မျဖစ္ဘူးသူမရွိတဲ့ ေရာဂါေတြထဲမွာ အျဖစ္အမ်ားဆံုးက ဘာလဲ။ မွန္ေအာင္ေျဖႏိုင္သူေတြေရာ မွားသူေတြပါ ဝမ္းေလွ်ာတာ မၾကာမၾကာ ျဖစ္ၾကရတယ္။ ေရာဂါနာမည္ေတြက Diarrhea, Loose motion, GE, Traveler’s diarrhea အမ်ိဳးမ်ိဳး ေခၚပါတယ္။ တေန႔မွာ ၃ ခါထက္ ပိုသြားရင္ ဝမ္းေလွ်ာတာလို႔ WHO က ဦးတိက်ေတြက သတ္မွတ္ပါတယ္။ အမွန္ကေတာ့ လူတိုင္း ကုိယ့္အက်င့္နဲ႔ကိုယ္ ရွိၾကတာပါ။ သြားေနၾကထက္ ပိုရင္၊ ေျပာင္းရင္ တခုခုျဖစ္ျပီလို႔သိလိုက္ပါ။ အဲေတာ့ တခုခုလုပ္ပါ။ ဘာလုပ္ရမွာလည္း ႕႕႕
ဝမ္းပ်က္ဝမ္းေလွ်ာ ကို (ဗိုင္းရပ္စ္) ပိုးေၾကာင့္က အမ်ားဆံုးျဖစ္ေစတယ္။ ၁ဝ ခါ ျဖစ္ ၉ ခါ ျဖစ္ေစတာ (ဗိုင္းရပ္စ္) ပါ။ (ဗိုင္းရပ္စ္) ေၾကာင့္မဟုတ္ရင္ (ဗက္တီးရီးယား) ေၾကာင့္ ဝမ္းပ်က္ေစပါတယ္။ (ပါရာဆိုက္) ဆိုတဲ့အေကာင္ေတြလဲ ပါေသးတယ္။ ဘယ္က ဝင္သလဲ။ ပါးစပ္ကေနဝင္တာ။ ပါးစပ္ထဲ ဘာထည့္ၾကလဲ။ အစားအေသာက္နဲ႔ ေရ။ ကေလးငယ္ ဆိုရင္ ေတြ႔ကရာ။ ဘယ္အေကာင္ဝင္လာလာ အူသိမ္ကို ေရာင္ေစတယ္။ အစာအိမ္ေရာ အူပါေရာင္ရင္ GE ေခၚတယ္။ ေရာင္လာရင္ လႈပ္ရွားတာ ပိုျမန္လာတယ္။ အူေတြ လႈတ္လြန္းတာ နားၾကပ္မပါဘဲ လူနာကိုယ္တိုင္သိတယ္။ ဗိုက္နာမယ္။ စားလိုက္ေသာက္လိုက္တဲ့ အစာနဲ႔ ေရကို ေကာင္းေကာင္း စုပ္မယူႏိုင္ေတာ့ဘဲ၊ ဝမ္းထဲပါသြားမယ္။ ဝမ္းသြားရတဲ့အၾကိမ္ မ်ားမယ္။
ေရကို စုပ္တာျဖစ္ျဖစ္၊ ထုတ္တာျဖစ္ျဖစ္ ဆားပါမွသာလုပ္ႏိုင္တာ။ ေရေတြထြက္ေတာ့ ဆားေတြပါ ထြက္တာေပါ့။ ဒါ့ေၾကာင့္ မေကာင္းက်ိဳးဆက္ဟာ ေရဓါတ္-ဆားဓါတ္ဆံုးရံွဳးတာ ျဖစ္တယ္။ ဝမ္းသြားရင္း ေရေတြအမ်ားၾကီးပါသြားတာက ေကာင္းက်ိဳးတမ်ိဳးေတာ့ရတယ္။ ပိုးေတြပါ ပါသြားတာကိုး။ ဒါ့ေၾကာင့္ ဝမ္းပိတ္ေဆးကို အလြယ္မသံုးသင့္ၾကဘူး။ ေျပာခဲ့သလို (ဗိုင္းရပ္စ္) ကို သတ္တဲ့ေဆးက မရွိဘူး။ ဓါတ္ဆားထုပ္သာ အရင္လုပ္ပါ။
ေဆးလိုလို႔ သံုးရင္ Loperamide (Imodium, Kaopectate II) ကို ၄ မီလီဂရမ္၊ ၂ ျပား စေသာက္ျပီး၊ ဝမ္း ၁ ခါ သြားတိုင္း၊ ၁ ျပား ေသာက္ႏိုင္တယ္။ ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးက အာေခါင္ေျခာက္၊ ေခါင္းနဲနဲမူးတာသာ ျဖစ္တတ္တယ္။ Lomotil ကိုေတာ့ တခါေသာက္ ၂ ျပား၊ တေန႔ ၃-၄ ၾကိမ္။ တျခား ေဆးေတြကေတာ့ Bismuth Subsalicylate, Diphenoxylate and Atropine, Tincture of Opium (ဘိန္း)၊ Charcoal (မီးေသြး) စတာေတြ ျဖစ္တယ္။ ဘိန္းလည္း အရမ္းမစားနဲ႔ မီးေသြးလဲ အရမ္းမဝါးနဲ႔။
အအန္သက္သာေဆးမ်ား
• Promethazine 25 mg IM/IV/PR
• Prochlorperazine 10 mg IV/IM
• Metoclopramide 10-20 mg (1 mg/kg)
ကေလးဝမ္းပ်က္ျခင္းဟာ Roravirus, Enteric Adenovirus, Norwark (ဗိုင္းရပ္စ္) ေၾကာင့္ျဖစ္တာမ်ားတယ္။ ေရလိုဝမ္းသြားမယ္။ ဓါတ္ဆားသာလိုတယ္။ ဝမ္းသြားတာအျပင္ နဲနဲဖ်ားတာ ရွိမယ္။ ေသြး-အက်ိအခြ်ဲပါမယ္၊ တျပည္တရြာသြားရင္းျဖစ္တာဆိုရင္ (ဗက္တီးရီးယား) ေၾကာင့္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ORS အျပင္ ပိုးေသေစမဲ့ေဆးပါ ေသာက္ရမယ္။
(ဗက္တီးရီးယား) ေၾကာင့္ ဝမ္းပ်က္ျခင္းမ်ား
• Loperamide 3 mg stat 2 mg/diarrhea maximum 16 mg/day လိုသလို။
• Salmonella ပိုးကေနျဖစ္ရင္ ဖ်ား၊ ေသြးပါမယ္။ TMP-SMX 10 mg/kg/day ၃-၅ ရက္။
• Shigella ပိုးကေနျဖစ္ရင္ ဖ်ား၊ ဗိုက္နာ၊ အခြ်ဲပါ၊ ေခါင္းကိုက္မယ္။ Trimethroprim-Sulfamethoxazole TMP-SMX 10 mg/kg/day x ၃-၅ ရက္။ (သို႔) Metronidazole 15 mg/kg divided TDS (maximum = 1000 mg/day) ၅-၁ဝ ရက္။
• Campylobacter jejuni ပိုးကေနျဖစ္ရင္ ဖ်ား၊ ဗိုက္နာ၊ ဝမ္းအရည္၊ ေသြးပါမယ္။ Erythromycin 20-40 mg/kg/day (သို႔) Ciprofloxacin 500 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၃-၅ ရက္။
• Clostridium difficile, Staplococcus aureus ေၾကာင့္အစာဆိပ္သင့္ Metronidazole 15 mg/kg ေသာက္။
• E coli, Entrotoxigenic, Enterohemorrhagic ပိုးကေနျဖစ္ရင္ ဝမ္းအရည္ပါ၊ ဝမ္းကိုက္မယ္။ TMP-SMX 10 mg/kg/day ၃-၅ ရက္။ (သို႔) Norfloxacin 400 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၃-၅ ရက္။ (သို႔) Oflofacin 300 mg တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ၃-၅ ရက္။
•(ဗက္ဆလရီ) ဝမ္းကိုက္ နဲ႔ ခရီးသြား ဝမ္းပ်က္တာနဲ႔ (ဂိုင္ယာဒီးယား) ပိုးဝင္လို႔ ဝမ္းပ်က္တာအတြက္ Furazolidone ေပးႏိုင္တယ္။
ပါရာဆိုက္ေၾကာင့္ ဝမ္းပ်က္ျခင္း၊
• Giardia lamblia ဝမ္းပ်က္၊ ေလခ်ည္တက္၊ Metronidazole 15 mg/kg
• Entamoeba histolytica ကေနျဖစ္ရင္ ေသြးပါ၊ ခြ်ဲပါ၊ ဗိုက္နာ၊ ေနာက္ဆက္တြဲ အသည္းေရာင္မယ္။ Metronidazole 15 mg/kg ေပးပါ။
ORS ဓါတ္ဆားထုပ္
ပါးစပ္ကေန ႏိုင္ေအာင္ ျဖည့္မေပးႏိုင္ရင္ ေသြးေၾကာထဲကေန သြင္းရမယ္။ လူကို ၾကည့္ရင္ ေပ်ာ့ေခြေနမယ္။ မ်က္တြင္း ခ်ိဳင့္-ငယ္ထိပ္ခြက္ေနမယ္။ လက္နဲ႔ ဗိုက္က အေရျပား မ, ၾကည့္ရင္ ေတာ္ေတာ္နဲ႔ ေအာက္ကို ျပန္မက်ဘူး။ ေျခ-လက္ ေအးစက္ေနမယ္။ လက္ေကာက္ဝတ္ ေသြးခုန္တာ စမ္းလို႔ခက္၊ စမ္းမရျဖစ္မယ္။ ေသြးဖိအားက်၊ တိုင္းမရ။ အေရးကေတာ့ ေပၚျပီ။ အသက္လုရပါေတာ့မယ္။ RL ဆိုတဲ့ Drip က ORS ပါဘဲ။ မ်ားမ်ားသြားရင္ ျမန္ျမန္သြင္းပါ။ အက်ိမ္မ်ားတာထက္ ေျပာခဲ့တဲ့ လကၡဏာေတြက ပိုအေရးၾကီးတယ္။ သြင္းတာ ေႏွးေသးရင္ ႏွစ္လံုး တျပိဳင္နက္ သြင္းပါ။ တခါတေလ လက္ႏွစ္ဖက္၊ ေျခႏွစ္ေခ်ာင္းကေန Drips ေလးစင္း တျပိဳင္ထဲ သြင္းရတတ္တယ္။ ဒါမွ ေလးဘက္နာတာ။ GE နဲ႔ ကာလဝမ္းလိုျဖစ္ရင္ လုပ္ရတတ္တာမ်ိဳး။
Cholera ကာလဝမ္းေရာဂါ
ကာလဝမ္းေရာဂါ ျဖစ္ေစတဲ့ အေကာင္ေတြကေန အဆိပ္လိုမ်ိဳးပါထုတ္တယ္။ Secretory diarrhea ေခၚတယ္။ အူနံရံက (ဆဲလ္) ေတြထဲက ေရေတြပါ ထြက္သြားေစတယ္။ ကပ္ေရာဂါတခု ျဖစ္တယ္။ အျမန္ကူးစက္လို႔၊ ေနရာတခုမွာ လူေတြ အမ်ားၾကီးလာျဖစ္တယ္။ ေရနဲ႔ဓါတ္ဆား ႏိုင္ေအာင္ျပန္မျဖည့္ႏိုင္ရင္ ေသတယ္။ Vibrio cholera, Yersinia enterocoliticus ျဖစ္ရင္ ဆန္ေဆးရည္လိုဝမ္းသြား၊ ဖ်ား၊ အန္၊ ဗိုက္နာမယ္။ TMP-SMX 10 mg/kg/day ၃-၅ ရက္ ေပးတယ္။
တခါက ရြာတရြာမွာ ကာလဝမ္းျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ေသကုန္ၾကျပီ။ အဖိုးၾကီးတေယာက္ သားေတြ၊ သမီးေတြက အစားအေသာက္ ဆင္ျခင္ဘို႔ေျပာတာ နားမေထာင္ဘူး။ သူ႔မွာက အားကိုးစရာ ရွိတာကိုး။ ေဗဒင္က သူမ်ားသတ္လို႔သာ ေသရမယ္လို႔ ေဟာထားတာ။ ဝမ္းေရာဂါကအစ ဘာေရာဂါမွ ဂရုစိုက္စရာ မလိုဘူးတဲ့ ေျပာမရဘူး။ ကူးပါေလေရာ၊ ျဖစ္ပါေလေရာ။ ေသပါေလေရာ။ ကာလဝမ္းမို႔ ခ်က္ခ်င္းသျဂႋဳလ္ၾကရတာ။ အကာလညအခါ ဖ်ာလိပ္ထဲမွာထည့္ သခၤ်ဳိင္းကုန္းပို႔ရတယ္။ သုဘရာဇာမ်ားကလည္း မူးခ်ိန္ေပါ့။ အဖိုးၾကီးအေလာင္း တြင္းထဲျပစ္ခ်၊ အရက္ ဆက္ခ်။ အဖိုးၾကီးက တကယ္မေသေသးဘူး။ Coma-like state ေျမာေနတယ္ ေခၚတာမ်ိဳးေပါ့။ သတိျပန္ရလို႔ ေျမက်င္းထဲက ထလာေတာ့၊ အရက္မူးေနတဲ့ သုဘရာဇာေတြက တေစၧမွတ္ျပီး၊ ေပါက္ျပားနဲ႔ ေခါင္းခ်လိုက္တာ တကယ္ေသပါေလေရာ။ မွန္လိုက္တဲ့ ေဗဒင္။
ျမန္မာႏိုင္ငံသားေတြ ဝမ္းေရာဂါေဘး ကင္းစင္ေဝးၾကပါေစ။
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe/
