မႏွစ္က ဒီရက္မွာ ဒီေရာဂါအတြက္ စိုးရိမ္ပူပန္စရာျဖစ္ခဲ့တယ္။ အခုမျဖစ္တာ စိတ္သက္သာရာ ရေစခ်င္ပါတယ္။
၁။ ဆရာ အခုရက္ပိုင္း ဂ်ပန္ဦးေနွာက္အေျမႇးေရာင္ေရာဂါေၾကာင့္ အခ်ိဳ႕ကေလးေတြ အသက္ဆုံးေနတာၾကားေနရပါတယ္။ ကြၽန္မအသိကေလးလည္း အဲဒီ JE ပိုးေၾကာင့္ အသက္ပါသြားပါတယ္။ ကြၽန္မရဲ႕တူမေလး ၂ ေယာက္ ကာကြယ္ေဆးထိုးဖို႔ ေနျပည္ေတာ္မွာ မရွိေတာ့လို႔ ရန္ကုန္ဆင္းၿပီးထိုးမလို႔ပါ။ အဲဒီေရာဂါဟာ အသက္အ႐ြယ္မေ႐ြး ျခင္ကကူးနိုင္တယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ဆရာ အဲဒီေရာဂါအေၾကာင္းသိခ်င္လို႔ပါ။ ကာကြယ္ေဆး ထိုးလို႔ရမယ့္အသက္ရယ္၊ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္ခ်ိန္ ထိုးလို႔ ရ၊ မရ သ္ိပါရေစရွင့္။
၂။ ဂ်ပန္-ဦးေႏွာက္ေရာင္ ေရာဂါအေၾကာင္း အေသးစိတ္သိခ်င္လို႔ပါ။ ၂ဝ၁ဝ ခုနစ္လပိုင္းက က်မေမာင္ေလး ဒီေရာဂါကို ခံစားခဲ့ရပါတယ္။ သားေလးက ခု ၁၁ လျပည့္သြားျပီ။ ၁ဝ လေက်ာ္တုန္းကေတာ့ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ ေဆးထိုးထားတယ္ဆရာ။ ေနာက္သံုးလေန ဒုတိယတလံုးထပ္ထိုးရမယ္။ ဆရာစာထဲပါတဲ့ Menhibix ထပ္ထိုးဖို႔ လိုလားဆရာ။ ျမန္မာျပည္မွာ ခုအရမ္းပူ ကေလးေတြအတြက္ အဆင္မေျပေတာ့ ကာကြယ္သင့္ရင္ ကာကြယ္ထားရေအာင္။
၃။ စကၤာပူမွာအလုပ္သြားလုပ္ေနသူတေယာက္က ျမန္မာျပည္မွာထားခဲ့ရတဲ့ ၈ လသမီး သူ႔ကေလးအတြက္ ေမးပါတယ္။ သူကျမန္မာေဖါင့္ရိုက္တာခက္လို႔ အဂၤလိပ္လိုေရးပါတယ္။ ကေလးအထူးကုဆရာဝန္ကေန Japanese Dengue Virus ကာကြယ္ေဆးထိုးဘို႔ေျပာလို႔ ေမးတာပါ။
၄။ ဆရာ႐ွင့္ ပါရမီေဆးရံုမွာ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္အေမွးေရာင္ ကာကြယ္ေဆး ပထမအႀကိမ္ထိုးၿပီး ေနာက္သံုးလမွာ ဒုတိယအႀကိမ္ထိုးရမယ္ ေဆးေတြကျပတ္ေနၿပီ ခုမွ ပထမအႀကိမ္ထိုးမယ့္ ကေလးေတြေတာင္ ထိုးမေပးေတာ့ဘူးတဲ့။ အာ့နဲ႔ ေဆးေကာင္တာကို လွမ္းဖုန္းဆက္ ႐ွိေသးလား ဝယ္ၿပီးသိမ္းထားေပးလို႔ရမလားဆို ႐ွိတယ္ ရတယ္ဆိုတာနဲ႔ သြားဝယ္သိမ္းထားခဲ့တယ္။ (ၿပီးခဲ့တဲ့စေနက) ခု ကေလးအေမဂ႐ုထဲက ခင္တဲ့တစ္ေယာက္က expired စစ္ေပးလားဆိုမွ ေသခ်ာေအာင္ ပါရမီကို ဖုန္းလွမ္းဆက္ေမးေတာ့ ေဆးက ၈ လပိုင္း ၂၄ မွာ expired သားထိုးရမယ့္ရက္က ၈ လပိုင္း ၃ဝ လဲေပးလို႔ရမလား ဆိုေတာ့ ေဆးမ႐ွိေတာ့ဘူးတဲ့ (ေဆးေတြကတကယ္လည္း ျပတ္ေနၿပီ) ဘယ္လိုလုပ္ရင္ရမလဲဆိုေတာ့ ဆရာဝန္ကိုေျပာၿပီး ေစာထိုးခိုင္းလိုက္ ရမွာပါတဲ့။ ဟုတ္လား။ ဘယ္လိုလုပ္ရမလဲ တကယ္ဆို ေဆးလာထိုးမယ့္ရက္နဲ႔ အတိအက်သူတို႔ စာေရးကပ္ၿပီး သိမ္းထားေပးတာ။ ဒီလုပ္ငန္းလုပ္ေနသူေတြအေနနဲ႔ ဒါမ်ိဳးေတြ႐ွိတတ္တယ္ဆိုတာ သိမေနသင့္ဘူးလား စစ္ေပးသင့္တာေပါ့။ ေဆးဘယ္မွာဝယ္လို႔ရဦးမလဲ။ သူေျပာသလိုေစာထိုးရင္ တကယ္ပဲရတယ္လား။ ေဆးရံုကိုပဲ တာဝန္ယူခိုင္းရမလား ကြၽန္မ၏သားမွာ အသက္တစ္ႏွစ္ေလးလ ျဖစ္ပါသည္။ ေက်းဇူးတင္ပါသည္႐ွင့္။
၁၉၃၄ တံုးက ဂ်ပန္-ပညာရွင္ Hayashi ကေန စေတြ႔လို႔ Japanese B encephalitis လို႔ နာမည္ေပးခဲ့တယ္။ အမ်ိဳးကြဲ ၄ မ်ိဳးရွိတယ္။ ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါ Japanese encephalitis virus (JEV) က (ဗိုင္းရပ္စ္) ေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။ Arbovirus မ်ိဳးျဖစ္တယ္။ Culex tritaeniorhynchus နဲ႔ Culex vishnui groups ျခင္ကေနကူးတယ္။ လူကေန လူကို မကူးပါ။ ျခင္က စပါးခင္းေတြမွာ ေပါက္လို႔ ေတာပိုင္းမွာ ေရာဂါမ်ားတယ္။ ျမင္း၊ ဝက္၊ ငွက္ေတြကလဲ ပိုးသယ္ေပးႏိုင္တယ္။ ဇြန္လကေန စက္တဘၤာဘာလအတြင္းျဖစ္တာ မ်ားတယ္။
(အာစီယန္) ေရာဂါလို႔ ေခၚရမလားဘဲ။ မေလးရွား၊ ျမန္မာ၊ စကၤာပူ၊ ဖိလစ္ပိုင္၊ အင္ဒိုနီးရွား၊ လာအိုစ္၊ ကေမၻာဒီးယား၊ ထိုင္း၊ ဗီယက္နမ္၊ ဘရူႏိုင္းလ္၊ (အာစီယန္) ၁ဝ ႏိုင္ငံလံုးမွာျဖစ္တယ္။ တရုပ္၊ တိုင္ဝမ္၊ ဘဂၤလားဒက္ရွ္၊ အိႏၵိယ၊ နီေပါ၊ သိရိလကၤာ၊ ၾသစေတးလ်၊ ပါကစၥတန္၊ ပါပူအာ-နယူးဂီနိ၊ ပစိဖိတ္ကြ်န္းေတြမွာလဲ ျဖစ္တယ္။
ေယာက္်ားေလးက မိန္းကေလးေတြထက္ နည္းနည္း (၁႕၅ း ၁႕ဝ) ပိုျဖစ္တယ္။ ပိုးဝင္ရံုဝင္တာက လူရြယ္ပိုင္းမွာ အျဖစ္မ်ားျပီး၊ လကၡဏာေပၚတာက ကေလး (၂-၁ဝ ႏွစ္) ေတြနဲ႔ အသက္ၾကီးသူေတြမွာ ပိုမ်ားတယ္။ လူ ၂၅ဝ ျဖစ္ရင္ ၁ ေယာက္သာ လကၡဏာျပတယ္။
တျခား St. Louis encephalitis and West Nile encephalitis ဦးေႏွာက္ေရာင္ ေရာဂါေတြနဲ႔ ဆင္တူတယ္။ ပိုးရွိတဲ့ျခင္ ကိုက္ခံရရင္ နီးစပ္ရာ (လင့္ဖ္-ႏုတ္) တက္ေစ့ေတြဆီေရာက္မယ္။ ေနာက္ ေသြးထဲကို ပိုးေတြေရာက္မယ္။ ႏွလံုး၊ အဆုပ္၊ အသည္းနဲ႔ တျခားေနရာေတြကို ပ်ံ႕ႏွံ႔မယ္။ ဦးေႏွာက္နဲ႔ အာရံုေၾကာဆီမေရာက္ခင္ ရက္နည္းနည္းနဲ႔ ေကာင္းသြားႏိုင္တယ္။
ပိုးရွိတဲ့ျခင္ ကိုက္ခံရျပီးေနာက္ ၄-၁၅ ရက္မွာ လာျဖစ္တယ္။ ဖ်ားမယ္၊ ေခါင္းကိုက္မယ္၊ ခ်မ္း-တံုမယ္၊ ပ်ိဳ႕-အန္မယ္၊ ၾကြက္သားေတြ နာမည္။ လည္ပင္း ေတာင့္တင္းေနမယ္။ အားယုတ္ေနမယ္၊ ၾကာရင္ စိတ္အေျခအေန ထိခိုက္လာတယ္။ စိတ္ရႈတ္ေထြးေနမယ္၊ စိတ္မတည္ျငိမ္တာကေန တက္တဲ့အထိ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကေလးေတြျဖစ္ရင္ ၆ဝ% ကတက္တယ္။ လက္တံုတာ၊ အလိုလိုကိုယ္-လက္လႈပ္တာ၊ စကားမေျပာခ်င္တာ၊ (ရီဖလက္စ္) တံု႔ျပန္မႈ လြန္ကဲေနမယ္၊ မ်က္စိအထဲမွာ ေရာင္မယ္။ (ပိုလီယို) သူငယ္နာ-အေၾကာေသနဲ႔ ဆင္တူတယ္။
ကံမေကာင္းသူေတြမွာ ဦးေႏွာက္ထဲက (သဲလ္မတ္စ္)၊ (ေဘဆယ္လ္-ဂင္ဂလီယာ)၊ (ဘရိန္း-စတမ္)၊ (ဆယ္ရီဘယ္လမ္) (ဟစ္ပိုကင္းမ္ပတ္စ္) နဲ႔ (ဆယ္ရီဘရယ္-ေကာတက္စ္) ေတြကို ေရာက္မယ္။
စစ္ေဆးရင္ M protein နဲ႔ E protein ေတြေတြ႔မယ္။ ေသြးနဲ႔ ခါးရိုးဆစ္ထဲက အရည္ စစ္ေဆးတာနဲ႔ ေရာဂါကို ေသျခာ ေစရတယ္။ ေမြးမဲ့ကေလးကို ကူးတာလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
ျဖစ္လာသူထဲက ၅-၁ဝ% ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ ဆင္းရဲတဲ့ေနရာေတြမွာ ၃၅% ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ တကမာၻလံုး ၁ ႏွစ္ကို တေသာင္း ေသရတယ္။ အာရွမွာ တႏွစ္ကို လူနာသစ္ ၃ ေသာင္းကေန ၅ ေသာင္း ေတြ႔ေနရတယ္။ ေသဆံုးႏံႈး ၁ဝဝဝ မွာ ၃ ေယာက္ကေန ၆ဝဝ အထိရွိတယ္။
(ဗိုင္းရပ္စ္) က ျဖစ္တာမွန္သမွ် တိက်တဲ့ကုသေဆး မရွိပါ။ ေထာက္ကူမႈေတြသာ လုပ္ေပးရပါတယ္။ ကုသေဆးသစ္ Rosmarinic acid, Arctigenin, Curcumin, Minocycline ေတြလဲ စမ္းသပ္ေနပါတယ္။
တခါျဖစ္ဘူးရင္ တသက္စာ ကာကြယ္ျပီးသား ခံႏိုင္ရည္ရသြားတယ္။ ကေန႔အထိေပၚတဲ့ ကာကြယ္ေဆးက Genotype III virus ကို အေျချပဳထားတာျဖစ္တယ္။ အဂၤလန္မွာ ကာကြယ္ေဆး ၃ မ်ိဳးသံုးတာထဲက IXIARO သာ တရားဝင္ ျဖစ္တယ္။ ၂ ခါထိုးရမယ္။ ေနာက္ေဆးသစ္ေတြလဲ စမ္းေနပါျပီ။
ျဖစ္တဲ့သူရဲ႕ေနာင္အလားအလာဆိုတာ ျဖစ္ေစတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ အမ်ိဳးအစား၊ အသက္၊ ကိုယ္ခံက်န္းမာေရး စတာေတြေပၚ မူတည္တယ္။ ဗဟိုအာရံုေၾကာစနစ္ ထိသူေတြမွာ ေနာင္မွာလဲ နားအၾကားခ်ိဳ႕ယြင္းတာ၊ စိတ္လႈပ္ရွားမႈရွိေနတာ၊ ကိုယ္တျခမ္း အားနည္းတာေတြ က်န္ေနႏိုင္တယ္။ ျဖစ္တဲ့သူထဲက ၃၃-၅ဝ%မွာ အာရံုေၾကာထိခိုက္မႈ က်န္ေနတတ္တယ္။ ၁ ႏွစ္ေလာက္အထိ ၾကာႏိုင္တယ္။ တက္တာ၊ လႈပ္ရွားမႈခ်ိဳ႕ယြင္းတာ၊ ၇၅%ေလာက္မွာ ၅ ႏွစ္ အထိ နဲနဲေလး က်န္ေနႏိုင္ေသးတယ္။ ဗီတာမင္ ဘီ၊ Nrurobion ေဆးေတြ ေသာက္ႏိုင္တယ္။ အထူးကုဆရာ၀န္နဲ႔ ျပသေနသင့္တယ္။
အေမရိကမွာသံုးတဲ့ JE Vaccine ကာကြယ္ေဆးလမ္းညႊန္
• (IXIARO) ကေနထုတ္တယ္။ Inactivated Vero cell culture–derived အမ်ိဳးအစားျဖစ္တယ္။ ၂ဝဝ၉ မွာ FDA က လိုင္စင္ထုတ္ေပးထားတယ္။ အသက္ ၁၇ ႏွစ္အထက္ထိုးဘို႔ျဖစ္တယ္။ ၂ဝ၁၃ ေမလ လိုင္စင္က ၂ လ သားကေန ၁၆ ႏွစ္ကေလးေတြအတြက္ျဖစ္တယ္။ ၂ဝ၁၃ ဇြန္လမွာ IXIARO ကာကြယ္ေဆးကို ၂ လသားနဲ႔ ၁၆ ႏွစ္သားေတြကိုပါ ထိုးဘို႔ျဖစ္တာတယ္။ သိထားဘို႔က ဒီအဆံုးအျဖတ္ေတြကို ACIP အၾကံေပးဘုတ္အဖြဲ႔မွာ မဲေပး ဆံုးျဖတ္ခဲ့တာျဖစ္တယ္။
• ကေလးေတြအတြက္ IXIARO ကာကြယ္ေဆးကို ၂ လံုးထိုးရတယ္။ ၂၈ ရက္ျခားရတယ္။
• ကေလး ၃ ႏွစ္အထက္နဲ႔ လူၾကီးေတြအတြက္ 0.5 mL ထိုးတယ္။
• ကေလး ၂ လသားကေန ၂ ႏွစ္အထိကို 0.25 mL ထိုးေပးမယ္။ က်န္ေနတဲ့တဝက္ကိုစြန္႔ပစ္ရတယ္။
• Booster dose ထပ္ထိုးဘို႔ လို-မလိုကိုေလ့လာတံုးရွိေသးတယ္။
JE vaccine ကာကြယ္ေဆးကို ေရာဂါျဖစ္ပြါးရာေဒသကိုခရီးသြားရရင္ ထိုးေပးတယ္။ တလ ဒါမွမဟုတ္ တလေက်ာ္ ေနမယ္ဆိုမွသာ လိုတယ္။ အဲတာလဲ ျဖစ္ေနၾကရာသီမွသာ လိုပါတယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
