယ္။ ေရာဂါမျဖစ္ေသးဘူး။ Exposure ကအမ်ားႀကီးျဖစ္ရင္ ျဖစ္မယ္။ အဲဒီအထဲမွာမွ ေရာဂါ ျဖစ္တယ္ဆိုတာက ဘဝတသက္ မွာ လူတစ္ေယာက္ေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ ေျခဟာ ဆယ္ပံုပံု တစ္ပံုပဲရွိတယ္။ ဒါေပမဲ့ ခုခံအားနည္းလာၿပီ။ ဒါမွ မဟုတ္HIV နဲ႔ဆက္တာ ကိုယ္ က ပင္ပန္းေနမယ္ဆိုရင္ ခႏၶာ ကိုယ္ထဲမွာ သံုး၊ ေလး၊ ငါးႏွစ္၊ ဆယ္ႏွစ္ေနၿပီးေတာ့မွ ေရာဂါစ ျဖစ္မယ္။ အဲဒီက်မွDisease အဲ ဒီအခါ ေခ်ာင္းဆိုးမယ္၊ ေသြးပါ မယ္၊ ဖ်ားမယ္၊ ပိန္သြားမယ္၊ ေရာဂါျဖစ္ၿပီ။ ေရာဂါျဖစ္မွ ေဆးကု ရမွာ။ အဲဒါေလးသိဖို႔လိုတယ္။
ကူးစက္တာနဲ႔ေရာဂါျဖစ္တဲ့အဆင့္ကို နည္းနည္းေတာ့သိရမယ္။ ကူး စက္ခံရႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ ကိုယ္ခံ အားေကာင္းေအာင္ ေနရမယ္။HIV ျဖစ္တဲ့လူဆို ပိုကူးႏိုင္တာ ေပါ့။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ေသြးခ်ိဳ၊ ဆီးခ်ိဳျဖစ္ေနတဲ့လူ ပိုကူးႏိုင္တယ္။ ဒါကေတာ့ လူတိုင္းလူတိုင္း သိထားရမယ္။
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြမွာ တီဘီျဖစ္ရင္ ေမြးလာမယ့္ကူးစက္ ႏိုင္လား။
တီဘီေရာဂါက အခုခ်ိန္ထိ ေတာ့ ေမြးရာပါေရာဂါမဟုတ္ဘူး၊ မ်ိဳး႐ိုးလိုက္ေသာေရာဂါမဟုတ္ဘူး။ ဒါေတြက ရွားရွားပါးပါးစာေတြထဲ မွာေရးထားတယ္ဆိုေပမယ့္လို႔ တီ ဘီေရာဂါဟာေမြးရာပါမ်ိဳး႐ိုးလိုက္ ေသာေရာဂါမဟုတ္ပါ။ တီဘီေရာ ဂါျဖစ္တဲ့လူရွိလားဆိုရင္ ဘယ္လို ေျဖလဲဆိုေတာ့ ဆရာရယ္ ကြ်န္မ တို႔မ်ိဳး႐ိုးထဲမွာမရွိပါဘူး။ အဲ့လိုေျပာ တာမဟုတ္ဘူး။ အတူေန သို႔မ ဟုတ္ မိမိရဲ႕မိသားစုေသာ္လည္း ေကာင္း၊ တီဘီေရာဂါျဖစ္ေနသ လား၊ ေခ်ာင္းဆိုးေနသလား၊ ေခ်ာင္းဆိုးၿပီးေတာ့ ကူးႏိုင္တာေပါ့။ ဒါေၾကာင့္မို႔ အတူေနသူေတြမွာ ေရာဂါကူးစက္ႏိုင္တဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေတြမွာလည္း တီဘီျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကုသတဲ့အခါ မွာ ေသေသခ်ာခ်ာေလးကုသရ တယ္။ ေဆးေတြက ကေလးကို ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။ တီဘီေရာဂါျဖစ္ လို႔ ေဆးေသာက္ေနရင္းေမြးရမယ္ ဆိုရင္ေတာ့ သူ႔ကိုမကူးစက္ ေအာင္ကာကြယ္ထားရင္ ကေလး ကိုမကူးဘူးေပါ့။ ဒါကလည္းတီဘီ ေရာဂါမွာ အေရးႀကီးတယ္။ ေရာ ဂါပိုးေတြမကူးစက္ေအာင္ထိန္း သိမ္းတဲ့နည္းေတြကိုလုပ္ရင္မကူး စက္ပါဘူး။
ေရာဂါပိုးေတြမကူးစက္ေအာင္ ဘယ္လိုထိန္းသိမ္းတဲ့နည္းေတြရွိ လဲ။
အဲဒါကအေရးႀကီးတဲ့အပိုင္း ေပါ့။ ဆရာတို႔လုပ္ေနတဲ့GP ေဆး ခန္းေတြမွာ ေရာဂါပိုးမကူးစက္ႏိုင္ ဖို႔အတြက္ သူတို႔ဘယ္လိုလုပ္လဲ ဆိုတာကို သုေတသနလုပ္ခဲ့ တယ္။ တစ္ႏိုင္ငံလံုးမွာဆရာတို႔ ေဆးခန္း ေပါင္း ၂၄၀ရွိတယ္။ ဒါ က ဘာလို႔သိသင့္လဲဆိုေတာ့ ဆရာဝန္ေတြက ပိုကူးစက္ႏိုင္ဖို႔မ်ား တယ္ေလ။ သူတို႔ရဲ႕ေဆးခန္းေတြ မွာ ဘယ္လိုက်င့္သံုးေနလဲ။ သူတို႔ ရဲ႕လက္ရွိအေနအထားဘယ္ေလာက္ ရွိလဲ။ လူနာေတြကိုဘယ္လိုပံုစံနဲ႔ ဆက္ဆံၿပီးေတာ့ေရာဂါကူးစက္မႈ အေနအထားေတြ ဘယ္ေလာက္ ရွိလဲ။ အခုေနာက္ပိုင္းမွာ အရမ္း အေရးႀကီးတယ္။ တီဘီေရာဂါက ဘာေၾကာင့္ကူးလဲ၊ ေလထဲကေန ၿပီးေတာ့ ေခ်ာင္းဆိုး၊ ႏွာေခ်၊ ရယ္ေမာရင္း ေရာဂါပိုးရွိရင္ကူး တယ္။ အဲဒီလိုနည္းေတြနဲ႔မကူး စက္ႏိုင္ေအာင္ကိုယ္ကႀကိဳတင္ ၿပီးေတာ့ကာကြယ္ရမယ္။ တီဘီ ေရာဂါကိုမကူးစက္ေအာင္နည္း လမ္းေတြကေတာ့Administrative measure စီမံအုပ္ခ်ဳပ္မႈလို႔ ေခၚတယ္။ Environmental measure သဘာဝပတ္ဝန္းက်င္။ Personal Protective မိမိကိုယ္ကိုကာကြယ္တာ။
တီဘီ ေရာဂါဆိုရင္လူေတြကလွမ္းျမင္ တယ္။ Mask (ႏွာေခါင္းစည္း) ေတြ။ အဲဒါကေနာက္ဆံုးမွ။ ခုနက ေျပာတဲ့သံုးခုထဲက ပထမအေရး ႀကီးဆံုးက Administrative ပဲ။ ေဆးခန္းေတြမွာေခ်ာင္းဆိုး၊ ႏွာ ေခ်တဲ့အခါမွာ လက္နဲ႔အုပ္ၿပီး ဆိုး ႏိုင္ဖို႔အတြက္ အသိေပးၾကတဲ့ အ ခ်က္အလက္ေတြ၊ ေဆးခန္းမွာ လာတဲ့လူေတြကို ဦးစားေပးရမယ္။ ေခ်ာင္းဆိုးေနတဲ့လူ ခ်က္ခ်င္းသြင္း ျဖစ္ႏိုင္ရင္ တီဘီလူနာေတြအ တြက္waiting areaသပ္သပ္ ထား။ တစ္နည္းအားျဖင့္ တီဘီ ေရာဂါကိုစတင္ၿပီးေတာ့မကူးေအာင္ အုပ္ခ်ဳပ္မႈအရ ေခ်ာင္းဆိုးေနတဲ့သူ ေတြျမန္ျမန္သြင္း၊ သူတို႔ေတြကို လက္ကိုင္ပုဝါမပါရင္ေပးထား၊ စီမံ အုပ္ခ်ဳပ္မႈေကာင္းရင္မကူးဘူး။ သူ႔ ကိုခ်က္ခ်င္းသြင္း၊ ခ်က္ခ်င္းကု၊ အဲဒီလိုမလုပ္ရင္ ေဘးလူေတြကူး ကုန္မယ္။ ေနာက္တစ္ခါ Environmental အဲဒါကလူတိုင္းသိ တယ္။ ေလဝင္ေလထြက္ေကာင္း ရမယ္။
ေလေသမျဖစ္ရဘူး။ ေလကစီးဆင္းေနရမယ္။ ေဆးခန္း ေတြမွာ Air- Con ေတြနဲ႔ပိတ္ေန တယ္။ တကယ္ေတာ့ေဆးခန္းမွာ Air- Con မတပ္ရဘူး။ တီဘီတစ္ ခုတည္းမဟုတ္ဘူး တျခားဟာ ေတြရွိတယ္။ ျဖစ္ႏိုင္ရင္ ေလဝင္ ေလထြက္ေကာင္းရမယ္။ တံခါး ေတြနဲ႔ အေပါက္ဖြင့္ထားရင္ ပိုေကာင္းတယ္။ Environmental ဆိုတာေလဝင္ေလထြက္ ေကာင္းရမယ္။ ၿပီးခဲ့တဲ့ႏွစ္က ေဆးခန္းေတြမွာ Air Flow ဘယ္ ေလာက္ရွိလဲဆိုတာတိုင္းတဲ့ကိရိယာ ေလးနဲ႔တိုင္းတယ္။ အဲဒါေလးကW.H.O ကကူညီေပးတာ။ Air Flow ကမရွိဘူး၊ ျပတင္းေပါက္မွာ သြားတိုင္း ဘယ္ေလာက္ရွိရမယ္၊ Air Flow နိမ့္ရင္ ေဆးခန္းကမ ေကာင္းရင္ တီဘီေရာဂါကူးႏိုင္ တယ္။ တခ်ိဳ႕ေဆးခန္းေတြက Exalt Fanတပ္ထားတယ္။
အျမင့္ ေပက အနည္းဆံုးကိုးေပရွိရမယ္၊ က်ဥ္းက်ဥ္းေလးနဲ႔ပိတ္ပိတ္ေလးလား၊ ေနာက္ Personal protective ကေတာ့Maskပဲ၊Mask မွာN35ဆိုတာေနာက္ဆံုးေပါ့။ တီဘီ ေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတဲ့လူေတြနဲ႔ ျဖစ္ ေနတဲ့လူေတြကေတာ့ ေခ်ာင္းဆိုး ေနရင္ အေကာင္းဆံုးက ႐ိုး႐ိုးSurgical mask က အေကာင္း ဆံုးပါပဲ။ ဒါက လူနာျဖစ္ႏိုင္ေျခရွိ တဲ့လူ။ အဲဒါက မိမိကေနအျပင္မ ထြက္ေအာင္ကာကြယ္တာ။က်န္း မာေရးဝန္ထမ္းေတြ ေစာင့္ေရွာက္ တဲ့လူေတြအေနနဲ႔ကN 35 လို႔ေခၚ တဲ့ Maskကိုတပ္ရတယ္။ ေဆး႐ံု ေတြမွာက MDRTBကိုင္တဲ့လူ ေတြဆို အဲဒါတပ္ရတယ္။ ဆရာ တို႔ဆီမွာMDRTB Support လုပ္တဲ့လူေတြကို အဲဒါေပးထား တယ္။ ႐ိုး႐ိုးTB ျဖစ္ျဖစ္၊MDR TB ျဖစ္ျဖစ္ သူက႐ိုး႐ိုး Mask တပ္လို႔ရတယ္။ သူတို႔ကိုမေျပာ ထားဘူး။ ဆရာဝန္ကတကယ္ တမ္းတပ္ရမွာကN35 တပ္ရမွာ။ အဲဒါမွ ကာကြယ္ႏိုင္မွာ N35 က သူမ်ားဆီကလာတာကိုကာ ကြယ္ဖို႔။ ႐ိုး႐ိုး Mask က ကိုယ့္ ဆီကဟာ အျပင္မထြက္သြားဖို႔။ လူနာနဲ႔ျဖစ္ႏိုင္ေခ်ရွိတဲ့လူေတြက ႐ိုး ႐ိုးSurgical Mask ကိုတပ္ရမယ္ အဲဒါက Personal ပဲ။ ဒီနည္းလမ္း သံုးခုက တီဘီေရာဂါကာကြယ္မႈ ပဲ။ အဲဒါ အေရးႀကီးတယ္။
တီဘီေရာဂါျဖစ္ၿပီးလို႔ေရာဂါ ေပ်ာက္သြားရင္ ဘယ္လိုေနထိုင္ သင့္လဲ။
တီဘီေရာဂါကေတာ့ ကုသ လို႔ေပ်ာက္ကင္းတဲ့အထဲမွာပါဝင္ တယ္။ တီဘီေရာဂါကူးစက္ၿပီးလို႔ ေပ်ာက္ကင္းသြားတဲ့ လူအဖို႔က လည္း တီဘီေရာဂါကျပန္ျဖစ္ တယ္ဆိုတာနည္းတယ္။ ဒါေပမဲ့ ျပန္ျဖစ္တတ္တယ္။ ျပန္ၿပီးကူး စက္ခံရႏိုင္တယ္၊ မိမိရဲ႕ကိုယ္ခံ အားကိုေကာင္းေအာင္ေနရမယ္။ အရက္တို႔ေဆးလိပ္တို႔ မသံုးဘဲ မိမိရဲ႕ကိုယ္ခံအားကို အာဟာရ ျပည့္ဝေအာင္စားသံုးၿပီးေနရမယ္။
တီဘီေရာဂါျဖစ္ဖူးတဲ့လူေတြ၊ တီဘီေရာဂါသလိပ္ပိုးေတြ႕တဲ့ လူ ေတြက ျဖစ္ႏိုင္ရင္သလိပ္ကိုျပန္ လည္စစ္ေဆးဖို႔ ေပ်ာက္သြားၿပီး ေတာင္ပထမေျခာက္လမွာတစ္လ တစ္ႀကိမ္ျပန္ၿပီးေဆးကုသတဲ့ ေဆးခန္းေတြ ညႊန္ၾကားခ်က္အ တိုင္း သလိပ္စစ္ဖို႔လိုအပ္တယ္။ ေျခာက္လအတြင္းတစ္လတစ္ႀကိမ္ ေတာ့ ျပန္စစ္ၾကည့္ဖို႔ညႊန္ၾကား ထားတာလည္းရွိတယ္။ အဓိက ဆိုလိုခ်င္တာကမိမိရဲ႕ကိုယ္ခံအား မက်ဆင္းေအာင္ေရွာင္သင့္တာေရွာင္ ရမယ္။ အာဟာရျပည့္ဝေအာင္ စားၿပီးေတာ့ေနရမယ္။ မိမိမွာ ထူးျခားတဲ့လကၡဏာေတြေပၚ လာရင္ေတာ့ ေဆး႐ံုတက္သင့္ တယ္။ ဒါေပမဲ့ ဘာမွစိုးရိမ္စရာမ ရွိပါဘူး။
ေဒါက္တာသက္ႏိုင္ေမာင္
Health Guide
http://www.mmhealthguide.com
