ဗဟုသုတအေနနဲ႔ေမးလို႔ comment ကေမးလိုက္တာပါဆရာ။ အဆင္ေျပရင္ရွင္းျပေပးပါ။ ပဋိဇီဝေဆးဆိုတာ ဘာကို ေျပာတာလဲဆရာ။ တခါတေလ ပဋိဇီဝေဆးအျဖစ္သုံးနိုင္သည္လုိ႔ ေတြ႔ရလို႔ပါ။
ကြန္မင့္ကေတာ့ မေျဖပါ။ ပဋိဇီဝေဆးစာလံုးေပါင္းကို ျပင္လုိက္ပါတယ္။
Antibiotics (အင္တီဘိုင္ေအာတစ္) ပဋိဇီဝေဆးဆိုတာ သက္ရွိတမ်ိဳးကေန ေနာက္သက္ရွိတမ်ိဳးကို ႏိုင္ေစႏိုင္တဲ့ေဆးေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ Antimicrobials ပိုးေတြကို ႏိုင္တဲ့ေဆးေတြထဲက တမ်ိဳးသာျဖစ္တယ္။ Anti-viral ဗိုင္းရပ္စ္ေဆး၊ Anti-fungal မိႈေဆး၊ Anti-parasitic drugs ပါရာဆိုက္ေဆးေတြလဲ ရွိေသးတယ္။ (၁) Bactericidal ေသေစႏိုင္တာနဲ႔ (၂) Bacteriostatic မ်ိဳးမပြါးေအာင္ တားႏိုင္တာ ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ ဗက္တီးရီးယားေတြကို ႏိုင္ပံုႏိုင္နည္းကလဲ မတူၾကဘူး။ သၾကားဓါတ္ကေန (အင္နာဂ်ီ) ျဖစ္မလာ ေစေအာင္လဲ လုပ္တာလဲ ရွိတယ္။ (ဆဲလ္) နံရံ မျဖစ္ေအာင္လဲ လုပ္တာကလုပ္တယ္။ Antibiotic resistance ေဆးခံႏိုင္ရည္ ျဖစ္ေစႏိုင္တာက ဒီေဆးေတြရဲ႕ အားနည္းခ်က္ၾကီး ျဖစ္တယ္။
တျခားေဆးေတြလိုဘဲ နာမည္ ၂ မ်ိဳးရွိၾကတယ္။ Generic name ေဆးနာမည္ရင္း နဲ႔ Trade or brand name ေဆးကုမၸဏီက ေပးတဲ့နာမည္။ ေနာက္ျပီး ဗက္တီးရီးယား အမ်ားၾကီးကိုႏိုင္တာနဲ႔ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ ပိုးကိုသာ ႏိုင္တာေတြ ရွိတယ္။ ေနာက္ျပီး ထိုးေဆး၊ ေသာက္ေဆး၊ လိမ္းေဆး-ခပ္ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိၾကတယ္။
အမ်ိဳးအစားေပါင္း ၁ဝဝ မက ရွိတယ္။
• Penicillins (ပနယ္စလင္) ဥပမာ Penicillin and Amoxicillin
• Cephalosporins (ကက္ဖလုိစပုိရင္) ဥပမာ Cephalexin
• Macrolides (မိုက္ခရုိလြိဳက္) ဥပမာ Erythromycin, Clarithromycin, Azithromycin
• Fluoroquinolones (ဖလူရိုကြီႏိုလင္း) ဥပမာ Ciprofloxacin, Levofloxacin, Ofloxacin
• Tetracyclines (တက္ထြာဆိုက္ကလင္း) ဥပမာ Tetracycline and Doxycycline
• Aminoglycosides (အမိုင္ႏိုင္ဂလိုက္ကိုဆိုက္) ဥပမာ Gentamicin and Tobramycin
• Sulfonamides (ဆာလ္ဖိုနမိုက္) ဥပမာ Co-trimoxazole and Trimethoprim
Penicillins အရင္ဆံုးေပၚတာ ျဖစ္တယ္။ Alexander Fleming ကေန ၁၉၂၈ မွာ ပဌမဆံုး စေတြ႔ခဲ့တာပါ။ ဗက္တီးရီးယား ေတြကို ေသေစႏိုင္တယ္။ ၄ မ်ိဳးရွိတယ္။ စာတပုဒ္သပ္သပ္ေရးထားပါတယ္။
1. Natural Pencillins သဘာဝ ပနယ္စလင္၊ Penicillin-G ေတြက Gram-positive Streptococci နဲ႔ Staphylococci ေတြအျပင္ Gram-negative bacteria ထဲက Meningococcus ဗက္တီးရီးယားေတြကို ေသေစတယ္။
2. Penicillinase-resistant Penicillins အမ်ိဳးအစားေတြက ပနယ္စလင္ကို သက္ေရာတဲ့ Enzyme ကို ခံႏိုင္ရည္ ရွိတယ္။
3. Extended spectrum Penicillins ဆိုတာ ပိုးအမ်ိဳး အမ်ားၾကီးကို ႏိုင္တယ္။
4. Aminopenicillins သဘာဝ ပနယ္စလင္ေတြထက္ ပိုျပီး ပိုးေတြကိုႏိုင္တယ္။ Ampicillin နဲ႔ Amoxicillin ျဖစ္တယ္။
(ပနယ္စလင္) ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး = ဝမ္းပ်က္၊ ပ်ိဳ႕၊ အန္၊ အစာမေက်။ အမ်ားဆံုး။ ရွာရွားပါးပါး အလာဂ်ီရေစတယ္။ အေရျပား အနီျပင္ထြက္၊ ကိုယ္ပူ၊ Anaphylactic shock (ေရွာ့ခ္) ရတယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ကို ေပးလို႔ရတယ္။
Cephalosporins ကက္ဖလိုစပိုရင္
ဗက္တီးရီးယားေတြအေပၚ သက္ေရာက္တာ ပနယ္စလင္နဲ႔တူတဲ့ ပဋိဇီဝေဆးျဖစ္တယ္။ တည္ေဆာက္ထားတာေတာ့ မတူဘူး။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးနည္းတယ္။ ဝမ္းပ်က္၊ ပ်ိဳ႕၊ အန္၊ အစာမေက်၊ (အလာဂ်ီ) လဲ ရတတ္တယ္။
ပဌမမ်ိဳးဆက္ = Cephalothin, Cefazolin, Cephapirin, Cephradine, Cephalexin, Cefadroxil ေတြျဖစ္ၾကတယ္။
ဒုတိယမ်ိဳးဆက္ = Cefaclor, Cefamandole, Cefonicid, Ceforanide, Cefuroxime ေတြျဖစ္ၾကတယ္။
တတိယမ်ိဳးဆက္ = Cefcapene, Cefdaloxime, Cefditoren, Cefetamet, Cefixime, Cefmenoxime,Cefodizime, Cefoperazone, Cefotaxime, Cefpimizole, Cefpodoxime, Ceftibuten, Ceftriaxone ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။
စတုတၳမ်ိဳးဆက္ = Cefclidine, Cefepime, Cefluprenam, Cefozopran, Cefpirome, Cefquinome ေတြျဖစ္ၾကတယ္။
Macrolides မက္ခရိုလြိဳက္
Erythromycin, Clarithromycin, Azithromycin, Roxithromycin, Troleandomycin ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။
Pharyngitis အာေခါင္နာ၊ Sinusitis (ဆိုင္းနပ္စ္)၊ Bronchitis ေလျပြန္ေရာင္၊ Genital infections မ်ိဳးပြါးလမ္းေရာင္၊ Gastrointestinal tract infections အစာလမ္းေရာင္၊ Skin infections အေရျပားနာေတြအတြက္ သံုးတယ္။ Macrolides ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး၊ ပ်ိဳ႕-အန္-ဝမ္းပ်က္၊ နားကိုထိခိုက္၊
Fluoroquinolones ဖလူရိုကြီနလံုး
တည္ေဆာက္ယူတဲ့ ေနာက္ေပၚေဆး ျဖစ္တယ္။ စားေဆး၊ ထိုးေဆးရွိတယ္။ Urinary tract infections ဆီးလမ္းေရာင္၊ Skin infections အေရျပားနာ၊ Sinusitis (ဆိုင္းနပ္စ္)၊ Pneumonia ႏူမိုးနီးယား၊ Bronchitis ေလျပြန္ေရာင္တာေတြမွာ သံုးတယ္။ Ciprofloxacin, Levofloxacin, Lomefloxacin, Norfloxacin, Sparfloxacin, Clinafloxacin, Gatifloxacin, Ofloxacin, Trovafloxacin ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ Fluoroquinolones ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳး နဲတယ္။ ဝမ္းပ်က္၊ အန္၊ ဗိုက္နာ၊ ေခါင္းကိုက္၊ ေခါင္းမူး၊ အလင္းေရာင္ထိခိုက္။
Tetracyclines တက္ထြာဆိုက္ကလင္း
Tetracycline, Doxycycline, Minocycline, Oxytetracycline ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။ အသက္ရွဴလမ္းေရာင္၊ Sinuses (ဆိုင္းနပ္စ္)၊ Middle ear နားအလယ္ပိုင္ေရာင္၊ Urinary tract ဆီးလမ္းေရာင္၊ Skin အေရျပားနာ၊ Intestines အူေရာင္၊ Gonorrhoea ဂႏိုရီးယား၊ Rocky Mountain spotted fever, Lyme Disease, Typhus ေရာဂါေတြ၊ Acne ဝက္ျခံ၊ Rosacea မ်က္ႏွာနီျမန္းေရာဂါေတြမွာ သံုးတယ္။ Tetracycline ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး၊ ဗိုက္နာ၊ ဝမ္းပ်က္၊ ပါးစပ္-လွ်ာနာ၊ ေခါင္းကိုက္။ skin photosensitivity ေနေလာင္တာ မခံႏိုင္ဘူး၊ အသက္ ၈ ႏွစ္ေအာက္ကေလး မေပးသင့္ဘူး။ သြားေတြ ဝါ-ညိဳေစမယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္လဲ မေပးသင့္ဘူး။ ရက္လြန္ေဆးက ေက်ာက္ကပ္ကိုထိခိုက္ေစတယ္။ ဗိုက္နာ၊ ၾကြက္သားနာ၊ ဝမ္းပ်က္၊ လွ်ာအနာေပါက္၊ အလာဂ်ီရေစႏိုင္တယ္။
Aminoglycosides အမိုင္ႏိုဂလိုက္ကိုဆိုက္
Amikacin, Gentamicin, Kanamycin, Neomycin, Streptomycin, Tobramycin ေတြ ျဖစ္ၾကတယ္။
တျခား ေဆးေတြနဲ႔မရတဲ့ Gram-negative bacteria ဗက္တီးရီးယားေတြကို ႏိုင္တယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ Penicillins တို႔ Cephalosporins တို႔နဲ႔ တြဲသံုးရင္ ဗက္တီးရီးယား အားလံုကို ႏိုင္မယ္။ ေဆးယဥ္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ရက္တိုသာ ေပးတယ္။
Aminoglycosides ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳး၊ Ototoxicity နားကို ထိခိုက္ေစတယ္။ Nephrotoxicity ေက်ာက္ကပ္ကို ထိခိုက္ေစႏိုင္တယ္။
Sulfonamides (ဆာလ္ဖိုနမိုက္)
Co-trimoxazole = Septrin (TMP/SMZ) ဆီးအိမ္-ဆီးႀကိတ္ေရာင္ျခင္း၊ ေက်ာက္ကပ္ႁပြန္ေရာင္ျခင္း၊ (ဆိုင္းနပ္စ္)၊ နားကိုက္ျခင္း၊ (ရွီဂဲလား) ဝမ္းကိုက္ျခင္း၊ (ဆာလ္မိုနည္းလား) ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊ ဝမ္းေလွ်ာျခင္း၊ (ႏူမိုးနီးယား)၊ Cyclospora infection ပိုးဝင္ျခင္းေတြအတြက္ ေပးတယ္။ တျခား ဆာလ္ဖါပါ ပဋိဇီဝေဆးေတြကေတာ့ Sulfamethoxazole, Sulfisomidine (sulfaisodimidine), Sulfacetamide, Sulfadoxine ေတြ ျဖစ္တယ္။ Dichlorphenamide (DCP) နဲ႔ Dorzolamide မ်က္စဥ္းေတြ ျဖစ္တယ္။ Acetazolamide, Bumetanide, Chlorthalidone, Clopamide, Furosemide, Hydrochlorothiazide (HCT, HCTZ, HZT), Indapamide, Mefruside, Metolazone, Xipamide ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးေတြ ျဖစ္တယ္။ Acetazolamide, Ethoxzolamide, Sultiame, Zonisamide အတက္ရပ္ေဆးေတြ ျဖစ္တယ္။
ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးမ်ား = ေခါင္းကိုက္၊ အနီျပင္ထြက္၊ ဝမ္းပ်က္၊ ပ်ိဳ႕-အန္၊ မိႈပိုးဝင္တတ္၊ (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားေစ၊ (ဆိုဒီယမ္) နည္းေစ၊ သၾကားဓါတ္နဲ၊ အစားပ်က္၊ လွ်ာနာ၊ ေခါင္းမူး၊ စိတ္က်၊ ေခ်ာင္းဆိုး၊ ၾကြက္သားနာ၊ တက္၊ ေက်ာက္ကပ္၊ အသဲထိခိုက္၊ အေရျပားအဖူးေပါက္၊ ၂ ႏွစ္ ေအာက္ကေလး မေပးသင့္။
အေအးမိတာ၊ ႏွာေစတာ၊ တုပ္ေကြးမိတာ၊ ဝက္သက္ေပါက္တာ စတဲ့လူေတြမွာ အမ်ားဆံုးျဖစ္တဲ့ကူးစက္ေရာဂါေတြက ဗိုင္းရပ္စ္ေတြကေနျဖစ္ေစတာမို႔ ပဋိဇီဝေဆးေတြမေပးရပါ။ ဝမ္းပ်က္တာအမ်ားစုကလဲ ပဋိဇီဝေဆးမလိုပါ။
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe/
