ကြ်န္ေတာ့နာမည္က ေဒါက္တာ ႕႕႕႕႕ ပါ။ ႕႕႕႕႕ ဆရာဝန္တေယာက္ပါ။ အသက္ ၃၆ နွစ္ပါ။ ကြ်န္ေတာ္ ခံစားရတဲ့ ေဝဒနာကေတာ့ အိ္ပ္မေပ်ာ္တာပါ။ 4th year စာေမးပြဲေၿဖေတာ့ အစိုးရိမ္လြန္ၿပီး အိပ္မေပ်ာ္ခဲ့ပါဘူး။ ရင္တုန္လို႔ဆိုၿပီး နွလံုးအထူးကုသမားေတာ္ ေဒါက္တာ ႕႕႕႕႕ နဲ႔ၿပခဲ့ပါတယ္။ ECG လည္းေကာင္းၿပီး exam ေၾကာင့္ဆိုၿပီး sove10 (အိပ္ေဆး) နဲ႔ propanolol ေပးပါတယ္။ ေက်ာင္းၿပီးသြားေတာ့ ပိုဆိုးလာတယ္ဆရာ။ ေနာက္တေန႔ေစာေစာထရမယ့္ေန႔ေတြဆို အိပ္မေပ်ာ္မွာ ေၾကာက္ၿပီး မအိပ္ရာကေန အခုလံုး၀မအိပ္ေတာ့ပါဘူး။ sedative ေတြလည္း မေသာက္ခ်င္ဘူးဆရာ။ ဒီအတိုင္းဆို ဘြဲ႔လြန္ေတြဆက္တက္ဖို႔မလြယ္ဘူးဆရာ။ အရမ္းပင္ပန္းရင္ေတာင္ လူက conscious ပါဘဲ။ တညလံုး သိေနတယ္။ အိပ္မေပ်ာ္မွာေၾကာက္ၿပီး မအိပ္ေတာ့တာထင္ပါတယ္။ alprazolam (sedative) ေတြေရရွည္စြဲေသာက္ရင္ မွတ္ဥာဏ္ကိုထိနိုင္လားဆရာ။ ကြ်န္ေတာ္ေက်ာင္းလည္းဆက္တက္ခ်င္လို.ပါ။
“ေမးပါမ်ား-စကားရ၊ သြားပါမ်ား-ခရီးေရာက္၊ မအိပ္မေန-အသက္ရွည္” ဆိုတာ ဒိသာပါေမာကၡက “အညံ့ဆံုး တပည့္” ေမာင္ေပါက္က်ိဳင္းကို သင္ေပးလိုက္တာပါ။ စာသာ ညံ့တယ္ ဘုရင္ဇာတာ ပါေတာ့ ဘုရင္ျဖစ္လာေရာ။ အိမ္ေထာင္ေရး ကံမေကာင္းေတာ့ ေဖါက္ျပားတဲ့ မိဖုရားနဲ႔ ညားတယ္။ ေမာင္ေပါက္က်ိဳင္းဟာ တေနရာမွာ မညံ့ပါ။ “မယားထိ ဓါးၾကည့္” မိဖုရားနဲ႔ ေဖါက္ျပားဘို႔ လာတဲ့ နဂါးကို ဓါးနဲ႔ ပိုင္းႏိုင္လိုက္တယ္။
ဆရာဝန္ေတြကေတာ့ “အိပ္မွ အသက္ရွည္မယ္” လို႔ ေျပာခ်င္တယ္။ “အသက္သာမက မွတ္ဥာဏ္လဲ တိုးေစပါတယ္။” အိပ္ေပ်ာ္ေနရင္ နဲ႔ ေလယာဥ္ကို အလိုအေလွ်ာက္စက္နဲ႔ ပ်ံေနသလိုမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ လူေတြ အိပ္တာကို ေသျခာ ေလ့လာရင္ စိတ္ဝင္စားစရာေတြ မ်ားလွတယ္။ အိပ္ေပ်ာ္သြားရင္ ဦးေႏွာက္ကလဲ အနားယူ ေနလိမ့္မယ္ ထင္တာ မဟုတ္ပါ။ Rapid Eye Movement (REM) ဆိုတာကို ၾကားဘူးနားဝ ရွိၾကပါလိမ့္မယ္။ ၁၉၅၃ မွာ ဇီဝကမၼေဗဒ ပညာရွင္ ယူဂ်င္း အဆာရင္းစကီ က စသိလာတာပါ။ အိပ္ေပ်ာ္ေပမဲ့ ဦးေႏွာက္ လွ်ပ္စစ္ လႈတ္ရွားမႈ လိႈင္းေတြဟာ ႏိုးေနတံုးကလိုဘဲ ရွိေနတယ္။ လိႈင္းျမန္ နဲ႔ လိႈင္းေႏွးသာ ကြာျခားတာမို႔ အိ္ပ္ေပ်ာ္ေနေပမဲ့ တခုခုေတာ့ လုပ္ေနတယ္ဆိုတာ သိလာရတယ္။
အိပ္စက္တာဟာ လူကို ရုပ္က်န္းမာေအာင္ လုပ္ေပးတာမက စိတ္ကိုပါ အလုပ္ လုပ္ေနေစတယ္။ အိပ္ရင္ မွတ္ဥာဏ္ကို တည္ျငိမ္ေစတယ္။ မွတ္စရာေတြထဲက အႏွစ္ကို ေရြးျပီး၊ ကာလတာရွည္ မွတ္မိေနေအာင္လဲ လုပ္တယ္။ အဲလို သိမ္းထားတဲ့ စိတ္လႈပ္ရွားစရာ၊ သတိရစရာေတြဟာ အိပ္တာနဲ႔ ပိုေတာင္ ေကာင္းေစပါေသးတယ္။ ၾကာရင္ေတာ့ ေျဖးေျဖး ေလွ်ာ့ေလွ်ာ့ သြားေပမဲ့ အေရးပါတာေတြ က်န္ေနေစပါတယ္။ “နဖူးေပၚလက္တင္ စိတ္ကူးယဥ္ ျပီးရင္၊ အိပ္ေပ်ာ္ေအာင္ အိပ္ပါေလ။”
အိပ္ေနတံုး ဦးေႏွာက္ထဲက သတင္းအခ်က္အလက္ေတြကို ျပဳျပင္-ဆန္းစစ္မႈေတြ လုပ္ေပးယံုမက လိုအပ္ရင္ အေျဖပါ ရွာေပးေသးတယ္။ မွတ္ဥာဏ္ စုစည္းမႈကို ျဖစ္ေစတာကို ၆ နာရီ အိပ္စက္ႏိုင္မွ ရေစႏိုင္ပါတယ္။ တည မအိပ္ရရင္ တညစာ မွတ္ဥာဏ္ ေလွ်ာ့သြားေစႏိုင္တယ္။
အိပ္စက္ျခင္းရဲ႕ လႈတ္ရွားမႈျဖစ္စဥ္ကို အဆင့္ ၅ ဆင့္ခြဲတာမွာ အခ်ိန္တဝက္က အဆင့္ ၂ မွာ ေနတယ္။ REM က နံပါတ္ ၅ ျဖစ္ျပီး၊ အိပ္ခ်ိန္ရဲ႕ ၂ဝ% ယူတယ္။ ကေလးေတြဆိုရင္ ၅ဝ% က REM မွာ ရွိတယ္။ ေလ့လာမႈမ်ားလို႔ပါ။ အဆင့္ ၁ က ျပန္ႏိုးဘို႔၊ ျပန္ႏိႈးဘို႔ လြယ္တယ္။ မ်က္လံုးက ေျဖးေျဖးေလး လႈတ္ရွားေနတယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ ၾကြက္သားၾကံဳ႕တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအခ်ိန္မွာ ႏိုးလာရင္ အာရံုတခ်ိဳ႕သာ အမွတ္ရလိမ့္မယ္။ “တေရးႏိုးေသာ္ အၾကံေပၚ” ဆိုတာ မွန္တယ္။
အဆင့္ ၂ ေရာက္ရင္ မ်က္စိလႈတ္ရွားမႈ ရပ္သြားျပီး၊ ဦးေႏွာက္လိႈင္းေတြက ေႏွးလာတယ္။ အဆင့္ ၃ ေရာက္ရင္ ေႏွးတဲ့ အထဲမွာ ေသးတဲ့ ျမန္တဲ့လိႈင္းေတြ ေရာေနတယ္။ အဆင့္ ၄ မွာ ကိန္းဂဏန္း-လိႈင္းေတြ ျဖစ္လာတယ္။ ၃-၄ အဆင့္ေတြမွာ အႏိုးရခက္ျပီ၊ အိပ္ေမာက်ခ်ိန္ ေခၚတယ္။ မ်က္စိလဲ မလႈတ္၊ ၾကြက္သားလဲ မလႈတ္ဘူး။ ႏိုးလာရင္ ရုတ္တရက္ အထာမက် ျဖစ္ေနမယ္။ အိပ္ေမာက်ေနခ်ိန္မွာ ကေလးေတြ အိပ္ရာထဲ ေသးပါတယ္။ ေၾကာက္စရာ အိပ္မက္ဆိုး၊ ေဆာင္းအိပ္မက္မ်ိဳး၊ အိပ္ရင္း လမ္းေလွ်ာက္မ်ိဳး ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
REM ေရာက္ရင္ အသက္ရွဴတာ ျမန္တာ၊ မမွန္တာ၊ တိမ္တာ ျဖစ္လာမယ္။ မ်က္လံုးက ျမန္ျမန္ ဆန္ဆန္ ဟိုဟို ဒီဒီ လႈတ္ရွားမယ္၊ ေျခ-လက္ ၾကြက္သားေတြက ယာယီ မလႈတ္ေတာ့ဘူး။ ႏွလံုးခုန္တာ ျမန္လာမယ္။ BP ေသြးဖိအား တက္လာမယ္။ ေယာက္်ားဆိုရင္ လိင္အဂၤါ သန္မာတတ္တယ္၊ ဒီအဆင့္မွာ ႏိုးလာရင္ အဆီအေငၚမတည့္တဲ့၊ ရႈတ္ေထြးတဲ့ အိပ္မက္ေတြနဲ႔ ႏိုးလာလိမ့္မယ္။ “အိပ္မႈန္စံုမႊား” ဆိုတာမ်ိဳး။
ပဌမ REM က အိပ္ေပ်ာ္သြားျပီး ၇ဝ-၉ဝ မိနစ္အၾကာျဖစ္တယ္။ လံုးဝအိပ္ေပ်ာ္တာက ပ်မ္းမွ် ၉ဝ-၁၁ဝ မိနစ္ ၾကာမယ္။ ပဌမ တေရးမွာ REM အတို၊ ေနာက္ အရွည္ျဖစ္မယ္။ ဆက္အိပ္ရင္ ၾကာေလေလ ရွည္ေလေလ။ မနက္ပိုင္းမွာ Stages 1, 2 နဲ႔ REM မွာ အခ်ိန္ကုန္တယ္။ အိပ္တာက မိနစ္ပိုင္းေလာက္သာ ဆိုရင္ ေနာက္ဆံုး မိနစ္က အရာေတြကို မမွတ္မိဘူး။ အဲလို အိပ္ေပ်ာ္လို႔ မမွတ္မိျခင္း (အမ္နီးစီးယား) ဟာ ဖုန္းနဲ႔ေျပာတာမ်ိဳး၊ ညဥ့္နက္သန္းေကာင္ ေျပာတဲ့ စကားမ်ိဳးေတြကို ေမ့ေနတယ္။ နာရီႏိုးစက္ မၾကားဘူး။
ေဆးရံုဟာသတခု “သူနာျပဳ-ဆရာမက လူနာကို ႏိုးျပီး၊ အိပ္ေဆး တိုက္တယ္” ဆိုတာ ၾကားဘူးၾကလိမ့္မယ္။ ေဆးဝါး၊ စားတဲ့အစာ နဲ႔ ဦးေႏွာက္ထဲက အခ်က္ျပေတြကေန အိပ္တာ၊ ႏိုးတာေတြ အေပၚကို လႊမ္းမိုးတယ္။ ေကာ္ဖီလို ေကဖင္း ပါတာေတြနဲ႔ ပိန္ေဆး၊ ေနာက္ျပီး အလာဂ်ီေဆး ေတြေၾကာင့္ အိပ္မရတာ ျဖစ္ေစတယ္။ စိတ္မက်ေဆး အေတာ္မ်ားမ်ားကေန REM sleep ကို ႏွိမ္ေစတယ္။
ေဆးလိပ္ စြဲသူေတြ အိပ္တာ ႏွစ္ႏွစ္ျခိဳက္ျခိဳက္ မဟုတ္ဘဲ REM sleep ကိုလဲ နဲေစတယ္။ ၃-၄ နာရီနဲ႔ ျပန္ႏိုးတယ္။ အရက္ေသာက္သူမ်ား၊ တေရးႏိုးလို႔ အရက္နဲ႔ ျပန္အိပ္ႏိုင္္ေအာင္ ညတခြက္ ထပ္ေသာက္ျပီး က်ိဳးစားရင္ ခပ္ေပါ့ေပါ့ေတာ့ အိပ္ေပ်ာ္ေစမယ္။ ဒါက REM နဲ႔ Deeper stages ထဲကေန ခိုးယူလိုက္တာပါ။
REM အဆင့္မွာ ကိုယ္အပူခ်ိန္ကို သမမွ်တေအာင္ သိပ္မလုပ္ႏိုင္လို႔ ပူခ်င္ ပူ၊ ေအးခ်င္ ေအးေနမယ္။ ေမ့ေဆး ေပးထားသူ၊ သိလစ္ေနသူေတြဟာာ ႏိုးေနသလိုျဖစ္တယ္။ သူတို႔ကို ႏိုးလိုက္လို႔ မရဘူး၊ ပုမွန္ အိပ္စက္မႈမ်ိဳးလို မ်ားျပား-တက္ၾကြတဲ့ ဦးေႏွာက္လိႈင္းမ်ိဳး မရွိဘူး။ သိပ္ေႏွး၊ သိပ္အားနည္းျပီး မသိသာဘူး။
ပံုစံတက် အိပ္စက္တာမ်ိဳးမွာ အိပ္မက္မက္ေနတာ ၂ နာရီ ၾကာတတ္တယ္။ ပညာရွင္ေတြေတာင္မွ အိပ္မက္ကို သိပ္ နားမလည္ ၾကေသးဘူး။ အိပ္မက္ဆိုတာ ဦးေႏွာက္ ရဲ႕ (ေကာတက္စ္) ကေန REM မွာ အဆီအေငၚမတည့္ လာေနတဲ့ ပို႔လႊတ္မႈေတြကို အဓိပၸါယ္ေဖၚဘို႔ က်ိဳးစားတာလို႔ ယူဆတယ္။ (ဆစ္ကမြိဳက္ ဖေရာ့) ေျပာတာက အိပ္မက္ ဆိုတာ သတိလက္လႊတ္ မျဖစ္ေစဘို႔ လံုျခံဳမႈေပးတဲ့ အဆို႔ရွင္ပါတဲ့။
REM ဆိုတာက ဦးေႏွာက္ရဲ႕ ေအာက္နားမွာရွိတဲ့ (ေပါင္း) ဆိုတဲ့ေနရာက အခ်က္ျပေတြ ေပးတာကေန စတယ္။ ဒိေနာက္ သဲလမတ္စ္ ဆိုတာကေန သင္ၾကား တတ္ေျမာက္မႈ၊ ေတြးေခၚမႈ၊ အစီအစဥ္က်ေအာင္ လုပ္တတ္မႈေတြကို လုပ္ေပးတဲ့ (ဆယရီဘရယ္ ေကာတက္စ္) ကို ေရာက္လာတယ္။ တခ်ိန္ထဲမွာ ခြးရိုးဆစ္အာရံုေၾကာၾကီးကေနလာတဲ့ အခ်က္ေပးမႈေတြကို (ေပါင္း) ကေန တန္႔ေပးထားလို႔ ေျခေတြ၊ လက္ေတြ ယာယီ မလႈတ္ႏိုင္မရွားႏိုင္တဲ့ ေလျဖတ္သလို ျဖစ္ေစတယ္။ ဒီအေျခအေနမွာ ေႏွာင့္ယွက္မႈ လုပ္လိုက္ရင္ ပံုမွန္ မဟုတ္တာ ျဖစ္လာေစမယ္။ REM sleep behavior disorder လို႔ ေခၚတယ္။ အိပ္မက္ထဲကဟာကို ဆက္လုပ္ေနပါလိမ့္မယ္။
အိပ္စက္တာနဲ႔ ေရာဂါ ဆက္စပ္တာေတြ ရွိတယ္။ ဥပမာ ႏွလံုးေရာဂါ နဲ႔ ပန္းနာေတြက ညပိုင္းတို႔ မနက္ထတို႔မွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ အိပ္တာဟာ အတက္ေရာဂါကိုပါ တမ်ိဳးတမည္ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ REM က တက္မွာကို ကာကြယ္ရာ က်ေစတယ္။ အိပ္ေစတာကို ျဖစ္ေစတဲ့ အာရံုေၾကာအစုအေဝး ႏူရုန္း က ခုခံအားစနစ္နဲ႔ ဆက္ေနတယ္။ တုပ္ေကြး ျဖစ္သူေတြ ပိုအိပ္ခ်င္တာက အိပ္ေနရင္ ခုခံႏိုင္စြမ္း ပိုေစတယ္လို႔ ယူဆႏိုင္တယ္။ အိပ္ေနရင္ (အင္နာဂ်ီ) မကုန္ေစဘူး။ စိတ္ဝဒနာသည္ေတြနဲ႔ (စကစ္ဇိုဖရီးနီးယား) က အအိပ္ပ်က္ၾကတယ္။ အအိပ္ပ်က္မ်ားသူေတြမွာ ေၾကာက္စိတ္၊ လန္႔စိတ္၊ သူမ်ား မျမင္-မၾကားတာေတြ အေပၚမွာ ပံုမွန္မဟုတ္တာေတြ ျဖစ္လာေစႏိုင္တယ္။
စာတပုဒ္ ဖတ္ျပီးတဲ့ေနာက္ ဆက္ျပီး အခ်က္အလက္ေတြကို စုစည္း ခိုင္မာေအာင္ လုပ္တာမ်ိဳးက မသိစိတ္ကေန လုပ္ေပးတာပါ။ စာဖတ္ေနတံုးကထက္ ပိုေသးတယ္။ ဒါကို လွ်ာထိပ္ ျဖစ္စဥ္ ေခၚတယ္။ ဆိုပါစို႔ ရုပ္ရွင္ ၾကည့္ျပီးျပီးခ်င္း ျပန္အမွတ္ မေဖၚႏိုင္တာကို ခဏၾကာရင္ ျဗံဳးကနဲ ေဖၚႏိုင္လာတယ္။ ေရထဲ ခဲတလံုး ျပစ္ခ်လိုက္သလို ခ်ျပီးတဲ့ ေနာက္လဲ ဆက္ျဖစ္ေနတာမ်ိဳးလိုဘဲ။ ညမအိပ္ခင္ စာေတြ ဘယ္ေလာက္ က်က္ထားထား မအိပ္ဘဲ၊ စာေမးပြဲ သြားေျဖရင္ေတာ့ မမွတ္မိတာ မ်ားလိမ့္မယ္။
REM sleep ကေန ေလ့လာမႈကို လံႈ႕ေဆာ္ေပးတယ္။ စိတ္ပိုင္းဆိုင္ရာ ေလ့လာမႈတင္ မကဘူး၊ ကြ်မ္းက်င္မႈကိုပါ သက္ေရာက္ေစေသးတယ္။ အားကစားသမားေတြ၊ စႏၵယားတီးခတ္သူေတြ၊ ခြဲစိတ္ဆရာဝန္ေတြ၊ (ဗီဒီယို-ဂိမ္း) စြဲသူေတြ အိပ္လိုက္ရမွ သူတို႔ရဲ႕ ပညာေတြဟာ ပိုျပီး ကြ်မ္းက်င္လာေစတယ္။ တိတိက်က် ေျပာရရင္ ၃၃႕၅% ပိုလာ ေစတယ္၊ မွားတာလဲ ၃ဝ% နည္းေစတယ္လို႔ မၾကာေသးခင္က ေလ့လာမႈတခုက ဆိုတယ္။ ဒါကို ဆက္စဥ္းစားရင္ ေလ့လာမႈဆိုတာ ေလ့က်င့္မႈ ရပ္ထားေပမဲ့ ဆက္လုပ္ေနေသးတယ္။
ေန႔ခင္းမွာ ေလ့လာတာေတြ၊ စိတ္ကူးတာေတြ ရွိမွသာ အိပ္စက္တာကေန ထူျခား-တိုးတက္မႈေတြ လုပ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။ “ကာလနဂါး” လိုသာ အိပ္ေနရင္ေတာ့ အက်ိဳးထူးမွာ မဟုတ္ပါ။
Dr. တင့္ေဆြ
