ကေန႔သတင္းအရ အာဖရိကတိုက္ ယီမင္ႏိုင္ငံမွာ လူေပါင္း တသိန္း ကာလဝမ္းကပ္ေရာဂါျဖစ္ေနတယ္လို႔ သိရပါတယ္။ လူနာ ၇၉၈ ေယာက္ေသဆံုးျပီးျဖစ္တယ္။ တနာရီတေယာက္ႏွဳန္း ေသဆံုးေနတာပါ။ ေဆာရီး။
ကာလဝမ္းေရာဂါဟာ အလြန္ကူးစက္ျမန္တယ္။ ကုသမႈမရရင္ နာရီပိုင္းအတြင္း ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ ႏွစ္စဥ္ ကမာၻမွာ လူ ၁႕၃ သန္း ကေန ၄ သန္းအထိျဖစ္တယ္။ လူေပါင္း ၂၁ဝဝဝ ကေန ၁၄၃ဝဝဝ ေသဆံုးေန တယ္။ ကာကြယ္လို႔ရတယ္။ ကုသလို႔ရတယ္။ အျမန္လုပ္ရတယ္။ ကုန္ခမ္းသြားတဲ့အရည္နဲ႔ ဓါတ္ဆားျပန္ျဖည့္ရမယ္ ။ ပိုးေသေဆး ေပးရတယ္။
ကာလဝမ္းေရာဂါကို ကူးစက္ျမန္ဝမ္းေရာဂါလို႔ေခၚတယ္။ ပါးစပ္ထဲဝင္တဲ့ ေရနဲ႔ အစားအေသာက္ထဲမွာ Vibrio cholerae ပိုးပါေနလို႔ကူးစက္တယ္။ ပိုးအမ်ိဳးအစားကြဲေတြရွိတယ္။ O1 နဲ႔ O139 ျဖစ္တယ္။ ကာလဝမ္းေရာဂါဟာ ကပ္ေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေနရာတခုမွာသာ ကြက္ျဖစ္တာကေန ေနရာ အမ်ား အျပားကို ျပန္႔သြားႏိုင္တယ္။
ကူးစက္ခံရရင္ ဝမ္းအရည္ေတြသြားမယ္။ ကေလးေရာ လူၾကီးေတြပါျဖစ္တယ္။ ၁၂ နာရီကေန ၅ ရက္အထိၾကာတယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ပိုးဝင္ခံရေပမယ့္ ဝမ္းမပ်က္ပါ။ သူ႔ဝမ္းထဲမွာေတာ့ ၁ ရက္ကေန ၁ဝ ရက္အထိၾကာ ပိုးေတြပါေနမယ္။
ျဖစ္တဲ့သူ အေရျပားေတြ ဆြဲမရင္ ျပန္က်တာ ေႏွးမယ္။ ကေလးငယ္ေတြ ငယ္ထိပ္ခြက္ေနမယ္။ မ်က္တြင္းခ်ိဳင့္ေနမယ္။ ဆိုးတဲ့လူနာေတြ ေရွာ့ခ္ရႏိုင္တယ္။ ေအးစက္ေနမယ္။ လက္ေကာက္ဝတ္ေနရာ ေသြးခုန္တာ စမ္းမရျဖစ္မယ္။ ေသြးဖိအားက်မယ္။ သုညအထိက်မယ္။
ကာလဝမ္းေရာဂါျဖစ္သူကို ဘယ္လိုကုသမလဲ
ကုသလို႔ရတယ္။ ျမန္ရမယ္။ ORS ဓါတ္ဆားရည္တိုက္ရမယ္။ WHO/UNICEF ကထုတ္တာက အေကာင္းဆံုးျဖစ္တယ္။ တထုပ္ကို ေရသန္႔ တလီတာနဲ႔ေဖ်ာ္ရတယ္။ လူၾကီးေတြကို ပဌမေန႔မွာ ၆ လီတာေပးရင္ အနည္းငယ္ကေန အသင့္အတင့္ ဆိုးတာကို အသက္မေသေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။
ဆိုးတဲ့လူနာေတြကို ဓါတ္ဆားရည္ကို ေသြးျပန္ေၾကာကေနသြင္းေပးရမယ္။ ဆိုးရင္ ဆိုးသေလာက္ ျမန္ျမန္သြင္းရမယ္။ ေယဘုယ် ကီလို ၇ဝ (ေပါင္ ၁၅ဝ) ေလးသူကို ၇ လီတာ (၁၄ ပုလင္း) သြင္းရမယ္။ ပါးစပ္ကေနလည္း ေသာက္ေစရမယ္။ သင့္ေတာ္တဲ့ ပဋိဇီဝေဆးလည္းေပးရမယ္။ ေရာဂါျဖစ္ေနတဲ့အရပ္မွာေနသူတိုင္းကို အစုလိုက္အျပံဳလိုက္ ပဋိဇီဝေဆး ေပးဘို႔ မလိုအပ္ပါ။ ပိုထိေရာက္တာမေတြ႔ရ။ ေဆးယဥ္တာျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
ကာကြယ္ေရး
၁။ Surveillance ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္ျခင္း
ေဒသတခုမွာျဖစ္တာကို တကမာၻလံုးကို သတင္းအခ်က္အလက္မွ်ေဝရမယ္။ ဝမ္းပ်က္လို႔သံသယရွိသူရဲ႕ အညစ္အေၾကးမွာ V. cholerae ပိုးပါေန မေနစစ္ေဆးရမယ္။
၂။ Water and sanitation interventions ေရႏွင့္ သန္႔ရွင္းေရး
ေရရွည္လုပ္ေဆာင္ရမယ္။ ေသာက္ေရ + သံုးေရသန္႔ရမယ္။ စီးပြါးေရက အဓိကအခ်က္တခုျဖစ္တယ္။ ပိုက္ကလာတဲ့ေရရွိေရး ဦးတည္ရမယ္။ Chlorination ေရကို ကလိုရင္းေဆးခပ္ရမယ္။
အိမ္သံုးေရကို water filtration ေရစစ္နည္း၊chemical ဓါတု သို႔မဟုတ္ solar ေနေရာင္သံုးျပီး ပိုးသန္႔နည္း၊ safe water storage ေရသိုေလွာင္စရာသပိုးသန္႔ေပးနည္းေတြလုပ္ရမယ္။ safe sewage disposal အညစ္အေၾကးစြန္႔စနစ္ က်န္းမာေရးနဲ႔ညီညြတ္ရမယ္။
၃။ Oral cholera vaccines ကာလဝမ္းေရာဂါ ကာကြယ္ေဆး
ပါးစပ္ကေနတိုက္တယ္။ WHO ၾကိဳတင္အသိအမွတ္ျပဳျပီးတာ ၃ မ်ိဳးရွိတယ္။ Dukoral ကာကြယ္ေဆး၊ Shanchol ကာကြယ္ေဆးနဲ႔ Euvichol ကာကြယ္ေဆးေတြျဖစ္တယ္။ ဘယ္ေဆးျဖစ္ျဖစ္ ၂ ခါတိုက္ရတယ္။ Dukoral ေဆးကို ေရသန္႔ 150 ml နဲ႔ေရာတိုက္ရတယ္။ ၂ ႏွစ္ၾကာ ၆၅% ကာကြယ္မႈရတယ္။ Shanchol နဲ႔ Euvichol ကာကြယ္ေဆးေတြက ေရမလိုပါ။ ပဌမတခါနဲ႔ ဒုတိယတခါ ၂ ပတ္ျခားရတယ္။ ၅ ႏွစ္ၾကာ ၆၅% ကာကြယ္မႈရတယ္။
ကာကြယ္ေဆးတမ်ိဳးတည္းနဲ႔ေတာ့ မလံုေလာက္ပါ။ ေသာက္ေရသန္႔ + ပတ္ဝန္းက်င္ + တကိုယ္ရသန္႔ရွင္းေရးနဲ႔သာ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။
ကြ်န္ေတာ္ ျပည္တြင္းနယ္ေဆးရံုေတြမွာတာဝန္က်စဥ္က ကာလဝမ္းေရာဂါကပ္နဲ႔ ႏွစ္ၾကိမ္ သံုးၾကိမ္ၾကံုခဲ့ရတယ္။ ေဆးဝါးရွားလွတဲ့ မဆလေခတ္ျဖစ္ေတာ့ အေတာ္ကသီလင္တာႏိုင္တယ္။ ကုတင္မေလာက္လို႔ ေဆးရံုၾကမ္းေပၚမွာ လူနာေတြကို ျဖာနဲ႔ထားရတယ္။ ဒရစ္ပုလင္းခ်ိတ္စရာ တိုင္ကမေလာက္။ RL, DS, NS ပုလင္းေတြ ေမွာင္ခိုဝယ္ရတယ္။ ဆိုးတဲ့လူနာေတြ ဘယ္ေရာညာပါ ေဆးသြင္းရတယ္။ တခ်ိဳ႕ေျခေထာက္ေရာ လက္ပါသြင္းေပးရတယ္။ ေသြးေၾကာရွာရ ခက္တဲ့သူေတြကို ခြဲစိတ္ျပီး ေသြးေၾကာရွာရတယ္။
ကာလဝမ္းနဲ႔ ေဗဒင္
တခါက ရြာတရြာမွာ ကာလဝမ္းေရာဂါျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ေသကုန္ၾကျပီ။ အဖိုးၾကီးတေယာက္ သားေတြ၊ သမီးေတြက အစားအေသာက္ ဆင္ျခင္ဘို႔ေျပာတာ နားမေထာင္ပါ။ သူ႔မွာက ေဗဒင္က ခင္ဗ်ားကို သူမ်ားသတ္လို႔သာ ေသရမယ္လို႔ ေဟာထားတာ။ အဲေတာ့ ေရာဂါျဖစ္တာ ဂရုမစိုက္ေတာ့ ကူးပါေလေရာ၊ ေသပါေလေရာ။ ကာလဝမ္းမို႔ ခ်က္ခ်င္း သျဂႋဳလ္ၾကရတယ္။ အကာလညအခါ ဖ်ာလိပ္ျပီး၊ သခၤ်ဳိင္းကုန္းပို႔တယ္။ သုဘရာဇာမ်ားကလည္း မူးေနျပီ။ အေလာင္းကို တြင္းထဲျပစ္ခ်၊ အရက္ ဆက္ခ်။ အဖိုးၾကီးက တကယ္မေသေသးပါ။ ေျမာေနတယ္ ေခၚတာမ်ိဳးေပါ့။ အပူခ်ိန္ အေျပာင္းအလဲနဲ႔ သတိျပန္ရလို႔ ေျမက်င္းထဲက ထတယ္။ အရက္မူးေနတဲ့ သုဘရာဇာေတြက တေစၧမွတ္ျပီး၊ ေပါက္ျပားနဲ႔ ေခါင္းခ်လိုက္တာ တကယ္ေသပါေလေရာတဲ့။
ျမန္မာႏိုင္ငံသားေတြ ဝမ္းေရာဂါေဘး ကင္းစင္ေဝးၾကပါေစ။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe/
