ဆရာ က်မအသက္ ၂၃ နွစ္ပါ။ သားတေယာက္အေမပါ။ သားႀကီးက ၂ နွစ္ရွိပါၿပီ။ သားႀကီးကိုရိုးရိုးေမြးထားပါတယ္ ။အခု ဒုတိယသားငယ္ကိုလဲ ဒီလထဲမွာဘဲ ရိုးရိုးေမြးဖို႔ဆံုးျဖတ္ထားပါတယ္ ။ က်မသိခ်င္တာက သားဆက္ျခားနည္း ဘယ္နွစ္မ်ိဳး ရွိလဲဆိုတာရယ္၊ အဲ့ဒီ့သားဆက္ျခားနည္းေတြ အေၾကာင္း ေရးထားတဲ့စာေတြကိုျဖစ္နိုင္မယ္ဆိုရင္ တစုတစည္းတည္း ဖတ္ခ်င္သိခ်င္လို႔ပါဆရာ ။ ဆရာအားတဲ့အခါ တင္ေပးပါဦးေနာ္။ Link ဆိုရင္လဲ wifi မရွိလို႔ ဝင္ၾကည့္ဖို႔အခက္အခဲရွိလို႔ပါဆရာ ။
၁။ Birth Control Pill ကိုယ္ဝန္တား စားေဆးမ်ား
က။ ေဟာ္မုန္းႏွစ္မ်ိဳးတြဲေဆးကေန (၁) မ်ိဳးဥထြက္မွာကို တားေပးတယ္ ။ (၂) သားအိမ္ဝက ခြ်ဲကိုလဲ ေစးပ်စ္ေစလို႔ သုက္ပိုးဝင္လာဘို႔ ခက္ခဲေစမယ္ ။ (၃) သားအိမ္-အတြင္းဆံုးလႊာကိုလဲ သေႏၶတြယ္ကပ္မႈ မျဖစ္ႏိုင္အာင္ ျပဳျပင္ေပးတယ္ ။ ေဟာ္မုန္း ႏွစ္မ်ိဳးတြဲေဆးကို ၂၁ လံုးပါကပ္ နဲ႔ ၂၈ လံုးပါေဆးကပ္ေတြနဲ႔ရွိတယ္။ ၂၁ လံုးဆိုတာ ေဟာ္မုန္း ပါတာေတြခ်ည္း ျဖစ္တယ္ ။ က်န္ ၇ လံုးမွာ ေဟာ္မုန္းမပါဘူး။ ၇ လံုးပိုထည့္ထားလို႔ ၂၈ လံုးအကုန္မွာ ေနာက္ေဆးကပ္သစ္ ေသာက္ဘို႔ သိသာတယ္။ ၂၁ လံုးပါေဆးကပ္ ေသာက္သူက ၾကားထဲမွာ ၇ ရက္တိတိ နားထားရမယ္။
ေန႔တိုင္း ေသာက္တာမွန္ရင္ ၉၉% စိတ္ခ်ရတယ္။ ရာသီေသြးဆင္းတာ မမ်ားဘူး။ ရက္မွန္တယ္။ ရာသီလာလို႔ နာတာ သက္သာတယ္။ မလာခင္ျဖစ္ခ်င္တာေတြလဲ သက္သာတယ္။ မ်ိဳးဥအိမ္-ကင္ဆာ၊ သားအိမ္-ကင္ဆာ အျဖစ္နည္းတယ္။ မ်ိဳးဥအိမ္-အက်ိတ္ နဲ႔ ရင္သား-အက်ိတ္ျဖစ္တာ နည္းတယ္။ PID တင္ပါးဆံုတြင္းေရာဂါ အျဖစ္နည္းတယ္။ ဝက္ျခံထြက္တာ သက္သာတယ္။ သားအိမ္ျပင္ပ-သေႏၶတည္တာ နည္းတယ္။ Endometriosis ျဖစ္ေနလို႔ ခံစားရတာေတြလဲ နည္းေစတယ္။
ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈေတြ = ပ်ိဳ႕-အန္၊ ေခါင္းကိုက္၊ ရင္သားတင္း-နာ၊ လိင္စိတ္နည္း ၊ ေခါင္းမူး ၊ ေဆးစေသာက္ဘူးသူေတြ တလ ၊ ႏွစ္လမွာ ရာသီရက္ မမွန္ျဖစ္ႏိုင္တယ္ ။ ရွားရွားပါးပါး ျဖစ္ႏိုင္တာေတြကေတာ့ ေသြးဖိအားတက္၊ ႏွလံုး၊ ေသြးေၾကာပိတ္၊ အသဲကင္ဆာ၊ သည္းေျခအိတ္ေက်ာက္ေတြ ျဖစ္တတ္တယ္။ ဒီေဆးမ်ိဳး မသံုးသင့္သူေတြ ကေတာ့ ေသြးေၾကာ ပိတ္ေရာဂါျဖစ္ဘူးသူေတြ ၊ အသက္ၾကီးသူေတြ ၊ ေသြးတိုးမ်ားသူေတြ၊ (မိုင္ဂရင္း ေရာဂါရွိသူေတြ၊ အသဲ မေကာင္းသူေတြနဲ႔ မသင့္ဘူး ။
ခ။ Minipill (Progestin-Only) (မီနီ-ပီးလ္)
အားလံုး ၂၈ လံုးမွာ ေဟာ္မုန္းပါတယ္။ ကေလးႏို႔တိုက္ေနသူေတြ၊ ေသြးေၾကာပိတ္ျဖစ္သူေတြ၊ (အီစထိုဂ်င္) မတည့္သူေတြ၊ အသက္ ၃၅ ႏွစ္ ေက်ာ္သူေတြ၊ ေဆးလိပ္ေသာက္သူေတြ သံုးႏိုင္တယ္ ။ ေသြးတိုးရွိလဲ ျဖစ္တယ္ ။ (မိုင္ဂရင္း) ေရာဂါရွိလဲ ေသာက္ႏိုင္တယ္ ။ ရာသီဆင္းတာ နည္းတယ္ ။ ရာသီလာလို႔ နာတာသက္သာတယ္။ မ်ိဳးဥအိမ္-ကင္ဆာ၊ သားအိမ္-ကင္ဆာ အျဖစ္နည္းတယ္ ။ တင္ပါးဆံုတြင္းေရာဂါ အျဖစ္နည္းတယ္။ ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးတြဲေလာက္ မထိေရာက္လွဘူး ။ ၾကားရက္ ေသြးဆင္းတာ ျဖစ္တတ္တယ္ ။ ေဆးေသာက္ဘို႔ တရက္မွ ေမ့သြားလို႔မရဘူး။ ေန႔တိုင္း အခ်ိန္တူမွာ ေသာက္သင့္တယ္။ ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈေတြက ဗိုက္နာတတ္တယ္။ အားယုတ္မယ္။ မ်က္ႏွာနီျမန္းတာ၊ လိင္စိတ္နည္းတာ၊ ေခါင္းကိုက္၊ ပ်ိဳ႕၊ ေခါင္းမူး၊ အိပ္ေရးပ်က္။
၂။ Depo Provera (ဒီပို) ထိုးေဆး
ကိုယ္ဝန္တား ၃ လခံထိုးေဆး ေဆးစာနဲ႔ အတိအက် ေျပာရရင္ Depot medroxyprogesterone acetate (DMPA) လို႔ ေခၚတယ္။ (ပရိုဂ်က္စ္တင္) ေဟာ္မုန္း တမ်ိဳးထဲပါတယ္၊ 150mg ကို ၃ လ တခါထိုးပါ။
၃။ IUD သားအိမ္ထဲ ပစၥည္းထည့္နည္း
(တီ) ပံုသဏၭာန္ (ပလပ္စတစ္) ပစၥည္းေလးျဖစ္တယ္။ Copper IUD, ParaGard ေတြကို ၃-၅-၁ဝ-၁၂ ႏွစ္ အထိ ထည့္ထားႏိုင္တယ္ ။ ေဟာ္မုန္းပါတဲ့ Mirena က ၅ ႏွစ္တခါ လဲေပးရတယ္။
၄။ Birth Control Implant ကိုယ္ဝန္တား အေရျပားေအာက္ထားရတဲ့ ေဆးေခ်ာင္းမီးျခစ္ဆံေလာက္ သာရွိတယ္ ။ ကိုယ္ဝန္တား Depo-Provera ထိုးေဆးလိုဘဲ ေဟာ္မုန္းကို ထုတ္ေပးေနမယ္ ။ ၃ ႏွစ္အထိ ထားႏိုင္တယ္။
၅။ Birth Control Patch ကိုယ္ဝန္တား ေဆးကပ္ခြါ
Orth- Evra patch ေဆးကပ္ခြါကို ၾကိဳက္တဲ့ေနရာ အေရျပားမွာ ကပ္ထားႏိုင္တယ္ ။ တလ (၄ ပါတ္) မွာ ၃ ပါတ္ကုိ ကပ္ထားျပီး ၁ ပါတ္ နားထားရတယ္ ။ ေသာက္ေဆးေတြလို ေဟာ္မုန္းထုတ္ေပးေနမယ္ ။
၆။ Male Condom ေယာက္်ားသံုး (ကြန္ဒြမ္)
ကိုယ္ဝန္တားနည္း အမ်ားၾကီးရွိတဲ့အထဲက ေပၚျပဴလာ အျဖစ္ဆံုးဟာ ေယာက္်ားသံုး-ကြန္ဒြမ္ ျဖစ္တယ္ ။ ေစ်းလဲမၾကီး ၊ ရွာလို႔လဲ လြယ္တယ္ ။ ကိုယ္ဝန္တားဘို႔သာ မဟုတ္ပါ ၊ လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြ ကိုပါ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္ ။ ဥပမာ AIDS and herpes ခုခံအားက်ဆင္းေရာဂါ နဲ႔ လိင္လမ္း-ေရယံု ။ ဒီရည္ရြယ္ခ်က္ ၂ ခုအတြက္ အေသအျခာေတာ့ သံုးတတ္ဘို႔ လိုပါမယ္ ။ တခုကို တခါတည္းအတြက္သာ သံုးရမယ္။ Latex (ေလးတက္စ္) ရာဘာနဲ႔ လုပ္တာကိုသာ သံုးပါ ။
၇။ Female Condom အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္)
(ပလပ္စတစ္) ပါးပါးေလးနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ အိတ္ငယ္ေလးျဖစ္တယ္။ (ဗဂ်ိဳင္းနား) ထဲမွာ အလိုက္သင့္ ထည့္ထားရတယ္ ။ လိင္ဆက္ဆံမႈမျပဳခင္ ၈ နာရီကတည္းက ထည့္ထားႏိုင္တယ္။ (ကြန္ဒြမ္) ရာဘာနဲ႔ မတည့္သူေတြသံုးႏိုင္တယ္ ။
၈။ Vaginal Ring (ဗဂ်ိဳင္းနား) ထဲထည့္ရတဲ့ ကြင္း
NuvaRing (ပလပ္စတစ္) အေျပားစား ကြင္းဝိုင္းေလးျဖစ္တယ္ ။ Pill ေသာက္ေဆး နဲ႔ Patch ေဆးကပ္ခြါေတြ လို ေဟာ္မုန္းထုတ္ေပးေနမယ္ ။ တလတခါ လဲေပးရမယ္ ။
၉။ Cervical Cap သားအိမ္ဝ အပိတ္
Diaphragm သားအိမ္ဝ အဖံုးနဲ႔ သေဘာတူျပီး ေသးငယ္တယ္ ။ FemCap ကို (ဗဂ်ိဳင္းနား) ထဲကေန အတြင္းနက္နက္မွာရွိတဲ့ သားအိမ္ဝကို ဖံုး-ပိတ္ေပးထားရတယ္ ။ Spermicide သုက္ပိုးသတ္ေဆးနဲ႔ ပါ ေရာသံုးသင့္တယ္ ။
၁ဝ။ Diaphragm သားအိမ္ဝ အဖံုး
ရာဘာနဲ႔လုပ္ထားတဲ့ ခပ္ခံုးခံုးေလးျဖစ္တယ္ ။ သားအိမ္ဝကို ဆက္ဆံမႈ မျပဳခင္ဖံုးထားေပးရတယ္ ။ သုက္ပိုးသတ္ေဆးနဲ႔ပါ ေရာသံုးသင့္တယ္ ။
၁၁။ Birth Control Sponge သုက္ပိုးသတ္ ေဆးျမွဳပ္
Today Sponge ထဲမွာ Spermicide foam သုက္ပိုးသတ္ေဆးပါတယ္။ လိင္ဆက္ဆံမႈမျပဳခင္ ၂၄ နာရီကတည္းက ထည့္ထားႏိုင္တယ္။
၁၂။ Spermicide သုက္ပိုးသတ္ေဆး
Spermicide foam အျမွဳပ္၊ Jelly (ဂ်ယ္လီ)၊ Cream (ခရင္မ္) နဲ႔ Film (ဖလင္) သုက္ပိုးသတ္ေဆးေတြ ရွိတယ္။ (ဗဂ်ိဳင္းနား) ထဲမွာ လိင္ဆက္ဆံမႈမျပဳခင္ ထည့္-လိမ္း-သုတ္ထားရတယ္ ။ တခ်ိဳ႕အမ်ိဳးအစားကို မတိုင္ခင္ ၃ဝ မိနစ္ၾကိဳတင္သံုးရတယ္ ။ တခ်ိဳ႕က အဲေလာက္ေစာင့္ဘို႔မလိုဘူး ။
၁၃။ Fertility Awareness ေန႔ေကာင္းရက္သာေရြးနည္း
Calendar ျပကၡဒိန္နည္းထက္ ပိုတိက်တယ္။ မ်ိဳးဥထြက္မဲ့ရက္ကို ကိုယ္အပူခ်ိန္ ေန႔တိုင္း မနက္အိပ္ယာထမွာ တိုင္းျပီးသိမယ္။ ဘယ္လိုလုပ္ရမယ္ဆိုတဲ့ သင္တန္းသေဘာမ်ိဳးလိုမယ္။
အမ်ိဳးသမီးကိုယ္တိုင္ လုပ္ႏိုင္တဲ့နည္း (၃) နည္းရွိတယ္။ ဒါေပမဲ့ အတန္အသင့္ စိတ္ခ်ရတာမို႔ လိုအပ္ရင္သံုးႏိုင္တဲ့ အရံအတားနည္း၊ အေရးေပၚနည္းက အဆင္သင့္ရွိေနရမယ္။
(က) Basal body temperature အပူခ်ိန္မွတ္သားျခင္း
မနက္အိပ္ရာက ႏိုးရင္ ဘာတခုမွ မလုပ္ေသးခ်ိန္မွာ ကိုယ္အပူခ်ိန္ တိုင္းရတယ္။ လလည္ရက္မွာ မ်ိဳးဥထြက္လို႔ ကိုယ္အပူခ်ိန္ တက္တာက ဝ႕၃ ကေန ဝ႕၆ ဒီဂရီ (ဆဲလ္စီးယပ္စ္) ရွိမယ္။ မ်ိဳးဥမထြက္ခင္မွာ ကိုယ္အပူခ်ိန္က 97° F (36.1° C) ကေန 97.5°F (36.38° C) အထိ ရွိေနမယ္။ မ်ိဳးဥထြက္လို႔ တက္လာရင္ 97.6° F (36.4 C) ကေန 98.6° F (37° C) အထိ ျဖစ္လာမယ္။ မ်ိဳးဥထြက္ျပီး ၁-၂ ရက္မွာ တက္လာတယ္။ မ်ိဳးဥက သုက္ပိုးနဲ႔ မေတြ႔ရရင္ ၂၄ နာရီသာ ရွင္ေနလို႔ အပူခ်ိန္တက္ျပီး ၃ ရက္ေနာက္ပိုင္းမွာ ကိုယ္ဝန္ရဘို႔မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။
(ခ) Cervical mucus သားအိမ္ဝက အခြ်ဲကိုစစ္ေဆးနည္း
Cervix သားအိမ္ဝကို ကိုယ့္လက္ေခ်ာင္းနဲ႔ စစ္ရတယ္။ ရာသီလာေနခ်ိန္မွာ အက်ိအခြ်ဲ အနည္းဆံုးရက္ေတြ ျဖစ္တယ္။ ေနာက္မွာ (အီစထိုဂ်င္) ေဟာ္မုန္းေၾကာင့္ သားအိမ္ဝက အခြ်ဲပိုမ်ားလာတယ္။ ပိုျပီး ဆြဲဆန္႔လို႔ ရလာတယ္။ မ်ိဳးဥထြက္ျပီး ေနာက္မွာ ထြက္လာတဲ့ (ပရိုဂ်င္စတီရံုး) ေဟာ္မုန္းေၾကာင့္ ေျခာက္ေသြ႔လာမယ္။ ဒါ့ေၾကာင့္ သားအိမ္ဝက အခြ်ဲအမ်ားဆံုး အခ်ိန္ရဲ႕ေနာက္ ၄ ရက္ကစျပီး ကိုယ္ဝန္မရေစႏိုင္ဘူး။
(ဂ) Cervical position သားအိမ္ဝအေျခအေန
Cervix သားအိမ္ဝဟာ မ်ိဳးဥထြက္ခါနီးရင္ ပိုေပ်ာ့လာမယ္။ ပိုပြင့္လာမယ္။
၁၄။ Vasectomy ေယာက္်ား သားေၾကာျဖတ္ျခင္း
ေယာက္်ားကို ရာသက္ပန္ကေလးမရေစေအာင္ ခြဲစိတ္ျဖတ္ေတာက္နည္းျဖစ္တယ္။
၁၅။ Tubal Ligation အမ်ိဳးသမီး သားေၾကာျဖတ္ျခင္း
ကေလးေမြးျပီး၊ ၂ ပါတ္ အတြင္းခြဲရင္ ဆရာဝန္ အတြက္ ပိုလြယ္တယ္။ ဗိုက္ခြဲေမြးရင္းလည္း လုပ္ေပးလို႔ရတယ္။ ၉၉႕၅% ထိေရာက္တယ္။ ရာသက္ပန္ ကေလးမရေတာ့ပါ။ ခ်က္ခ်င္း ထိေရာက္တယ္။ အားနည္းခ်က္ေတြက ခြဲစိတ္တာခံရမယ္။ လိင္ကတဆင့္ ကူးစက္ေရာဂါေတြကို မကာကြယ္ပါ။
၁၆။ Combination injection ေနာက္ေပၚထိုးေဆးနည္း
Medroxyprogesterone acetate (ပရိုဂ်က္စတီရံုး) နဲ႔ Estradiol cypionate (အီစထိုဂ်င္) ေရာထားတဲ့ထိုးေဆးကို တလတခါထိုးရတယ္။ Lunelle ေခၚတယ္။ ကိုယ္ဝန္တား ေဟာ္မုန္း ၂ မ်ိဳးပါ စားေဆးေတြလိုဘဲ သတၲိရွိတယ္။ ေဆးမထိုးတဲ့လမွာ ကေလးျပန္ရႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕က ခ်က္ခ်င္းဆိုသလို ကိုယ္ဝန္ရေစျပီး တခ်ိဳ႕မွာ ၂-၃ လ ေစာင္ရတယ္။ ၉၉႕၈% ထိေရာက္တယ္။ အေမရိကားမွာ ဒီေဆး တႏွစ္ထိုးတဲ့ အမ်ိဳးသမီး ၇၈၂ ေယာက္မွာ ကိုယ္ဝန္ မရတာေတြ႔ရတယ္။ တခါထိုးျပီး ေနာက္တခါကို ၂၈-၃ဝ ရက္အၾကာမွာထပ္ထိုးရမယ္။ ၃၃ ရက္ထက္ေတာ့ ေနာက္မက်ရဘူး။ ရာသီလာတဲ့ရက္ကို ၾကည့္ရတာ မဟုတ္ဘူး။ Lunelle ေဆးစထိုးရင္ ရာသီေသြးစဆင္းတဲ့ရက္ေနာက္ ၅ ရက္အတြင္း၊ ကိုယ္၀န္ပ်က္ျပီး၊ ဖ်က္ျပီးတဲ့ေနာက္ ၅ ရက္အတြင္း၊ ကေလးေမြးျပီးတဲ့ေနာက္ ၄ ပါတ္အတြင္း၊ ကေလးႏို႔တိုက္ရင္ ေမြးျပီးတဲ့ေနာက္ ၆ ပါတ္အတြင္း၊
၁၇။ အသက္မငယ္သူမ်ားအတြက္ ေရြးခ်ယ္နည္း
• အသက္ ၃၅ ႏွစ္ေက်ာ္လာရင္ သတိထားျပီး အေကာင္းဆံုးနည္းကို ေရြးရမယ္။
• လူေနမႈပံုစံလဲ ေျပာင္းသင့္တယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ထိန္း-ေလွ်ာ့ပါ၊ ကိုယ္လက္ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ပါ။ အစားအေသာက္ ဂရုစိုက္ပါ။ အရက္-ေဆးလိပ္ ေလွ်ာ့ပါ-ျဖတ္ပါ။
• ဆရာဝန္နဲ႔တိုင္ပင္ျပီးမွ အေကာင္းဆံုး သေႏၶတားနည္းကို ေရြးခ်ယ္ပါ။
၁၈။ Emergency contraceptive pill အေရးေပၚတားေဆး
ပဌမေဆးလံုးကို အကာကြယ္မဲ့ဆက္ဆံမႈ ျပဳျပီးတာနဲ႔ ပဌမ ၁ ျပားေသာက္ပါ။ ေနာက္ထပ္ ၁၂ နာရီအၾကာမွာ ဒုတိယ ေဆးလံုး ေသာက္ပါ။ ၇၂ (၃ ရက္) နာရီအတြင္းမွာ ပဌမေဆးလံုးေသာက္တာနဲ႔ ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ ၁၂ဝ နာရီ (၅ ရက္) အထိလဲ သံုးႏိုင္ၾကတယ္။ % မဆိုးပါ။
ကိုယ္ဝန္တားနည္း ဘယ္လိုဆံုးျဖတ္ေရြးမလည္း
(၁) ကိုယ္ဝန္တားနည္းမ်ားရ့ဲ ထိေရာက္မႈ အမ်ားဆံုးနည္းေတြ
• အေရျပားေအာက္ ေဆးေခ်ာင္း၊ သားအိမ္ထဲထည့္ပစၥည္း၊ သားေၾကာျဖတ္ျခင္းမ်ား၊ = 99%
• ထိုးေဆး၊ = 97%
• စားေဆး၊ (ဗဂ်ိဳင္းနား) ကြင္း၊ = 92-95%
• (ကြန္ဒြမ္)၊ သားအိမ္ဝအဖံုး-အပိတ္၊ ေဆးျမွဳပ္၊ = 84-89%
• ေဝရာမဏိ = ၁ဝဝ%
(၂) ထိေရာက္မႈ အနည္းဆံုးနည္းေတြ
• အကာအကြယ္ လံုးဝမသံုးျခင္း = 85%
• သုက္ပိုးသတ္ေဆး တမ်ိဳးတည္း = 29%
• ေန႔ေကာင္းရက္သာ ေရြးနည္း = 25%
• အမ်ိဳးသမီးသံုး (ကြန္ဒြမ္) = 21%
• သုက္ရည္ အျပင္စြန္႔ထုတ္နည္း = 18%
နည္းအားလံုးကို တခုခ်င္းေရးထားပါေသးတယ္။ တခ်ိဳ႕ကိုသာ ေဖ့စ္ဘြတ္မွာတင္ပါတယ္။ တိတိက်က်သိလိုသူမ်ား ေမးနည္းစည္းကမ္းနဲ႔အညီ ေမးႏိုင္ၾကပါတယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
