စာကနည္းနည္းရွည္လို႔ ေမးခြန္းေတြ မထည့္ေတာ့ပါ။ ေဆာရီး။
လူတိုင္းအသက္ရွဴေနၾကရတယ္။ ရွဴသြင္းလိုက္သည့္ေလထဲက ေအာက္စီဂ်င္ကိုသံုးျပီး ေသြးကို သန္႔ေအာင္လုပ္ေပးဘို႔ပါ။ ေသြးထဲမွာ ေသြးနီဥရွိတယ္။ ေသြးနီဥမွာ ေအာက္စီဂ်င္ကို အသံုးခ်ႏိုင္တဲ့ ဟီမိုဂလိုဘင္ဆိုတာမွာ သံဓါတ္ပါတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ သံဓါတ္နည္းတာကို ေသြးအားနည္းတယ္လို႔ ေယဘုယ်ေခၚႏိုင္တယ္။ ေသြးစစ္ရင္ Hb ဟီမိုဂလိုဘင္ နည္းေနသည္လို႔ အေျဖထြက္မယ္။ ဟီမိုဂလိုဘင္ဟာ ပံုမွန္အားျဖင့္ ကေလးမ်ားမွာ ၁၁ မွ ၁၂၊ အမ်ိဳးသမီးမ်ားမွာ ၁၁ မွ ၁၂၊ နဲ႔ ေယာက္်ားမ်ားမွာ ၁၃ မွ ၁၄ g/dl ရွိရပါတယ္။
ေသြးအားနည္းေရာဂါက တမ်ိဳးမကရွိတယ္။ ခဏတာေသြးအားနည္းျခင္းနဲ႔ နာတာရွည္ေသြးအားနည္းျခင္း၊ နည္းနည္းဆိုးျခင္းနဲ႔ မ်ားမ်ားဆိုးျခင္းဆိုျပီးရွိတယ္။ အသားအေရ ျဖဴဖတ္ျဖဴေရာ္ျဖစ္ေနတာ၊ ေမာပန္းလြယ္တာ၊ ႏွလံုးခုန္မမွန္ျဖစ္တာ၊ အသက္ရွဴမဝျဖစ္တာ၊ ရင္ပတ္နာတာ၊ ေခါင္းမူးတာ၊ ေျခလက္ ေအးစက္တာ၊ ေခါင္းကိုက္တာ၊ ဒီလကၡဏာေတြရွိေနရင္ ေသြးအားနည္းေနျပီလို႔ သိႏိုင္တယ္။
အစားအစာထဲမွာပါတဲ့ သံဓါတ္အျပင္ အျခားဓါတ္ေတြနဲ႔ ပရိုတင္းေတြကိုသံုးျပီး ရိုးတြင္းျခင္ဆီက ေသြးနီဥကို ထုတ္ေပးတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ အစားအစာထဲမွာ ဒီဓါတ္ေတြနည္းသူမ်ား၊ ဒဏ္ရာ၊ ေရာဂါေတြေၾကာင့္ ေသြးထြက္၊ ေသြးယို၊ ေသြးဆင္းသူမ်ားဟာ ေသြးအားနည္းေရာဂါျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။
ရာသီေသြးဆင္းေနရတာကိုက ေသြးအားနည္းေစတယ္။ ေနာက္ျပီး ကိုယ္ဝန္ရွိရင္၊ မစားႏိုင္လို႔-မစားတတ္လို႔ အာဟာရနည္းသူေတြ၊ အစားအစာ ေရြးလြန္းသူ၊ အရက္ ၾကာၾကာေသာက္သူေတြ၊ Celiac Disease နဲ႔ Crohn's Syndrome ဆိုတဲ့အူေရာဂါေတြရွိရင္၊ အူကို အရွည္ၾကီးျဖတ္ျပစ္ရသူ၊ နာတာရွည္ ေက်ာက္ကပ္၊ အသည္း၊ ကင္ဆာ ေရာဂါေတြရွိရင္၊ ဓါတုအဆိပ္မိသူေတြဟာ ေသြးအားနည္းေရာဂါ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ေအအိုင္ဒီအက္စ္၊ ရူမတြိဳက္ အဆစ္နာေရာဂါေတြ ေၾကာင့္လည္း ေသြးအားနည္းႏိုင္ပါေသးတယ္။
အမ်ားဆံုးကေတာ့ သံဓါတ္နဲ ေသြးအားနည္းေရာဂါျဖစ္တယ္။ Iron deficiency anemia ျဖစ္ရင္ သံဓါတ္ပါတဲ့ အစားအစာေတြ ေရြးစားရပါမယ္။ အစားအမ်ိဳးအစားေတြကို ခ်င့္ခ်ိန္ႏိုင္ေအာင္ သံဓါတ္ပါတဲ့ ကိန္းဂဏန္းေတြနဲ႔ တြဲမွတ္ႏိုင္ပါတယ္။ အသည္း (၇ဝ)၊ ပဲပုတ္ (၅ဝ)၊ တျခားပဲ (၂ဝ-၂၅)၊ တိုဖူး (၂ဝ)၊ ဟင္းႏုႏြယ္ (၂ဝ)၊ အမဲသား (၁ဝ-၂ဝ)၊ ၾကက္အသား (၆)၊ ေပါင္မံု႔ (၆)၊ ဝက္သား (၄)။
ေသြးအားေကာင္းဘို႔ စားေဆး၊ ေသာက္ေဆး၊ ထိုးေဆးေတြ အလြယ္တကူဝယ္ရပါတယ္။ ပံုမွန္ေသြးအားနည္းေနတဲ့ အမ်ိဳးသမီးတေယာက္ကို သံဓါတ္ပါစားေဆး (၃) လၾကာ ေပးသင့္တယ္။ အခ်ိန္ကာလ ၾကာၾကာေပးရ-ေသာက္ရမွာမို႔ ေစ်းခ်ိဳတာ ရွာဝယ္ပါ။ ေသြးအား ေကာင္းေစတဲ့ေဆးေတြကို ေဆးကုမၸဏီေတြက အမ်ိဳးမ်ိဳးထုတ္တယ္။ သံဓါတ္တမ်ိဳးထဲ၊ ေဖါလစ္အက္စစ္တြဲ၊ ဗီတာမင္ (ဘီ) + (စီ) ပါ ေရာထားတာလဲရွိတယ္။ Ferrous fumarate ဟာ Ferrous sulphate, Ferrous gluconate တို႔ထက္ သာတယ္။ သံဓါတ္ဆိုေတာ့ သံေခ်းနံ႔ရလို တခ်ိဳ႕က မၾကိဳက္ဘူး။ အေပၚက သၾကားအုပ္ေဆး ထုတ္တယ္။ ေဆးကိုျမိဳမခ်တတ္သူေတြအတြက္ ေဆးအရည္ထုတ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ၾက သံဓါတ္က ဝမ္းခ်ဳပ္တတ္လို႔ ဝမ္းလြယ္ေအာင္ အစားအစာကို ေသခ်ာ ေရြးစားသင့္တယ္။ သေဘၤာသီး၊ မန္က်ီးမွည့္ေဖ်ာ္ရည္၊ ကန္ဇြန္းရြက္။
သံဓါတ္ထိုးေဆးဆိုတာ Imferon Iron Dextran Injection ျဖစ္တယ္။ ေဆးထိုးရင္ ဂရုစိုက္ထိုးေပးရတယ္။ လူနာကို အိပ္လ်က္ေနေစျပီး၊ တင္ပါး အသားထူထူေနရာမွာ ခပ္နက္နက္ ၄၅ ဒီဂရီေစာင္းထိုးျပီး ေဆးထိုးအပ္ကို လမ္းေၾကာင္းေျပာင္း ႏုတ္ယူရတယ္။ ေဆးထိုအပ္က သိပ္မက်ဥ္းရ-မတိုရဘူး။ ေဆးထိုးျပီး မေခ်ရဘူး။ အမဲကြက္ ျဖစ္ေနမွာစိုးလို႔။ Drip ပုလင္းထဲ ေဆးထည့္ သြင္းတာလဲ လုပ္ႏိုင္တယ္။ ေဆးမထိုးခင္ ေဆးတည့္-မတည့္လဲ စမ္းရပါမယ္။ တခ်ိဳ႕က မတည့္ဘူး။
သံဓါတ္အျပင္ ေဖါလစ္အက္စစ္ ေခၚ ေဖါလိတ္ ေခၚ ဗီတာမင္ဘီ-၉ နည္းတဲ့ ေသြးအားနည္းေရာဂါ ဆိုတာရွိတယ္။ သာမန္အခ်ိန္မွာ 400 mcg ႏို႔တိုက္ေနရင္ 500 mcg ကိုယ္ဝန္ရွိရင္ 600 mcg ေန႔စဥ္ လိုအပ္ပါတယ္။ Folic acid ပါတဲ့ အစားအစာေတြကေတာ့ ပဲအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ လိေမၼာ္သီး၊ စပ်စ္သီး၊ ခရမ္းခ်ဥ္သီး၊ နာနတ္သီး၊ သေဘၤာသီး၊ စပ်စ္သီး၊ ခရမ္းခ်ဥ္သီး၊ နာနတ္သီး၊ ပဲႏို႔၊ ဟင္းႏုႏြယ္၊ မံုညင္း၊ မံုလာအမ်ိဳးမ်ိဳး၊ အာလူး၊ ၾကက္သြန္နီပင္၊ အေစ့အဆံမ်ား၊ ေနၾကာေစ့၊ ေျမပဲ၊ အသည္း-အျမစ္၊ နံံနက္စာအျဖစ္ စားေလ့ရွိတဲ့ ေကာက္ႏွံ-ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူးထြက္ အစာမ်ား၊ ေပါင္မံု႔၊ ဂ်ံဳမွံဳ႕၊ ေခါက္ဆြဲ၊ ဆန္ေတြျဖစ္တယ္။ ေဖါလစ္အက္စစ္ဟာ Spina bifida နဲ႔ Anencephaly ေခၚ ေမြးရာပါ ဦးေႏွာက္-အာရံုေၾကာ ေရာဂါေတြကို ကာကြယ္ႏိုင္ပါေသးတယ္။
ေနာက္တမ်ိဳးက ဗီတာမင္ ဘီ-၁၂ နည္းတဲ့ေသြးအားနည္းေရာဂါပါ။ တေန႔ကို 7 mcg လိုအပ္ပါတယ္။ နည္းေနရင္ Vitamin 12 ထိုးေပးရမယ္။ မ်ားေသာအားျဖင့္ ထိုးေဆးက ပန္းေရာင္ ျဖစ္တယ္။ ရာသက္ပန္ထိုးေပးရမွာလဲရွိတယ္။ B-12 ဟာ ေသြး အတြက္သာမက အာရံုေၾကာအတြက္လည္း အသံုးဝင္တယ္။ ဗီတာမင္ ဘီ ၁၂ မ်ားတဲ့ အစားအစာေတြကေတာ့ ခရု၊ အသည္း၊ ေကာက္ႏွံေတြ၊ ငါး၊ အမဲသား၊ ေရာဂတ္ေခၚ ဒိန္ခ်ဥ္၊ ႏြားႏို႔၊ ဥ၊ ၾကက္သားတို႔ ျဖစ္တယ္။
လူတေယာက္မွာ RBC ေသြးနီဥ စုစုေပါင္း ၂႕၅ ထြီလီယန္ ရွိေနတယ္။ စကၠန္႔တိုင္း ေသြးနီဥအသစ္ေပါင္း ၁႕၅ မီလီယမ္ကို ရိုးတြင္းျခင္ဆီက ထုတ္ေပးေနပါတယ္။ ရိုးတြင္းျခင္ဆီမေကာင္းသူေတြမွာ Aplastic anemia နဲ႔ ကင္ဆာႏွင့္တူတဲ့ လူကီးမီးယားေသြးအားနည္းေရာဂါ ျဖစ္ႏိုင္ပါတယ္။ Aplastic anemia ဆိုရင္ ေသြးသြင္းေပးရတယ္။ ေခၚ ရိုးတြင္းျခင္ဆီ အစားထိုးေပးရတယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့ ေသြးအားနည္းေရာဂါေတြျဖစ္လို႔ ဝတၳဳေတြ၊ ရုပ္ရွင္ေတြမွာ ဇာတ္လိုက္ကို ဒီေရာဂါ ရွိတယ္လုပ္ျပီး ေသခိုင္းတတ္တယ္ မဟုတ္လား။
အခ်ိဳ႕ေဆးဝါးေတြေၾကာင့္ျဖစ္ရတဲ့ Hemolytic anemia ဆိုရင္ ေပးေနတဲ့ေဆးဝါးေတြကို ဆန္းစစ္ျပီး ရပ္သင့္ရင္ ရပ္ပစ္ရမယ္။ စတီရြိဳက္ေဆး လိုခ်င္လိုပါမယ္။ ေဘလံုးထုတ္ခ်င္ ထုတ္ေပးရမယ္။ Autoimmune disorders ေခၚ ကိုယ့္ကိုယ္ကို ပ်က္စီးေစတဲ့ ခံႏိုင္ရည္စနစ္ေၾကာင့္ ျဖစ္ရတာဆိုရင္ Immune-suppressing medications ေဆးေတြ ေပးရတယ္။ Sickle cell anemia, Thalassemia, Diamond Blackfan anemia, Fanconi anemia တို႔ကေတာ့ မ်ိဳးလိုက္ ရိုးလိုက္ ျဖစ္တယ္။ Sickle cell anemia လူနာအတြက္ ေအာက္စီဂ်င္ေပးဘို႔ လိုႏိုင္တယ္။
အိတ္ေပါက္နဲ႔ ဖါးေကာက္သလို မျဖစ္ေအာင္ ေသြးအားနည္းတာဟာ ေသြးဆင္း-ေသြးထြက္မ်ားေနလို႔ျဖစ္ရင္ အေၾကာင္းရင္းကိုပါ ကုသေပးရပါမယ္။ လိပ္ေခါင္းကေသြးယိုတာ၊ ရာသီဆင္းမ်ားတာ၊ သြားဖံုး-ႏွာေခါင္းက ေသြးယိုတာေတြေျပာတာပါ။ အစာလမ္းကေန မသိမသာ ေသြးယိုဖန္မ်ားျပီး၊ ရက္ေတြ၊ လေတြၾကာမွ ေသြးအား အလြန္ နည္းေနတာမ်ိဳး ျဖစ္တတ္တယ္။ ဝမ္းသြားတဲ့အထဲပါတဲ့ ေသြးကို မ်က္စိနဲ႔ မျမင္ႏိုင္လို႔ ဝမ္းစစ္မွေတြ႔ႏိုင္တယ္။ ငွက္ဖ်ားေၾကာင့္ ေသြးအားနည္းသူေတြ မနည္းမေနာရွိတယ္။
ေသြးအားနည္းေရာဂါေၾကာင့္ ေနာက္ဆက္တြဲေရာဂါေတြ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ အားအင္ကုန္ခမ္း ေမာပမ္းလြယ္မယ္၊ ႏွလံုးက ပိုျပီးခုန္ရလို႔ Arrhythmia ႏွလံုးခုန္မမွန္ေရာဂါ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ႏွလံုးအရြယ္ၾကီးလာႏိုင္တယ္။ ေသြးဖိအားက်ျပီး အသက္ဆံုးသြားႏိုင္တယ္။
ေသြးအားနည္းတာနဲ႔ ပရက္ရွာနည္းတာ မတူတာကို ခြဲသိထားေစခ်င္တယ္။ ခုခ်က္ခ်င္းၾကီး ေသြးယုိ-ေသြးဆင္းသူကို ေသြးဖိအားေခၚတဲ့ ပရက္ရွာတိုင္းရင္ေတာ့ နည္းေနတာကို ေတြ႕ရမယ္။ ရက္ၾကာၾကာ ေသြးအား နည္းေနသူကိုတိုင္းရင္ ပံုမွန္ျဖစ္ေနမယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ BP ေကာင္းေပမဲ့ ေသြးအားနည္းည္းေနႏိုင္တယ္။ ဘာ့လို႔လဲဆိုေတာ့ ေသြးဖိအားဆိုတာ ေသြးထုထည္နဲ႔ ဆိုင္တာ။ လူတိုင္း ေသြးထုထည္ ၅ လီတာ အျမဲရွိေနတာ။ ရက္ရွည္ ေသြးအားနည္းသူေတြလဲ ၅ လီတာေပမဲ့ ေသြးက က်ဲေနလို႔ ေရေရာထားတဲ့ေဆးတို႔၊ အရက္တို႔လို အာနိသင္နည္းေနရတယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ ကာလရွည္ၾကာ ေသြးအားနည္းေနသူကို ေသြးမသြင္းဘဲ၊ D5, NS, DNS ေဆးေတြ သြင္းေပးတာ အေၾကာင္းမထူးဘူး။ ဆီးပိုသြားတာသာရွိမယ္။
ေသြးသြင္းကုသျခင္းဟာ အေရးေပၚနဲ႔ ဆိုးဝါးတဲ့ ေသြးအားနည္းေရာဂါေတြအတြက္ အသက္ကိုကယ္ႏိုင္တယ္။ ေသြးနီဥ ဆိုတာ ရက္ ၉ဝ-၁၂ဝ သာ အသက္ရွည္ျပီး အသစ္ထပ္ထပ္ ျဖစ္ေနၾကတာ။ ဒါ့ေၾကာင့္ ေသြးလွဴရွင္တဦးဟာ ရက္ ၁၂ဝ ဒါမွမဟုတ္ ၄ လတခါ ေသြးလွဴဘဏ္က လက္ခံရင္ စိတ္ခ်လက္ခ် လွဴႏိုင္ပါတယ္။
ေသြးအားနည္းေရာဂါေတြက မနည္းပါ။ ျပန္ျဖစ္မလားဆိုတာ ဘယ္အမ်ိဳးအစားလဲသိဘို႔လိုမယ္။ ကုလို႔ရတာကိုေရာ ကုသေနသလား။ ဥပမာ သံဓါတ္နည္းေနသူက သံဓါတ္အားေဆးေသာက္ေနသလား။ အိတ္ေပါက္နဲ႔ ဖါးေကာက္သလို မျဖစ္ေအာင္ ေသြးအားနည္းေစတာကိုေကာ မျဖစ္ေအာင္တားသလား။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
