မိုးရာသီေရာက္တိုင္း ၂နွစ္ ၃နွစ္ တစ္ႀကိမ္ခန္႔ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးက ကပ္ေရာဂါအသြင္ အႀကီးအက်ယ္ျဖစ္ ပြားေလ့ရွိပါတယ္။ ဒီနွစ္ ၂၀၁၇ခုနွစ္မွာလည္း ကပ္ေရာဂါအသြင္ျဖစ္ပြားႏိုင္တယ္လို႔ ပညာရွင္ေတြခန္႔မွန္းထားၾကတယ္။ ကေလးေတြမွာသာအျဖစ္မ်ားေလ့ရွိေပမဲ့ အဲဒီေရာဂါသယ္ေဆာင္တဲ့ ျခင္ကိုက္ခံရာကေန ေရာဂါျဖစ္တာဆိုေတာ့ ျခင္ကိုက္ခံရတဲ့ ကေလးလူႀကီး ဘယ္သူမဆို ေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္လာႏိုင္ပါတယ္။
ျခင္မက သယ္ေဆာင္
ေသြးလြန္တုပ္ေကြး ဗိုင္းရပ္စ္ကိုသယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ေအးဒီးစ္အီဂ်စ္ပ္တိုင္း(Aedes aegypti) ျခင္မ ကိုက္ရာကတစ္ဆင့္၊ တစ္ဦးကိုတစ္ဦး ေရာဂါကူးစက္ေစပါတယ္။ အဲဒီျခင္မကမ်ိဳးပြားဖို႔အတြက္ လူ႔ေသြးကိုကိုက္ၿပီးစုပ္ယူျခင္းျဖစ္ပါတယ္။
၁၉၅၀ခုနွစ္ေလာက္မွစၿပီး ဖိလစ္ပိုင္နဲ႔ ထိုင္းနိုင္ငံမွာအႀကီးအက်ယ္ျဖစ္ပြားခဲ့ရာက အခုေတာ့ ျမန္မာအပါအ၀င္ အေရွ႕ေတာင္အာရွႏိုင္ငံအားလံုးနဲ႔ လက္တင္အေမရိကႏိုင္ငံအေတာ္မ်ားမ်ားမွာ အေသအေပ်ာက္မ်ားတဲ့ ေရာဂါျဖစ္ေနပါတယ္။
အမ်ိဳးအစား
ေသြးလြန္တုပ္ေကြး ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး (Den 1,2,3,4) ဆိုၿပီးေလးမ်ိဳးရွိတယ္ အမ်ိဳးအစားတစ္ခုခုေၾကာင့္ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္ဖူးၿပီးရင္ အဲဒီျဖစ္တဲ့ ဗိုင္းရပ္ကိုေတာ့ တစ္သက္တာကာကြယ္ႏိုင္စြမ္းရရွိသြားေစတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေနာက္တစ္ခါ၀င္လာတဲ့ ဗုိင္းရပ္က၊ အရင္၀င္ၿပီးသား အမ်ိဳးအစားမဟုတ္ရင္ ကုိယ္ခႏၶာကိုယ္အတြင္းျဖစ္ေပၚထားၿပီးသား အင္တီေဘာ္ဒီေတြရဲ႕ ခုခံမႈေၾကာင့္ျပင္းထန္တဲ့ အသက္အႏၲရာယ္ရွိတဲ့၊ ေသြးလြန္တုပ္ေကြး အႀကီးအက်ယ္ျဖစ္ႏိုင္လာေစတယ္။ အရင္ႏွစ္က ျခင္ကိုက္ခံရလို႔ျဖစ္တဲ့ ဗိုင္းရပ္နဲ႔အခုႏွစ္ျခင္ကိုက္ခံရလို႔ျဖစ္လာရတဲ့ ဗိုင္းရပ္ခ်င္းက တူခ်င္မွတူမွာဆိုေတာ့ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးရာသီမွာ ကေလးလူႀကီးမေရြး အျပင္းဖ်ားရင္ေသခ်ာဂရုစိုက္ကုသဖို႔ လိုပါတယ္။
ေအဒီးစ္ျခင္ေတြရဲ႕ အေလ့အထမ်ား
ေရၾကည္ေရသန္႔မွာ ေပါက္ပြားေလ့ရွိတယ္။ ေန႔အလင္းေရာင္ရွိတဲ့အခ်ိန္မွာ ကေလးလူႀကီးမေရြးဘဲ ကိုက္ေလ့ရွိတယ္။ နံနက္ခင္း ေနေရာင္စတင္ရခ်ိန္ကေန ညေနမေမွာင္ခင္အခ်ိန္ဆိုရင္ ပိုေတာင္အကိုက္မ်ားတယ္ဆိုပါတယ္။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးဗိုင္းရပ္စ္သယ္ေဆာင္ထားတဲ့ ေအးဒီးစ္အီဂ်စ္ပ္ တိုင္းျခင္မက၊ ေန႔ခင္းဘက္မွာလူတစ္ေယာက္ၿပီးတစ္ေယာက္ အေတာ္မ်ားမ်ားကိုက္ရင္းနဲ႔၊ အဲဒီေရာဂါပိုးေတြကို လူေတြဆီခ်န္ထားေပးခဲ့ၾကတယ္။ လူေတြဆီမွာ အကိုက္ခံရၿပီး ၄ရက္မွ၁၀ရက္အတြင္း ဗိုင္းရပ္ေတြထပ္ပြားေနခ်ိန္နဲ႔ ေရာဂါျဖစ္ေနတုန္းအခ်ိန္ေတြမွာ အဲဒီလူကို ျခင္မက ထပ္ကိုက္ျပန္ရင္းဗိုင္းရပ္ပိုးေတြ သယ္ေဆာင္သြားကာ၊ တစ္ျခားလူေတြဆီ ျဖန္႔ေ၀ပ်ံ႕နွံ႔ေစပါတယ္။
အာရွမွာ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးကိုသယ္ေဆာင္တဲ့ ေနာက္ထပ္ျခင္တစ္မ်ိဳးရွိေသးတယ္။ အဲဒါက (Aedes albopictus) လို႔ေခၚၿပီး၊ အဲဒီျခင္ေတြက ေတာင္အေမရိကႏိုင္ငံေတြနဲ႔ ဥေရာပႏိုင္ငံေတြကို တိုင္ယာေတြ၊ အလွထား ၀ါးလံုး၀ါးပင္ေတြကတစ္ဆင့္၊ ေရာက္ရွိသြားၾကၿပီး၊ အဲဒီႏိုင္ငံေတြမွာပါေသြးလြန္တုပ္ေကြး ျဖစ္ပြားလာေစတာျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီ အယ္လ္ဘိုပစ္တပ္ရဲ႕ ထူးျခားခ်က္က၊ ေရာက္တဲ့ေနရာမွာအဆင္ေျပေအာင္၊ လိုက္ေလ်ာညီေထြျပဳလုပ္ ေပါက္ပြားႏိုင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္ အႏႈတ္ဒီဂရီအထိေအးစက္တဲ့ ဥေရာပမွာ၊ ေအဒီးစ္ အယ္လ္ဘိုပစ္တပ္စ္ေတြ၊ ရွင္သန္ပြားမ်ားနိုင္ၾကၿပီး၊ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါကို ဥေရာပတစ္လႊားမွာပါ ျဖစ္ေပၚခံစားလာရတယ္။
ေရာဂါလကၡဏာမ်ား
ရုတ္တရက္ခ်က္ခ်င္းေကာက္ကာငင္ကာ၊ ၁၀၄ံ F အထက္အထိအဖ်ားျပင္းထန္စြာတက္လာတယ္။ ေခါင္းကိုက္လာသလို၊ မ်က္လံုးေတြအေနာက္က နာက်င္လာတယ္။ တစ္ကိုယ္လံုးရွိ အရိုးေရာၾကြက္သားေတြပါနာက်င္ ကိုက္ခဲလာၿပီး၊ ပ်ိဳ႕အန္တာေတြအႀကိမ္ေရစိတ္လာတယ္။ ျပန္ရည္ဖုေတြႀကီးလာၿပီး၊ အေရျပားေပၚမွာအနီေရာင္အစက္အေျပာက္ေတြကေန၊ ေသြးေျခဥသလို ညိဳညိဳမဲမဲအကြက္ေတြေပၚလာတယ္။ ႏွာေခါင္းနဲ႔သြားဖံုးကေသြးယိုတာေတြ၊ အစာအိမ္နဲ႔အူလမ္းေၾကာင္းက ေသြးယိုတာေတြေၾကာင့္၊ အန္တဲ့အခါေသြးစပါတာေတြနဲ႔၀မ္းမည္းမည္းသြားတာေတြအထိ၊ လကၡဏာေတြကိုျပင္းထန္တဲ့ေသြးလြန္တုပ္ေကြးမွာ ေတြ႔ရတယ္။ ေရာဂါကအဖ်ားတာရွည္ၿပီး၊ ၂ ရက္မွ ၇ရက္အထိေရာဂါခံစားရတယ္။
အသက္အႏၲရာယ္ရွိတဲ့ျပင္းထန္ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးမွာ၊ ေသြးရည္ၾကည္ေတြက ေသြးေၾကာျပင္ပသို႔ေရာက္ရွိသြားတဲ့အတြက္၊ ကိုယ္ခႏၶာအတြင္း အရည္ေတြစုလာတဲ့အတြက္၊ ေမာပမ္းကာ အသက္ရွဴရခက္လာတယ္။ ဗိုက္ေဖာင္းလာသလို မ်က္ခြံေတြေရာင္ကိုင္းလာတယ္။ ေသြးေပါင္ခ်ိန္ထိုးက်လာ လို႔၊ ေရွာ့ Shock ရလာကာ၊ အခ်ိန္ၾကာလာတာနဲ႔အမွ် အသက္ေဘးပိုနီးကပ္ေစတယ္။ ကိုယ္တြင္းေသြးယိုမႈေတြေၾကာင့္ အေရးႀကီးအဂၤါအစိတ္အပိုင္းေတြ အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ၾကေတာ့ဘဲ ထိခိုက္ပ်က္စီးလာတယ္။
အသက္အႏၲရာယ္ၾကီးတဲ့လကၡဏာေတြက
စဖ်ားၿပီး ၃ရက္မွ ၇ရက္အတြင္း အပူခ်ိန္စက်တာနဲ႔ေပၚေပါက္လာတယ္။ မိဘေတြအမ်ားစုက အဖ်ားတက္ကိုယ္ပူေနတုန္းသာ စိတ္ပူေနၾကေပမယ့္၊ အဖ်ားက်သြားရင္ သက္သာတယ္ထင္ၿပီး ေသခ်ာဂရုမစိုက္မိၾကေတာ့ပါဘူး။ အဲဒီ အသက္အႏၲရာယ္လကၡဏာေတြသတိမထားမိေတာ့၊ ပစ္ထားသလိုျဖစ္ သြားၾကတာမုိ႔၊ အင္မတန္မွားယြင္းပါတယ္။ အဖ်ားက်လာရင္တကယ္ က်န္းမာလာတဲ့ကေလးက စားစား၊ ေသာက္ေသာက္နဲ႔ ေဆာ့ကစားေနရမွာပါ။ အပူက်သြားေပမယ့္၊ မွိန္းေန ဗိုက္နာေနရင္၊ နွာေခါင္းနဲ႔သြားဖံုးေသြးယိုေနရင္၊ ခံတြင္းမလိုက္ဘဲ ဘာမွဟုတၱိပတၱိေကာင္းစြာမစားရင္၊ ဘာစားစား အန္, အန္ေနရင္၊ ၀မ္းမဲမဲသြားေနရင္၊ ေျခဖ်ားလက္ဖ်ားေအးစျပဳေနရင္၊ အဲဒါေတြ အားလံုးစံုေအာင္ျပတဲ့အဆင့္ မဟုတ္ဘဲ တစ္ခ်က္ခ်က္ထူးျခားျပတာနဲ႔၊ အခ်ိန္မဆိုင္းဘဲ၊ ေဆးရံုေဆးခန္း ခ်က္ခ်င္းျပသင့္တယ္။ ေတာရမ္းမယ္ ဘြဲ႔ေဆးၿမီးတိုနဲ႔ ရမ္းကုနဲ႔ႀကိတ္ကုၿပီး၊ အလြန္အေရးႀကီးတဲ့ အခ်ိန္ေတြကို မျဖဳန္းတီးသင့္ပါဘူး။
အဖ်ားရွိၿပီး အန္ေနတဲ့ပထမ၂/၃ ရက္သာ ေဆးခန္းျပၿပီးအိမ္တင္ကုေပးႏိုင္ေပမယ့္၊ ေသြးေပါင္ခ်ိန္က်တဲ့(pre Shock) နဲ႔ အေျခအေနဆိုးတဲ့ ေသြးလန္႔တဲ့ shock အဆင့္ေတြမွာ၊ ေဆးရံုေစာေစာေရာက္ရွိကုသပါမွ၊ အသက္ေဘးက ကင္းလြတ္မွာမို႔၊ မေပါ့ဆသင့္ပါဘူး။ အျပင္မွာေသြးလန္႔တာၾကာခဲ့ၿပီး၊ အသက္အႏၲရာယ္အေတာ္နီးကပ္လွပါတယ္။ ဆိုးလာစျပဳတဲ့ေရာဂါရွင္ေတြကို ေဆးရံုအျမန္တက္ကုတာ ေဘးကင္းေစပါတယ္။
ကာကြယ္ေဆးအျဖစ္
၂၀၁၅ႏွစ္ကုန္ ၂၀၁၆လဆန္းကစၿပီး၊ ဆာႏိုဖီပါစခ်ာ (Sanofi Pasteur) ေဆးကုမၸဏီက ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါအတြက္ ပထမဆံုးကာကြယ္ေဆး၊ Dengvaxia ကို ဆယ္စုႏွစ္မ်ားစြာ၊ သုေတသနလုပ္ၿပီးစတင္ထုတ္လုပ္ျဖန္႔ခ်ီခဲ့တယ္။ အသက္၉ႏွစ္မွ၄၅ႏွစ္အတြင္းလူေတြကို (၀-၆လ-၁၂လ) အပိုင္းအျခားနဲ႔သံုးႀကိမ္ျပည့္ေအာင္ ထိုးနွံေပးရင္၊ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္ေစတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေလးမ်ိဳးစလံုးကို ကာကြယ္ေပးႏိုင္တယ္ဆိုပါတယ္။ အေသအေပ်ာက္မ်ားၿပီး ေသြးလြန္တုပ္ေကြးအျဖစ္မ်ားတဲ့ ေဒသေတြမွာမျဖစ္မေနထိုးနွံေပးသင့္ပါတယ္။ ေရာဂါျဖစ္ပြားႏႈန္းကို ၂၅% က်ဆင္းေစၿပီး ေသဆံုးႏႈန္းကို ၅၀% ေတာင္ေလ်ာ့က်ေစနိုင္တဲ့ Dengvaxia ကာကြယ္ေဆးဟာ၊ WHO ရဲ႕ ေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္ေရးရည္မွန္းခ်က္နဲ႔လည္း ကိုက္ညီပါတယ္။ ၁၀ေယာက္ေရာဂါျဖစ္ရင္ ၈ေယာက္ကိုေဆးရံုတက္ရေစေလာက္တဲ့အထိ ေရာဂါအျဖစ္ျပင္းထန္မႈနည္းပါးေစတယ္။
ေရာဂါကာကြယ္ျခင္းနဲ႔ ထိန္းခ်ဳပ္ျခင္း
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးကို ပ်ံ႕သြားေအာင္ သယ္ေဆာင္ေပးတဲ့အထက္ပါျခင္ေတြ မရွိရင္ဒီေရာဂါက ကမ႓ာေပၚက ေပ်ာက္ကြယ္သြားမွာျဖစ္ပါတယ္။ လံုး၀ေပ်ာက္ကြယ္သြားေအာင္ မျပဳလုပ္ႏိုင္ေသးေပမယ့္ ေအာက္ပါတို႔ကေရာဂါကာကြယ္ထိန္းခ်ဳပ္ဖို႔အတြက္ အလြန္အသံုး၀င္ပါတယ္။
ျခင္ဥႏိုင္တဲ့ေရၾကည္ေရသန္႔စုေဆာင္းသိုမွီးထားရာ ပစၥည္းဟူသမွ်ဖယ္ရွားရွင္းလင္းေပးရမယ္။ ေရအိုးေရေလွာင္ကန္ေတြကို ၁-ပတ္ျခားေသခ်ာပြတ္တိုက္ေဆးေၾကာၿပီး ေရအသစ္လဲလွယ္ရမယ္။ အဖံုးေတြေသခ်ာဖံုးအုပ္ထားရမယ္။ ပိုးေလာက္လန္းေတြကင္းစင္ေအာင္ ေရစစ္နဲ႔ေရထဲဆယ္ရင္းစစ္ၿပီး ဖယ္ရွားရမယ္။ ပိုးေလာက္လန္းစား ငါး ေဒါင္းၿမီးငါးေတြထည့္ေမြးထားသင့္တယ္။ ေရကန္ထဲကိုျခင္မေပါက္ပြားဖို႔ (အဘိတ္ေဆး)ေပါင္ဒါကို ေရေလွာင္ကန္ရဲ႕ အက်ယ္အ၀န္းအလိုက္၊ အခ်ိဳးက်ထည့္သင့္တဲ့ပမာဏအလိုက္ ထည့္ေပးသင့္တယ္။
အိမ္တြင္းအိမ္ျပင္သန္႔သန္႔ရွင္းရွင္းထားကာ၊ ေလ၀င္ေလထြက္ေကာင္းၿပီး အလင္းေရာင္ေကာင္းေကာင္းရေနေစဖို႔ အေရးႀကီးပါတယ္။ ျခင္လံုဇကာနဲ႔လိုက္ကာ ေကာင္းေကာင္းတပ္ဆင္ၿပီး အိမ္အတြင္း ျခင္အ၀င္နည္းေအာင္ ကာကြယ္ထားသင့္တယ္။ ေအးဒီးစ္ျခင္က ေနထြက္ကာစနံနက္ခင္းနဲ႔၊ ညေနအလင္းေရာင္မေပ်ာက္ခင္အထိ၊ က်က္စားတတ္တာမို႔၊ တစ္ေန႔လံုးဘယ္အခ်ိန္အိပ္အိပ္ ကေလး၊လူႀကီးတိုင္း ျခင္ေထာင္ထဲပဲအိပ္သင့္တယ္။ ကေလးေတြက လူးလွိမ့္ရင္ျခင္ေထာင္အစြန္းနားကပ္ေနရင္လည္း ျခင္ကအျပင္ကေန ကိုက္မွာေသခ်ာတာမို႔ ျခင္ေထာင္ထဲ ျခင္မ၀င္ဖို႔နဲ႔အလယ္ေခါင္မွာသိပ္ထားဖို႔လိုအပ္ပါတယ္။
အက်ၤ ီလက္ရွည္ ထမီေဘာင္းဘီရွည္ေတြ လံုျခံဳေအာင္၀တ္ဆင္ထားသင့္တယ္။ စာသင္ခန္းေတြ၊ အိမ္ေတြ မွာေနရင္ ျခင္မလာႏိုင္တဲ့ repellent crem ေတြကို၊ ၃-၄နာရီျခားၿပီးလိမ္းထားသင့္တယ္။ ျခင္ေဆးေခြဆိုတာက အဆိပ္ေငြ႔ေတြပါလာေစတာမို႔ ျဖစ္ႏိုင္ရင္မထြန္းတာေကာင္းပါတယ္။ စာေရးသူအျမင္မွာေတာ့ ျခင္ေဆးေခြမီးခိုးအႏွံ႔ဆိုးလြန္းလို႔ ျခင္ေျပးမေျပးမသိႏိုင္ေပမယ့္ အနီးရွိလူကေတာ့အရင္ထြက္ေျပး ခ်င္စိတ္ေပါက္လာပါလိမ့္မယ္။
အထက္ပါအခ်က္ေတြကို အိမ္တိုင္းလူတိုင္း ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ၾကရင္၊ ျခင္ေပါက္ပြားမႈကို သိသိသာသာထိန္း ခ်ဳပ္လာႏိုင္မွာျဖစ္ပါတယ္။ လူထုအၾကား အဲလိုေဆာင္ရြက္ၾကဖို႔၊ ပညာေပး သရုပ္ျပမႈေတြကိုလည္း အခ်ိန္မွန္လုပ္သင့္ပါတယ္။
ကပ္ေရာဂါအသြင္ျဖစ္ေနတဲ့ ရပ္ကြက္ရွိ အိမ္ေတြေက်ာင္းေတြမွာျခင္ေသေဆးမႈတ္တာေတြလည္း ျပဳလုပ္ေပးႏိုင္ပါတယ္။ အိမ္တစ္အိမ္မွာေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္ေနရင္ အနီးရွိကိုက္ ၁၀၀ ၀န္းက်င္အတြင္းေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္ဖို႔ အလားအလာမ်ားပါတယ္။ အဲဒီေရာဂါျဖစ္ေနတဲ့အိမ္က ေအဒီးျခင္ေတြက ကိုက္၁၀၀အတြင္းက်င္လည္က်က္စားၾကလို႔ျဖစ္ပါတယ္။
အေကာင္းဆုံးကေတာ့ ျခင္ကိုက္မခံရေအာင္၊ ျခင္ေပါက္ပြားမႈနည္းေအာင္ေဆာင္ရြက္ၿပီး၊ ေရာဂါစတင္ျဖစ္လာရင္လည္း ေစာစီးစြာအခ်ိန္မီေဆးရံု ေဆးခန္းျပသၾကဖို႔ အေရးႀကီးပါေၾကာင္း အသိေပးႏႈိးေဆာ္လိုက္ပါတယ္။
လူတိုင္းေသြးလြန္တုပ္ေကြး အျဖစ္နည္းၾကပါေစ။
ေဒါက္တာျမျမခ်ယ္ (ကေလး အထူးကုဆရာ၀န္ႀကီး)
Health Guide
https://www.facebook.com/mmhealthguide
