၁။ ဆရာ ကြ်န္မအသက္ ၂၆နွစ္ပါ။ သားဦးကိုယ္ဝန္ကို လြယ္ထားရပါတယ္။ B ပိုးရွိလို႔ ကေလးကိုေမြးေမြးခ်င္း ကာကြယ္ေဆး ၂ လံုးထိုးရမယ္တ့ဲ။ ကာကြယ္က ၁၀၀ အား ၂၀၀ အားရွိပါတယ္တ့ဲ။ ဘယ္ေလာက္အားကိုထိုးရမလဲ မသိလို႔ပါ။ ကေလးဆရာဝန္ကို ေမးတာလဲ ေရေရရာရာမေျဖေပးလို႔ပါဆရာ။ ၁၀၀ အားန႔ဲ ၂၀၀ အားက ဘာကြာပါသလဲဆရာ။ ဘယ္အားကို ထိုးေပးရင္ အေကာင္းဆံုးျဖစ္မလဲဆရာ။
Hepatitis B Prevention စာ ဆရာ့ Blog မွာ ဖတ္ပါ။ ေသခ်ာလိုက္နာပါ။ ဆရာဝန္က အတိအက်ေျပာပါမယ္။
ဟုတ္က့ဲပါဆရာ
ဆရာ့ Blog ထဲမွာ Hepatitis B Prevention ကြ်န္မရွာတာမေတြ႔ဘူး။ ကြ်န္မပဲ မရွာတတ္တာနဲ႔တူတယ္။
၂။ ဆရာ ရန္ကုန္မွာေနပါတယ္ အသက္က ခု ၃ဝ ရွိပါျပီ။ ၂ဝဝ၈ ခုႏွစ္က ရင္ဘက္မွာအက်ိတ္ျဖစ္လို႔ခြဲရမယ္ဆိုေတာ့ ေဆးစစ္တာ B ပိုးရွိပါေနပါတယ္။ အသည္းကလည္း အနာျမန္ျမန္က်တ္ေအာင္လုပ္ေပးတဲ့စနစ္ အနည္းငယ္ ပ်က္စီး ေနတယ္လို႔ေျပာပါတယ္။ အနာက တျခားလူတပတ္နဲ႔အနာက်တ္ရင္ သမီးကေတာ့ သံုးပတ္ေလာက္ၾကာမယ္ ေျပာပါတယ္။ အနာခြဲၿပီး ေနာက္ အသည္းေဆးေသာက္ခိုင္းပါတယ္။ ေဆးေသာက္ေနရင္းက သမီးက ေတာ္ေတာ္ ပိန္လာျပီး ေမာေမာေနတယ္။ ေဆးေသာက္လည္း တခ်ိန္ေသမွာပဲ မေသာက္လည္းေသမွာပဲဆိုျပီး မေသာက္ေတာ့ပါဘူး။ ေဆးမေသာက္ေတာ့တဲ့ အခ်ိန္ကစျပီးေနာက္ပိုင္း ဝလည္းဝလားတယ္။ ေနလို႔လည္း ေကာင္းလာပါတယ္။ ေနာက္ထပ္ ေဆးကေတာ့မစစ္ျဖစ္ပါဘူး။ ခုသမီး အိမ္ေထာင္က်တာ တစ္ႏွစ္ရွိပါျပီ။ ကေလးယူမလို႔ ပါဆရာ။ ဘယ္လို ကုသမႈ ခံယူရမလဲ သမီးသိျခင္လို႔ပါ။ ဆရာ သက္ရွည္က်န္းမာပါေစဆရာ။
၃။ သမီးကိုယ္ဝန္ ၅လရိွပါၿပီ၊၊ ၂ဝ၁၄ ခုႏွစ္ ၁ လပိုင္းမွာ ေသြးစစ္ေတာ့ ဘီပိုးရိွတာစသိပါတယ္။ အေကာင္အေရအတြက္ ၅ဝဝ ေအာက္ပဲရိွလို႔ ဘာေဆးမွမေသာက္ရပါဘူး။ အခုကိုယ္ဝန္ရိွေနေတာ့ ကေလးကိုမကူးေအာင္ ဘာေတြလုပ္ရမလဲ။ ေနာက္ၿပီး ေမြးၿပီးရင္ နို႔တိုက္လို႔ရလားဆရာ။ ဘာေတြလုပ္ရမယ္ဆိုတာမသိလို႔ၫႊန္ၾကားေပးပါအံုးဆရာ။
ကိုယ္ဝန္ရွိရင္ ဘီပိုး ရွိ-မရွိ စစ္ရပါမယ္။ ခင္ပြန္း၊ အေဖၚေယာက္်ားမွာ ဘီပိုးရွိရင္၊ ကိုယ္က ေဆးရံု-ေဆးခန္း-ဓါတ္ခြဲခန္း၊ က်န္းမာေရးဌာနမွာအလုပ္လုပ္ရင္ ဘီပိုး ရွိ-မရွိ စစ္ဘို႔ သူမ်ားေတြထက္လိုတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနတံုး မိခင္ေလာင္းမွာ ဘီပိုး ရွိေနတယ္ဆိုရင္ ကေလးေမြးဖြါးေနတံုး ကေလးဆီကို ကူးေစႏိုင္တယ္။
ကိုယ္ဝန္ႏုကာစ မိခင္ေလာင္းမွာ ဘီပိုးရွိတာဆိုရင္ ကေလးကို ကူးလာႏိုင္ေခ် ၁ဝ% ထက္နည္းတယ္။ ကိုယ္ဝန္ရင့္ျပီဆိုရင္ ၉ဝ% အထိရွိႏိုင္တယ္။ ကေလးကိုကူးျပီဆိုရင္ေတာ့ ဆိုးတယ္။ ေရာဂါလကၡဏာေတြ မခံစားရေသးေပမဲ့ ပိုးရွိေနျပီျဖစ္တဲ့ကေလးဟာ ၉ဝ% ဟာ ေရာဂါပိုးသယ္ပို႔ေပးေနသူျဖစ္ေနမယ္။ ကေလးၾကီးလာရင္လဲ ၂၅% ဟာ အသည္းေျခာက္တာ၊ အသည္းကင္ဆာနဲ႔ ေသဆံုးႏိုင္တယ္။
ဘယ္လိုနည္းနဲ႔ေမြးမလဲ
ေမြးေပးမဲ့ ဆရာဝန္ကေန ေမြးခန္းၾကိဳတင္ျပင္ ဆင္မႈေတြ အေသအျခာ လုပ္ေပးမယ္။ လိုအပ္တဲ့ ေဆးေတြ အဆင္သင့္ ရွာထားမယ္။ ထိုးေပးမယ္။ အဲလိုမလုပ္ရင္ ေမြးလာမဲ့ကေလးကို ၅၉% ေရာဂါကူးစက္လိမ့္မယ္။ နာတာရွည္ အသည္းေရာင္ ျဖစ္ေစမယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနတံုးမွာ ကေလးကို ဘာမွမျဖစ္ေစပါ။ ဗိုက္ခြဲေမြးဖြြးရင္ ကေလးကို ကူးေစႏိုင္တဲ့ အခြင့္အလမ္းနည္းေနမယ္လို႔ ယူဆၾကသလို အခုေနာက္ပိုင္းမွာ ဘယ္လိုနည္းနဲ႔ေမြးေမြး မထူးဘူးလို႔လဲ ယူဆၾကတယ္။
ေမြးေမြးခ်င္းကေလးကို -
၁။ Hepatitis B vaccine ကာကြယ္ေဆး ပဌမအၾကိမ္ ထိုးေပးမယ္။
၂။ တခါတည္း Hepatitis B Immune Globulin (HBIG) ေဆးလဲထိုးေပးမယ္။
အဲလိုေဆး ၂ မ်ိဳးကို ေမြးျပီး ၁၂ နာရီအတြင္းထိုးေပးႏိုင္ရင္ ကေလးကို ပိုးကူးဘို႔ ၉ဝ% စိတ္ခ်ႏိုင္တယ္။ ေနာက္ တလတိတိမွာ ဒုတယအၾကိမ္ နဲ႔ ၆ လ အျပည့္မွာ တတိယအၾကိမ္ ကာကြယ္ေဆး ဆက္ထိုးဘို႔ လိုတယ္။
ကေလးႏို႔တိုက္ျခင္း
ေမြးေမြးခ်င္း ကေလးကို ကာကြယ္ေဆး ၂ မ်ိဳးလံုးတိတိက်ကထိုးေပထားရင္ ႏို႔တိုက္လို႔လဲ ကေလးကိုကူးမွာကို ထူးျပီးစိုးရိမ္ရာမလိုပါ။ တခ်ိဳ႕က အတိုက္မခိုင္းဘူး။ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု၊ ပင္ဆယ္လ္ေဗးနီးယားမွာရွိတဲ့ Centers for Disease Control (CDC) ဌာနအဆိုအရ မတိုက္ဘဲထားတာနဲ႔ တိုက္တာေတြရဲ႕ အဆိုး-အေကာင္းေတြယွဥ္ရင္ ကေလးကို ႏို႔တိုက္သင့္တယ္လို႔ ေထာက္ခံ အားေပးပါတယ္။
ကေလးေမြးျပီးတဲ့ေနာက္မွာ
• အသည္းေရာင္ (ေအ) ကာကြယ္ေဆး ထိုးသင့္တယ္။
• အရက္ေရွာင္ရမယ္။
• Acetaminophen (Tylenol)/Paracetamol (ပါရာစီတေမာ) ေဆးမေသာက္ပါနဲ႔။
• ေသြးမလွဴပါနဲ႔၊ တျခား ကိုယ္ခႏၶာအစိတ္အပိုင္းလဲ မလွဴပါနဲ႔။
• သြားတိုက္တံ၊ ေရဇာ၊ လက္သည္းညွပ္၊ သူမ်ားေတြနဲ႔ တြဲမသံုးပါနဲ႔၊
• ေဆးရံု၊ ဆရာဝန္ေတြကို hepatitis B carrier ကိုယ့္ေရာဂါရွိေနတာကို ေျပာျပပါ။
• အနည္းဆံုး တႏွစ္တခါ ဆရာဝန္ျပပါ။
• ကိုယ့္မိသားစု၊ ေယာက္်ား၊ ဇနီး အတူေနေတြကို ရွင္းျပပါ။
• HBsAg test positive ျဖစ္သူဟာ အသည္းအေျခအေနသိရေအာင္ Liver function testing ပါလုပ္ပါ။
(HBV) ဘီပိုး ကူးစက္ခံရသူရဲ႕ ေသြးထဲမွာ အမ်ားဆံုးစုေနျပီး၊ တံေတြး၊ သုတ္ရည္၊ ဗဂ်ိဳင္းနာအရည္ နဲ႔ အနာအဆာကေန ထြက္တဲ့ အရည္ေတြထဲမွာ နည္းနည္းသာေတြ႔ရတယ္။ ဒီ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးဟာ အခန္းထဲ အပူခ်ိန္မွာ ၇ ရက္အထိေလာက္ ရွင္ေနႏိုင္တယ္။ ပိုးဝင္ခံတဲ့ေနာက္ ရက္ေပါင္း ၉ဝ ကေန ၆ လ အတြင္း လကၡဏာျပမယ္။ ရက္တိုပိုးဝင္ လကၡဏာေတြကေတာ့ အစား အေသာက္ပ်က္မယ္၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္ အန္ခ်င္မယ္၊ ကိုယ္ပူမယ္၊ ဗိုက္နာမယ္၊ အသားဝါမယ္။ ဆီးဝါမယ္။ ဝမ္းအေရာင္ ေပ်ာ့မယ္။ ဘူတဝက္ေလာက္မွာေတာ့ ေရာဂါလကၡဏာ မျပတတ္ဘူး။ ၁% ေလာက္ကေတာ့ သိပ္ဆိုးႏိုင္တယ္။
ရက္တိုျဖစ္တဲ့သူေတြဟာ ကေလးငယ္ေလးေတြဆိုရင္ ၉ဝ% နာတာရွည္ျဖစ္မယ္။ ၅ ႏွစ္ေအာက္ကေလး ၃ဝ% နာတာရွည္ ျဖစ္မယ္။ လူၾကီးဆိုရင္ ၂-၆% နာတာရွည္ျဖစ္မယ္။ မိခင္မွာ ဘီပိုးရွိေနေပမဲ့ ေမြးလာတဲ့ကေလးမွာ ေမြးရာပါ ခ်ိဳ႕ယြင္းတာ မျဖစ္ပါ။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ နည္းတာ မျပည့္တာေတာ့ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ကိုယ္ဝန္လာအပ္ရင္ ဘီပိုးရွိ-မရွိ ေသြးစစ္တာကို (HBsAg) ေခၚတယ္။ သံသယရွိသူအားလံုး၊ ဥပမာ မိသားစုဝင္ေတြ၊ ဇနီး-ခင္ပြန္း-အေဖၚေတြကို (HBsAg, antiHBc, antiHBs) ေတြစစ္ရမယ္။
• HBsAg = negative, anti-HBc = negative, anti-HBs = negative ျဖစ္ေနသူဆိုတာ၊ ေကာင္းတယ္။ ဒါေပမဲ့ တခ်ိန္မွာ ကူးမလားဘူးမေျပာႏိုင္ဘူး။ ေရာဂါ မျပီးသူျဖစ္တယ္။
• HBsAg = negative, anti-HBc = positive, anti-HBs = positive ျဖစ္ေနသူဆိုတာ၊ ပိုေကာင္းတယ္။ သူဟာ မသိမသာပိုးအဝင္ခံထားရာကေန သဘာဝအရ ေရာဂါျပီးေနတယ္။
• HBsAg = negative, anti-HBc = negative, anti-HBs = positive ျဖစ္သူဟာ ဘီပိုး ကာကြယ္ေဆးထိုးထာလို႔ ေရာဂါျပီးေနသူ ျဖစ္တယ္။
• HBsAg = positive, anti-HBc = positive, IgM anti-HBc = positive, anti-HBs = negative ဆိုသူဟာ acutely infected ေလာေလာလတ္လတ္ ပိုးဝင္တာခံေနရသူျဖစ္တယ္။
• HBsAg = positive, anti-HBc = positive, IgM anti-HBc = negative, anti-HBs = negative ဆိုသူဟာ chronically infected နာတာရွည္ပိုးဝင္ေနသူျဖစ္တယ္။
• HBsAg ရွိေနတယ္ဆိုတာ ပိုးလတ္တေလာအဝင္ခံရသူျဖစ္တယ္။ ၃-၅ ပါတ္မတိုင္ခင္က ဝင္ခဲ့သူျဖစ္မယ္။ ပိုးဝင္ျပီး နလံထရင္ (၃-၄ လ ၾကာရင္) ဒါကို မေတြ႔ေတာ့ဘူး။ အဲဒီအခ်ိန္မွာ anti-HBs ေတြ႔လာမယ္။
• HBsAg positive ျဖစ္ျပီး၊ IgM anti-HBc မေတြ႔သူဆိုတာ နာတာရွည္ပိုးဝင္ေနသူျဖစ္တယ္။
• HBsAg = negative, anti-HBc = positive, anti-HBs = negative ဆိုဟာ (၄) မ်ိဳးျဖစ္ႏိုင္တယ္။
၁။ ရက္တိုရာကေန နလံထလာသူ၊
၂။ ေရာဂါကိုျပီးေပမဲ့ စမ္းသပ္တဲ့အခါမွာ ေသြးထဲမွာ နည္းေနသူ၊
၃။ အေပါင္းျပတာ မမွန္လို႔ ေရာဂါပိုးဝင္တာခံရႏိုင္သူ၊
၄။ ေသြးစစ္တာမွာ နည္းလြန္းလို႔ မျပေပမဲ့ သူမ်ားကို ကူးေစႏိုင္သူ။
ကာကြယ္ေဆး
• အေမရိကားမွာ Recombivax HB နဲ႔ Engerix-B ၂ မ်ိဳး သံုးတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ေနလဲထိုးႏိုင္တယ္။ ကေလးေတြကို 0.5 ml ထိုးတယ္။ အသက္ ၂ဝ အထက္ကို 1.0 mL IM ထိုးတယ္။
• ရက္တိုပိုးရွိသူနဲ႔ ထိေတြ႔လိုက္ရလို႔ (လိင္ဆက္ဆံလို႔) ဆိုရင္ ၁၄ ရက္အတြင္းမွာ HBV vaccine ထိုးပါ။ စုစုေပါင္း ၃ ခါထိုးရမယ္။ ခ်က္ခ်င္း၊ ေနာက္ ၁ လ၊ ဒိေနာက္ ၅ လ။ ေနာက္ျပီး Hepatitis B immune globulin (HBIG) 0.06 mL/kg IM ကိုလည္း ေနာက္ တင္ပါး၊ လက္ေမာင္းမွာ ထိုးပါ။
• တကယ္လို႔ အေရျပား၊ အေရျပားႏုရဲ့အေပါက္အျပဲ၊ ဒဏ္ရာကေန ဝင္တာဆိုရင္ HBIG ကို ေနာက္ တလေနရင္ တခါထပ္ထိုးပါ။
• နာတာရွည္ပိုးရွိေနသူကေန (လိင္ဆက္ဆံတာျဖစ္ျဖစ္၊ အပ္-ေသြးေၾကာင့္ျဖစ္ျဖစ္) ကာကြယ္ဘို႔ hepatitis B vaccine တမ်ိဳးထဲသာ လိုတယ္။
• ရက္တိုပိုးဝင္ခံရသူကို ေရာဂါေဆးရယ္လို ေပးစရာမလိုပါ။ အေထာက္အကူျပဳကုသမႈသာ လိုတယ္။ သိပ္ဆိုးသူကိုေတာ့ ေဆးရံုတင္ရမယ္။ နာတာရွည္ပိုးဝင္သူကို alpha-interferon ဒါမွမဟုတ္ Lamivudine ေဆးေပးမယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ကို ဒီေဆး ေပးႏိုင္တယ္၊ မေပးသင့္ဘူး၊ အတိအက် ေျပာမရပါ။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe/
