သမီး အသက္ ၃၂ ႏွစ္ပါ။ စက္တင္ဘာလက Abortion ၿဖစ္လို႔ D&C လုပ္ထားပါတယ္။ လုပ္ၿပီးကာစက ေသြးဆင္းတာ မ်ားပါတယ္။ ၆ ပါတ္နဲ ့ပါ။ ၂ ပါတ္ေလာက္ထိ ေသြးမတိတ္လို ့ဆရာဝန္က Antibiotics one course တိုက္ပါတယ္ ။ ေဆးေသာက္ၿပီးေနာက္ပိုင္း ေသြးဆင္း တာ ေလ်ာ့သြားပါတယ္ ။ ေသြးရဲရဲမဟုတ္ေတာ့ဘဲ အညိဳေရာင္ေလးေတြ ဆင္းပါတယ္ ။ အမ်ားၾကီး မဟုတ္ပါ ။ Pad မွာ ေပရံုေလးပါ ။ Transvaginal USG ရိုက္ေတာ့ Haematoma in anterior uterine and upper cervical wall ဆိုၿပီးေရးထားပါတယ္ ။ RPOC မဟုတ္ပါတဲ့။ Haematoma ေၾကာင့္ အညိဳေလးေတြ ဆင္းတတ္ပါလား။ Haematoma ၿဖစ္တာ trauma ေၾကာင့္လား သမီးကိုယ္တိုင္က ေသြးထြက္မ်ားလို႔လား။ ဆရာဝန္က Naturally resolve ၿဖစ္မယ္လို ့ေၿပာပါတယ္။ ေနာက္ ဆရာဝန္တေယာက္က ေသြးဆင္းတာ Dysfunctional Uterine Bleeding ေၾကာင့္လုိ ့ယူဆၿပီး Primolut N (Norethisterone) ေသာက္ခိုင္း ပါတယ္ ။ ရာသီပံုမွန္ၿပန္လာတာ ၃ လ ရွိပါၿပီ။ DUB ေရာၿဖစ္ႏိုင္ပါသလား။
အခုထိေတာ့ ေဆးမေသာက္ရေသးပါ။ ေဆးေသာက္လုိက္ရင္ ကေလးၿပန္ယူတဲ့အခ်ိန္ အခက္အခဲ ရွိွႏိုင္ပါလား ။ ဝလာတာတို႔ ဝက္ၿခံေပါက္တာတို႔ေရာ ၿဖစ္တတ္ပါသလား ။ Prescription မွာေရးတာေတြ ့လုိ့ပါ ။ သမီးကိုယ္တိုင္ ဆရာဝန္ပါ ။ အလုပ္မလုပ္ေတာ့ပါ ။ ဆရာထပ္ သိခ်င္တဲ့ အခ်က္ေတြရွိရင္ သမီးအတိအက် ေၿပာၿပပါမယ္။
ဆရာဝန္အခ်င္းခ်င္း ေရးရ-ေျပာရတာ ပိုေကာင္းတာေပါ့။ ဆရာဝန္ မဟုတ္သူေတြပါ နားလည္ေအာင္ေတာ့ ေရးပါရေစ ။
မိန္းမေတြမွာ Abnormal uterine bleeding (AUB) နဲ႔ Dysfunctional uterine bleeding (DUB) အခါမဟုတ္ ေသြးဆင္းတာေတြက အျဖစ္မ်ားတယ္။ အတြင္းေရာဂါ မယ္မယ္ရရ မေတြ႔ရဘဲ ေသြးဆင္းတာမ်ိဳးျဖစ္တယ္။
• ရာသီ-စက္ဝန္းတခုဟာ အမ်ားအားျဖင့္ ၄ ပါတ္ (၂၈ ရက္) ၾကာတယ္။
• ပဌမ ၁၄ ရက္ကို (ေဖၚလီကူလာ) အဆင့္လို႔ ေခၚတယ္။ သားအိမ္-အတြင္းလႊာက ပါးရာကေန ထူထူလာမယ္။ (အီစထိုဂ်င္) ေဟာ္မုန္း အစြမ္းေၾကာင့္ ျဖစ္လာတာဘဲ။ ဒါကို တံု႔ျပန္တဲ့အေနနဲ႔ ဦးေႏွာက္ထဲက (ပစ္က်ဴထရီ) အက်ိတ္ ေလးကေန ေနာက္ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးကို ထုတ္ေပးလာမယ္။
• (FSH) နဲ႔ (LH) ဆိုတဲ့ေဟာ္မုန္းေတြ ျဖစ္တယ္။ သူတို႔ေၾကာင့္ မ်ိဳးဥအိမ္ကေန မ-မ်ိဳးဥကို လလည္ရက္မွာ ထုတ္ေပးေတာ့မယ္။
• မ်ိဳးဥထြက္ျပီးတာနဲ႔ (လူတီရယ္) အဆင့္ကို ေျပာင္းေတာ့တယ္။ (ပရိုဂ်က္စတီရုန္း) ဆိုတဲ့ ေဟာ္မုန္း ထြက္လာမယ္။ ဒီေဟာ္မုန္းကေန သေႏၶ လာျပီး တြယ္ကပ္ႏိုင္ေအာင္ သားအိမ္ အတြင္းနံရံကို ျပဳျပင္ေပးတယ္။
• အဲလို သေႏၶ လာတြယ္ကပ္ဘို႔ရာ (hCG) ေဟာ္မုန္းတမ်ိဳး ရွိမွသာ ေအာင္ျမင္ႏိုင္မယ္။ (ပရိုဂ်က္စတီရုန္း) နဲ႔ (အီစထိုဂ်င္) ေတြ ေလွ်ာ့က်လာေတာ့မယ္။
• ဒီလိုျဖစ္ေတာ့ သားးအိမ္ အတြင္းနံရံမွာ ရွိၾကတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ က်ံဳ႕လာတယ္။ ၂၈ ရက္ ေျမာက္ ေန႔ေလာက္မွာ ရာသီေသြး ဆင္းလိမ့္မယ္။
• ေသြးေကာင္းေကာင္းမရေတာ့ သားအိမ္အတြင္းလႊာနံရံက အနာျဖစ္သလို မေကာင္းေတာ့တဲ့ (တရွဴး) ေတြလဲ ဆင္းတာထဲမွာ ပါလာလိမ့္မယ္။
• မ-မ်ိဳးဥ မထြက္ရင္ (ပရိုဂ်က္စတီရုန္း) ကေန လုပ္ေပးစရာေတြကို လုပ္မေပးႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ရာသီလာတာေရာ မလာတာပါ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
• (ပရိုစတက္ဂလင္ဒင္) အနည္း-အမ်ားေၾကာင့္ အလိုျဖစ္တယ္လို႔ ယူဆရတယ္။ မ-မ်ိဳးဥထြက္လို႔ ဆင္းရတာက ပံုမွန္ရက္ရွိမယ္။
အေမရိကားမွာ အသက္ ၃ဝ ကေန ၄၉ ႏွစ္ၾကား အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ DUB ၅% ရွိတယ္။ အပ်ိဳေပါက္အရြယ္ေတြလဲ ပဌမ ၂ ႏွစ္အတြင္းမွာျဖစ္ၾကတယ္။ ေသြးမဆံုးခင္ဆိုရင္ ၅ဝ% အထိမ်ားတယ္။ မ်ိဳးဥ မထြက္တာမ်ိဳး ျဖစ္လာလို႔ ေသြးဆင္းတယ္။
DUB ဟုတ္-မဟုတ္ကို မျဖစ္ႏိုင္တာေတြကို ဖယ္ထုတ္နည္းနဲ႔ နာမည္တပ္ရတယ္။ ၉ဝ% ဟာ မ-မ်ိဳးဥမထြက္ဘဲ ေသြးဆင္းတာျဖစ္တယ္။ ၁ဝ% ေလာက္နီးနီး မ-မ်ိဳးဥထြက္လို႔ နဲနဲဆင္းတာလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ ေဆးတခ်ိဳ႕ကေနလည္း ျဖစ္ေစတယ္။ မ်ိဳးပြါးလမ္းေရာဂါတခုခု၊ ကင္ဆာ နဲ႔ တျခားေရာဂါေတြကေနလဲ ျဖစ္ႏိုင္ေသးတယ္။
တျခားေနရာေတြမွာ ရွိတဲ့ေရာဂါေတြဆိုတာ -
• ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲပါ ကိုယ္ဝန္တားစားေဆး၊
• IUD ကိုယ္ဝန္တား ပစၥည္း၊
• Progesterone impregnated IUD (Mirena) ကိုယ္ဝန္တား ပစၥည္း၊
• ကိုယ္ဝန္ပ်က္တာ၊
• စပ်စ္သီး ကိုယ္ဝန္၊
• Abruptio Placentae အခ်င္းအတြင္းမွာကြာျခင္း၊
• သားအိမ္ျပင္ပ ကိုယ္ဝန္၊
• လည္ပင္းၾကီး-ေဟာ္မုန္းနည္းေရာဂါ၊
• လည္ပင္းၾကီး-ေဟာ္မုန္းမ်ားေရာဂါ၊
• (ကူရွင္း-ဆင္ဒရမ္း) ေဟာ္မုန္းေရာဂါ၊
• အသည္းေရာဂါ
• ဆီးခ်ိဳ၊
• ေဟာ္မုန္းေရာဂါေတြ၊
• သားအိမ္ဝ၊ မိန္းမကိုယ္၊ ဗ၈်ိဳင္းနား ထိခိုက္မိတာ၊
• ဗဂ်ိဳင္းနား၊ သားအိမ္၊ သားအိမ္ဝ၊ မ်ိဳးဥအိမ္ကင္ဆာေတြ၊
• Functional ovarian cysts, Cervicitis, Endometritis, Salpingitis, Fibroids (Leiomyomas), and Adenomyosis ကင္ဆာမဟုတ္တဲ့ မ်ိဳးပြါးလမ္းေရာဂါေတြ၊
• Cervical dysplasia ဆိုတာကေန လိင္ဆက္ဆံအျပီးမွာ ေသြးထြက္တာျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• တင္ပါးဆံုတြင္း အဂၤါေတြေရာင္တာ၊
• Polycystic Ovarian Syndrome မ်ိဳးဥအိမ္-အကိ်တ္မ်ားေရာဂါ၊
• Myeloproliferative disorders, von Willebrand disease, Immune thrombocytopenia ေသြးခဲစနစ္ ေရာဂါေတြကေနလဲ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။
• Estrogen Therapy, Anticoagulants, Antipsychotics ေဆးေတြ၊
• ေလ့က်င့္ခန္းအလုပ္မ်ားတာ၊ စိတ္ဖိအားမ်ားတာ နဲ႔ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ က်တာေတြကေနလဲ ျဖစ္ႏိုင္ျပန္တယ္။
ေဆးစစ္စရာေတြ -
• ကိုယ္ဝန္ ရွိ-မရွိ၊
• Complete blood count ေသြးစစ္ျခင္း၊
• Coagulation studies ေသြးခဲမႈစစ္ျခင္း၊
• Thyroid function tests and prolactin levels လည္ပင္းၾကီးအလုပ္ စစ္ေဆးျခင္း၊
• Pelvic ultrasonography (အာလ္ထြာေဆာင္း)
• Endometrial stripe တိုင္းလို႔ ၄ စင္တီထက္မပိုရင္ Endometrial hyperplasia နဲ႔ Cancer မဟုတ္ဘို႔ မ်ားတယ္။ 5–12 mm ရွိရင္ Biopsy လုပ္မယ္။
• Transvaginal ultrasonography လုပ္ရင္ Ovarian cysts မ်ိဳးဥအိမ္-အက်ိတ္ နဲ႔ Fluid in the cul-de-sac ေမြးလမ္းေနာက္နာမွာ အရည္ ရွိ-မရွိ ေတြကိုပါ ရွိရင္ ေတြ႔မယ္။
ကုသနည္းေတြ
• တျခားေရာဂါေတြရွိရင္ သပ္သပ္ ေဆးကုရမယ္။
• ေသြးအဆင္းမ်ားလို႔လဲ အေရးေပၚလာတတ္သူေတြကို အေရးေပၚကုသမႈ လုပ္ရမယ္။
• တခ်ိဳ႕ကို (D&C) သားအိမ္ျခစ္ေပးမယ္။
• ကိုယ္ဝန္မရွိတာ ေသျခာသူေတြကို ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲတားေဆး ေပးတတ္တယ္။
• Ethinyl estradiol 35 mcg ပါတဲ့ ေတားေဆးကို တခါေသာက္ ၁ လံုး၊ တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ေသြးရပ္ျပီးေနာက္ ၇ ရက္အထိ ေသာက္ရတယ္။ ဒိေနာက္မွာ တေန႔ ၁ လံုးနဲ႔ ေဆးကပ္ကုန္တဲ့အထိ ေလွ်ာ့လိုက္ရတယ္။
• Progesterone တမ်ိဳးထဲပါတဲ့ေဆးကို မ-မ်ိဳးဥမထြက္လို႔ ေသြးဆင္းသူေတြအတြက္ ပိုေကာင္းတယ္။ Medroxyprogesterone acetate 10 mg ကို တေန႔ ၁ လံုး၊ ၁ဝ ရက္ေသာက္ရတယ္။
• ၃-၅ ရက္အတြင္း ေသြးျပန္ဆင္းမယ္။ ဒီေဆး ၂ မ်ိဳးမွာ ဘယ္ဟာက ပိုထိေရာက္သလဲ မကြဲျပားဘူး။
• NSAIDs သံုးေနၾက အကိုက္အခဲေပ်ာက္ေဆးေတြကို ရာသီလာလို႔နာတာအတြက္သာမက DUB အတြက္ပါ သံုးႏိုင္တယ္။ Prostaglandin ကို တားေပးႏိုင္တယ္။
• Naproxen (Naprosyn, Aleve, Naprelan) ကို အသံုးမ်ားတယ္။
• Danazol ဟာ စတီရြိဳက္ေဆးျဖစ္တယ္။ သားအိမ္အတြင္းလႊာကို ပါးေစတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေယာက္်ားေဟာ္မုန္း Testosterone နဲ႔တူတာမို႔ ရင္သားေသးေစႏိုင္တယ္။ ၾကြက္သား-အဆစ္ေတြ နာေစႏိုင္တယ္။ လူကို ဝေစတယ္။ ကိုယ္ေမႊး ပိုေပါက္ေစတယ္။ ဝက္ျခံထြက္မယ္။
• Gonadotropin-releasing hormone ကိုလဲ ယာယီသေဘာ ေပးႏိုင္တယ္။
• Tranexamic acid ကိုလဲ သံုးတတ္တယ္။
• Hysterectomy သားအိမ္ ထုတ္ျပစ္နည္းကေတာ့ ေနာက္ဆံုးသံုးတယ္။
Primolut N အမ်ိဳးသမီးသံုးေဆး (ေရးထားျပီး) ထဲမွာ Norethisterone ေခၚတဲ့ Progesterones ေဟာ္မုန္းပါတယ္ ။ Estrogen မပါဘူး။ ဦးေႏွာက္ထဲရွိတဲ့ Pituitary ကေန ထုတ္တဲ့ Gonadotropins ေဟာ္မုန္းကို တားဆီးေပးတယ္။ Mini-pill ကိုယ္ဝန္တားေဆး ေခၚတယ္။ ဒီေဆး စြဲေသာက္ေနသူ တဝက္မွာ ရာသီလာေပမဲ့ မ်ိဳးဥ မထြက္ဘူး။ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲ တားေဆးထဲက Estrogen ေဟာ္မုန္းနဲ႔ မသင့္သူေတြကို ေပးတယ္ ။
ဒီေရာဂါေတြအတြက္ ေပးတယ္။ Dysfunctional uterine bleeding ရာသီဆင္း မရပ္တာ၊ Primary and Secondary Amenorrhoea ရာသီ ထိန္တာ၊ Timing of menstruation ရာသီဆင္းရက္ မွန္ခ်င္တာ၊ Endometriosis သားအိမ္-ေရာဂါ။
ဒီေရာဂါေတြအတြက္ မေပးရဘူး။ ကိုယ္ဝန္ ရွိေနရင္၊ ႏို႔တိုက္ေနရင္၊ Thromboembolic ေသြးခဲေရာဂါ ရွိရင္၊ ဆီးခ်ိဳရွိရင္၊ အသည္းမေကာင္းရင္၊ အသည္းကင္ဆာရွိရင္၊ တျခား လိင္ေဟာ္မုန္းနဲ႔ဆိုင္တဲ့ကင္ဆာ ရွိရင္၊
1. Dysfunctional uterine bleeding ရာသီဆင္း မရပ္တာကို Primolut N တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၁ဝ ရက္ ေပးတယ္။ ၁-၃ ရက္အတြင္း ေကာင္မယ္။ ေနာက္ထပ္အဲလို မျဖစ္ေအာင္ ၃ ပါတ္ေလာက္ ထပ္ေပးတယ္။ တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္၊ ရာသီစက္ဝန္းရဲ႕ ၁၉ ရက္ကေန ၂၆ ရက္အတြင္းမွာ ေပးတယ္။
2. ေမြးကတည္းကျဖစ္ျဖစ္၊ ေနာက္မွျဖစ္ျဖစ္ ကိုယ္ဝန္မဟုတ္ဘဲ ရာသီထိန္ေနသူေတြကို Prolactin-producing pituitary tumour ေရာဂါမရွိတာ ေသျခာေအာင္ အရင္လုပ္ရမယ္။ ပဌမေန႔မွာ Estradiol valerate 10 mg ထိုးေဆး ၂ လံုး ထိုးတယ္။ ၁၄ ရက္ၾကာရင္ Estradiol valerate 10 mg ၁ လံုးထိုးမယ္။ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၁၉-၂၆ ရက္ အတြင္းေတြမွာ Primolut N ေဆးျပားကို တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္ေပးမယ္။ ၂၈ ရက္မွာ ေသြးဆင္းမယ္။ ေနာက္ထပ္ အဲလို ၂-၃ ပတ္ ဆက္ေပးတယ္။ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၆ ရက္ေျမာက္နဲ႔ ၁၆ ရက္ေျမာက္ ေန႔ေတြမွာ Estradiol valerate 10 mg ၁ လံုးထိုးမယ္၊ ၁၉ ရက္နဲ႔ ၂၆ ရက္ေျမာက္ေန႔ေတြမွာ Primolut N ေဆးျပားကို တေန႔ ၂ ၾကိမ္၊ ေပးမယ္။ ထိုးေဆးမပါဘဲ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၁၉ ရက္ကေန ၂၆ ရက္ေန႔ေတြအတြင္း Primolut N ေဆးကို တေန႔ ၂ ၾကိမ္ ေပးျပီး စမ္းႏိုင္ပါတယ္။
3. ရာသီမလာခင္ ျဖစ္တတ္တဲ့ ေခါင္းကိုက္၊ စိတ္က်၊ ကိုယ္ေရာင္၊ ရင္သားတင္း၊ စတာေတြ သက္သာေစဘို႔ ရာသီစဆင္းတဲ့ေန႔ေနာက္ ၁၉ ရက္ကေန ၂၆ ရက္ေန႔အတြင္း Primolut N ေဆးကို တေန႔ ၂-၃ ၾကိမ္ ေပးတယ္။
4. ရာသီလာရက္သတ္မွတ္ျခင္း၊ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးပါ တားေဆးက ပိုသင့္ေတာ္တယ္။ Primolut N တခါေသာက္ ၁ ျပား၊ တေန႔ ၃ ၾကိမ္၊ ၁ဝ-၁၄ ရက္ ေသာက္ပါ။ ေဆးကုန္ျပီး ၂-၃ ရက္မွာ ေသြးဆင္းပါမယ္။
5. Endometriosis သားအိမ္ေရာဂါတမ်ိဳး၊ ရာသီလတခုရဲ႕ ၅ ရက္ေျမာက္ေန႔မွာ Primolut N ေဆး တေန႔ ၂ ၾကိမ္ ေသာက္ပါ၊ ေသြးတစက္စက္စလာရင္ ၂ ျပား၊ ၂ ၾကိမ္ တိုးေသာက္ပါ။ ေသြးရပ္သြားရင္ ေဆးျပန္ေလွ်ာ့ပါ။ ၄-၆ လ ၾကာ ေသာက္ရမယ္။ ေဆးကုသေနတံုးမွာ မ်ိဳးဥလဲမထြက္ဘူး၊ ရာသီလဲမဆင္းဘူး။ ေဆးရပ္လိုက္မွ ေသြးဆင္းမယ္။
ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈေတြ = မ်က္စိၾကည့္မေကာင္း၊ ပ်ိဳ႕ခ်င္၊ ေခါင္းကိုက္၊ ကိုယ္ေရာင္၊ မိုင္ဂရင္း အမူးေရာဂါ၊ အသက္ရွဴခက္၊ အေရျပားအနီျပင္ထြက္၊ လိင္ဆႏၵျဖစ္တာ အေျပာင္းအလဲ ရွိတတ္တယ္၊ လူဝလာတတ္တယ္၊ ဆံပင္ကြ်တ္တတ္တယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ အေမႊးထူတတ္တယ္၊ အိပ္ခ်င္တယ္၊ ဒါမွမဟုတ္ အအိပ္ခက္တယ္။
အထူးသတိထားစရာေတြ = ဆီးခ်ိဳရွိေနသူမ်ား၊ စိတ္က်ေရာဂါရွိသူမ်ား၊ Phenytoin, Barbiturates, Primidone, Carbamazepine, Rifampicin, Griseofulvin, Oxcarbazepine, Rifabutin ေဆးေတြနဲ႔တြဲေပးတာ သတိထားရမယ္ ။
DUB အခါမဟုတ္ ရာသီဆင္းျခင္း http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/dub.html
Noristerat ကိုယ္ဝန္တား ထိုးေဆး တမ်ိဳး http://doctortintswe.blogspot.com/2014/11/noristerat.html
Primolut N အမ်ိဳးသမီးသံုးေဆး http://doctortintswe.blogspot.com/2015/01/primolut-n.html
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
