က်န္းမာေနဘို႔ ေရာဂါၾကီးေတြ မခံစားရခင္ကတည္းက ပံုမွန္ေဆးစစ္ေနသင့္တယ္။ ကိုယ့္အသက္၊ သူမ်ားအသက္ေတြကို ကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ သားအိမ္-ကင္ဆာ စစ္ေဆးနည္းနဲ႔ ရင္သား စစ္ေဆးနည္းေတြကို ပံုမွန္စစ္ေနသင့္တယ္။ တခ်ိဳ႕ ေရာဂါေတြကိုလဲ ကိုယ္ဟာ ေရာဂါျဖစ္ႏိုင္တဲ့-ကူးႏိုင္တဲ့ အတန္းအစားထဲမွာပါေနရင္ စစ္ရလိမ့္မယ္။ အေစာဆံုး သိလာရင္ ေစာေစာကုသဘို႔ အခြင့္သာျပီး အသက္ပိုရွည္ရွည္ ေနႏိုင္ပါမယ္။ ဘာလို႔ အေရးၾကီးတာလဲ။ ကင္ဆာလို၊ ဆီးခ်ိဳလို ေရာဂါေတြကို ေရာဂါလကၡဏာ မေပၚခင္ကတည္းက စမ္းလို႔သိႏိုင္တယ္။ ဘယ္နည္းနဲ႔ စမ္းရသလဲဆိုတာ အသက္၊ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ အႏၲရာယ္မ်ားဆိုတဲ့ အခ်က္ေတြအေပၚမူတည္တယ္။ ေဆးစစ္နည္းေပါင္း တဒါဇင္ရွိပါတယ္။
(၁) ရင္သားကင္ဆာ
ေစာေစာသိေလး အသက္ပိုရွည္ရွည္ေနႏိုင္ေလျဖစ္တယ္။ အေသးဆံုးကတည္းက သိရင္ ေပ်ာက္သြားေအာင္ ခြဲစိတ္ထုတ္ျပစ္ႏိုင္တယ္။ သိပ္ေသးတံုးမွာ တက္ေစ့တို႔ အဆုပ္တို႔ ဦးေႏွာက္တို႔ဆီ မျပန္႔ေသးဘူး။ အသက္ ၂ဝ-၃ဝ ၾကားအမ်ိဳးသမီးေတြ ၃ ႏွစ္တခါ ရင္သား-ကင္ဆာကို စစ္ေနသင့္တယ္။ (မင္မိုဂရမ္) အေမရိကန္ ကင္ဆာ အဖြဲ႔ကေန အသက္ ၄ဝ ေက်ာ္သူတိုင္း တႏွစ္တခါလုပ္ဘို႔ လမ္းညႊန္ထားတယ္။ အေမရိကန္ ကာကြယ္ေရး ဝန္ေဆာင္မႈ အင္အားစုအဖြဲ႔ကေတာ့ ၅-၇၄ ႏွစ္ရွိသူေတြ ၂ ႏွစ္တခါလုပ္ခိုင္းတယ္။ အဲလို ဓါတ္ေရာင္ျခည္ နည္းနည္းေလး သံုးျပီး စမ္းသပ္နည္းကေန လက္နဲ႔စမ္းလို႔မရခင္ ၃ ႏွစ္မတိုင္ခင္ကတည္းက ေတြ႔ႏိုင္တယ္။ ဒါေတာင္မွ ပံုမွန္ (မင္မိုဂရမ္) မွာ မေတြ႔တိုင္း ကင္ဆာ မရွိတာ ဟုတ္ခ်င္မွ ဟုတ္ပါမယ္။
(၂) သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာ
သားအိမ္အဝေနရာကို (HPV) ဗိုင္းရပ္စ္ပိုး ခဏခဏ ကူးစက္တာခံရရင္ သားအိမ္ေခါင္း-ကင္ဆာ ျဖစ္ဘို႔ အႏၲရာယ္မ်ားတယ္။ ေစာေစာစမ္းလို႔ သိရင္ ေပ်ာက္ေအာင္ ကုဘို႔လဲ လြယ္တယ္။ ကင္ဆာမတိုင္ခင္ (ဆဲလ္) ေတြ မူမမွန္ ျဖစ္ကတည္းက သိႏိုင္တယ္။ Pap test (ပက္ပ္-တက္စ္) နည္းလုပ္ပါတယ္။ အေမရိကားမွာ အသက္ ၂၁ ႏွစ္ မိန္းကေလးတိုင္းကိုစစ္ေစတယ္။ သားအိမ္ေခါင္း-ကင္ဆာ ကာကြယ္ေဆးလဲ ရွိေနျပီ။ Gardasil ေဆးကို အသက္ ၉-၂၆ ႏွစ္ေတြကိုထိုးေစတယ္။ အျဖစ္အမ်ားဆံုးျဖစ္ေစတဲ့ HPV ဗိုင္းရပ္စ္ ၄ မ်ိဳးကေန ကာကြယ္ေပးမယ္္။ Cervarix ကာကြယ္ေဆးကို ၁ဝ-၂၅ ႏွစ္သမီးေတြအတြက္ထိုးေပးတယ္။ ပိုး ၂ မ်ိဳးကို ကာကြယ္ေပးမယ္။ သားအိမ္ေခါင္းကင္ဆာ တိုင္းက ဒီ HPV အမ်ိဳးအစားေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတာေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ဒါေၾကာင့္ ကာကြယ္ေဆးထိုးထားလဲ (ပက္ပ္-တက္စ္) လုပ္ေနသင့္တယ္။
(၃) အရိုးေပ်ာ့ေရာဂါ
အရိုးေတြ အရင္ကေလာက္ မသန္မာဘဲ ကြ်တ္ဆတ္လာတဲ့ေရာဂါျဖစ္တယ္။ က်ိဳးလြယ္လာမယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြ ေသြးဆံုးခ်ိန္ေနာက္ပိုင္း ပိုျဖစ္တတ္တယ္။ ေတာ္ေတာ္တန္တန္ ထိခိုက္ခံရတာနဲ႔ က်ိဳးလြယ္မယ္။ အသက္ ၅ဝ ေက်ာ္ရင္ Osteoporosis Screening Tests လုပ္သင့္တယ္။ Dual Energy X-ray Absorptiometry (DXA) လို႔ ေခၚတယ္။ အရိုးရဲ႕ သိပ္သီးမႈကို စစ္ႏိုင္တယ္။ သူတို႔ဆီမွာ ၆၅ ႏွစ္ေက်ာ္သူတိုင္းကို စစ္ေစတယ္။
(၄) အေရျပားကင္ဆာ
ေၾကာက္စရာအေကာင္းဆံုးက မလင္ႏိုးမားျဖစ္တယ္။ အေရျပားရဲ႕ အေရာင္ျခယ္ ဆဲလ္ေတြမွာ ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕ အမ်ိဳးသမီးေတြက မ်ိဳးရိုးလိုက္ျဖစ္ၾကတယ္။ ေနေလာင္တာ၊ ေနစာလံႈတာေတြကေနလဲ ပိုျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ တျခား အေရျပားကင္ဆာေတြက Basal cell နဲ႔ Squamous cell skin cancers ေတြျဖစ္တယ္။ ေစာေစာသိရင္ ေစာေစာကုလို အသက္ပိုရွည္ႏိုင္တယ္။ အေမရိကန္ကင္ဆာအသင္းနဲ႔ အေမရိကန္ အေရျပားအကယ္ဒမီ ေတြကေန လမ္းညႊန္ထားတာက အေရျပားတေနရာရာမွာ အေရာင္။ ပံုပန္း၊ အရြယ္အစား ေျပာင္းလဲလာတာေတြရွိရင္ ေဆးစစ္ပါ။
(၅) ေသြးတိုး
အသက္ရလာေလေလ ေသြးတိုးျဖစ္ႏိုင္ေလ။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ မ်ားေလေလ ျဖစ္ႏိုင္ေလ။ လူေနမႈပံုစံနဲ႔လဲ ဆက္စပ္ေနတယ္။ ေသြးတိုးေၾကာင့္ ဆိုးလွတဲ့ က်န္းမာေရး အႏၲရာယ္ေတြ ဆက္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ေသြးေၾကာေဖါင္း ေရာဂါ၊ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ေလျဖတ္တာနဲ႔ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါေတြပါတယ္။ အၾကမ္းအားျဖင့္ ပံုမွန္ ေသြးဖိအားက 120/80 ရွိရမယ္။ 140/90 ထက္ေက်ာ္ရင္ ေသြးတိုး ရွိခ်င္ေနျပီလို႔ သတ္မွတ္တယ္။
(၆) ကိုလက္စေထာ အဆီဓါတ္
အမ်ိဳးအစား ၂ ခုထဲက LDL မ်ားေနရင္ မေကာင္းဘူး။ ကိုလက္စေထာအဆိုး ေခၚတယ္။ ေသြးလႊတ္ေၾကာက်ဥ္းတာ-မာတာျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ အလႊာ ေပၚလာမယ္။ ၾကာလာရင္ ႏွလံုးအတက္ရတာနဲ႔ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာ မေတာ္တဆေတြ ဆက္ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ဒါ့အျပင္ ဆီးခ်ိဳနဲ႔ ေဆးလိပ္ေသာက္တာ ဆက္စပ္ေနတယ္။ ကိုလက္စေထာတိုင္းတယ္ဆိုတာ Fasting blood lipid panel ေခၚတယ္။ LDL မေကာင္းတဲ့အမ်ိဳးအစား၊ HDL ေကာင္းတဲ့အမ်ိဳးအစားနဲ႔ Triglyceride အမ်ိဳးအစားေတြကို သိႏိုင္တယ္။ အသက္ ၂ဝ ေက်ာ္ရင္ ၅ ႏွစ္တခါ စစ္ေနပါ။
(၇) ဆီးခ်ိဳအမ်ိဳးအစား ၂
တိုးတက္တဲ့ႏိုင္ငံေတြမွာေတာင္ ၃ ပံု ၁ပံုက ဆီးခ်ိဳရွိေနတာကို မသိၾကဘူး။ သူတို႔ဆီမွာ ေသဆံုးရျခင္းအေၾကာင္းရင္မွာ ဆဌမလိုက္တယ္။ ဆီးခ်ိဳနဲ႔ ႏွလံုးေရာဂါ၊ ဦးေႏွာက္ေသြးေၾကာေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ မ်က္စိကြယ္တာ၊ အာရံုေၾကာထိခိုက္တာေတြ ဆက္-တြဲျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဆီးခ်ိဳကို ေစာစာသိရင္ အစားဆင္ျခင္၊ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္၊ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ေလွ်ာ့တာနဲ႔ ထိန္းထားႏိုင္တယ္။ အစာမစားဘဲေသြးထဲမွာရွိတဲ့သၾကားဓါတ္ စစ္နည္းနဲ႔ စမ္းရတယ္။ ေသြးထဲကသၾကားဓါတ္ 100 to 125 ဆိုတာ ဆီးခ်ိဳ ျဖစ္ခ်င္ခ်င္လို႔ သတ္မွတ္တယ္။ 126 ထက္မ်ားရင္ ဆီးခ်ိဳ။ ၄၅ ႏွစ္ ေက်ာ္သူတိုင္း ေကာင္းေနေပမဲ့ ၃ ႏွစ္တခါ စစ္ေနပါ။ မ်ိဳးရိုးရွိသူေတြ အလားအလာရွိသူေတြက ဒိထက္ေစာေစာ စစ္ေနသင့္တယ္။
(၈) HIV
အိတ္ခ်္အိုင္ဗြီဗိုင္းရပ္စ္ ပိုးရွိေနရင္ AIDS ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ ေသြးနဲ႔ ကိုယ္ခႏၶာအရည္ေတြထဲမွာပါေနလို႔ ဒါေတြကေန ကူးစက္ေစႏိုင္တယ္။ ျဖစ္ရင္ ေပ်ာက္သြားတဲ့အထိ ကုလို႔ မရေသးဘူး ကာကြယ္ေဆးလဲ မေပၚေသးဘူး။ ဒါေပမဲ့ ေစာေစာသိရင္ သူမ်ားေတြကို မကူးေအာင္၊ ျဖစ္ေနတာ သက္သာေအာင္ လုပ္လို႔ရတယ္။ အရင္ဆံုး ELISA or EIA နည္းနဲ႔စမ္းရတယ္။ ေသြးထဲမွာ HIV အင္တီေဘာ္ဒီ ရွိ-မရွိစစ္တာျဖစ္တယ္။ ေနာက္တဆင့္ Western blot assay နည္း ျဖစ္တယ္။ ေသျခာေအာင္ လုပ္တာပါ။ ဒါေတာင္ ထပ္စမ္းရေသးတယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ ပိုးဝင္ခံရျပီး ၂ လေနရင္ စမ္းေတာ့ အေပါင္းျပတယ္။ တခ်ိဳ႕က ၆ လေနမွျပတယ္။ အႏၲရာယ္ရွိသူနဲ႔ လိင္မဆက္ဆံဘဲေနတာနဲ႔ ကြန္ဒြမ္သံုးျပီး ဆက္ဆံနည္းနဲ႔သာ အေကာင္းဆံုးကာကြယ္ႏိုင္တယ္။ တျခား လိင္ကတဆင့္ကူးစက္ေရာဂါေတြကိုပါ ကူးမလာေအာင္ ဆင္ျခင္မွ HIV လဲ ကူးလာဘို႔ အခြင္မသာျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မွာ ပိုးေတြ႔ရင္ ဆင္ျခင္စရာေတြ အမ်ားၾကီး လုပ္ရမယ္။
(၉) အူမၾကီးအစာေဟာင္းအိမ္ကင္ဆာ
ကင္ဆာေၾကာင့္ေသဆံုးရတာထဲမွာ ဒုတိယလိုက္တယ္။ အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ အဆုပ္-ကင္ဆာ နဲ႔ ရင္သားကင္ဆာ ျပီးေနာက္ တတိယလိုက္တယ္။ ျဖစ္ကာစမွာ အူမၾကီး အသီးေလးကေနမွ ကင္ဆာျဖစ္လာလို႔ ဒီအဆင့္မွာသိျပီး ကုသသင့္တယ္။ Colonoscopy နည္းနဲ႔ စစ္ရင္ ေစာေစာသိမယ္။ စစ္ေနရင္းနဲ႔ ေတြ႔ရင္ တခါထဲ ထုတ္ျပစ္ႏိုင္တယ္။ Flexible sigmoidoscopy ကရိယာကိုလဲ သံုးတယ္။ အသက္ ၅ဝ ေက်ာ္ရင္ စစ္ေဆးသင့္တယ္။
(၁ဝ) မ်က္စိေရတိမ္
မ်က္စိအာရံုေၾကာကို ပ်က္စီးေစလို႔ မ်က္စိကြယ္ေစႏိုင္တယ္။ မူလေဒါင့္က်ယ္ ေရတိမ္အမ်ိဳးအစားက အမ်ားဆံုးျဖစ္တယ္။ ေရာဂါလကၡဏာ မခံစားဘဲေနလို႔ သိရင္ ေနာက္က်ေနတတ္တယ္။ အသက္ ၄ဝ ေက်ာ္ရင္ ၂-၄ ႏွစ္တခါ စစ္သင့္တယ္။ မိသားစုရာဇဝင္ရွိသူ၊ မ်က္စိ ခိုက္မိဘူးသူ၊ စတီရြိဳက္ေဆးေသာက္ဘူးသူေတြက ပိုဂရုစိုက္ဘို႔ လိုတယ္။
(၁၁) အသည္းေရာင္ (ဘီ)
ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးကေနျဖစ္ေစတယ္။ ပိုးဝင္ကာစမွာ အားယုတ္တာ၊ ဆီး-မ်က္လံုးဝါတာ၊ ပ်ိဳ႕-အန္ခ်င္တာ ေလာက္သာ ခံစားရတယ္။ သူတို႔ထဲက ၁-၃% ကေန ေရာဂါသယ္ပို႔ေနသူေတြ ျဖစ္လာမယ္။ အသဲမွာ နာတာရွည္ ေရာင္တဲ့အဆင့္ကေန အသဲ-ကင္ဆာ တခ်ိန္မွာ ျဖစ္လာႏိုင္တယ္။ (HBsAg) test နည္းနဲ႔ ပိုးရွိ-မရွိစစ္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မွာ စစ္တာ အေရးၾကီးတယ္။ သူ႔ကေလးကို ကူးႏိုင္တယ္။ ေမြးေမြးခ်င္း ေဆးေတြထိုးရမယ္။ တခါစစ္လို႔ မေတြ႔တိုင္းေတာ့ ပိုးဝင္မထားဘူးလို႔ ေျပာမရေသးဘူး။ ထပ္စစ္ရမယ္။ (anti-HBs) test နည္းက အေပါင္းျပေနသူဟာ HBV (အင္တီေဘာ္ဒီ) ေတြရွိေနတာမို႔ ေရာဂါကို ခံႏိုင္ရည္ရွိသူ ျဖစ္တယ္။ ကာကြယ္ေဆး ထိုးထားသူေတြလဲ အဲလိုျပမယ္။ (anti-HBc) စမ္းသပ္နည္း အေပါင္းျပတယ္ဆိုတာ HBV ေရာဂါရွိေနတာျဖစ္တယ္။ နာတာရွည္ အသဲေရာင္ေနတယ္။ သူမ်ားကိုလဲ ကူးေစႏိုင္တယ္။ ဒါမွမဟုတ္ လတ္တေလာ ကူးစက္ခံထားရျပီး နလံထေနတယ္၊ ခံႏိုင္ရည္လဲ တစိတ္တပိုင္း ရွိေနတာျဖစ္မယ္။ ေနာက္ထပ္ စမ္းသပ္နည္း ၂ ခုထပ္လုပ္ရမယ္။ E antigen blood test နည္းက အေပါင္းျပေနရင္ ေသြးထဲမွာ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြ အမ်ားၾကီးရွိေနျပီး၊ သူမ်ားကို အလြယ္တကူ ကူးစက္ေစမယ္။ Hepatitis B DNA test စမ္းနည္းကေန Viral load ေသြးထဲမွာ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြ ဘယ္ေလာက္မ်ားေနသလဲ သိေစတယ္။ ေဆးကုတာ ထိေရာက္မႈ ကို တိုင္းတာႏိုင္တယ္။ Liver function tests နည္းနဲ႔ အသဲအေျခအေနကို သိေစတယ္။ အသဲအသားစထုတ္ယူစစ္ေဆးနည္း လုပ္ရင္ အသဲေရာဂါကို အေသအျခာ သိမယ္။
(၁၂) အသည္းေရာင္ (စီ)
Anti-HCV test နည္းနဲ႔ အင္တီေဘာ္ဒီ ရွိ-မရွိ သိႏိုင္တယ္။ ပိုးဝင္ထားတာ အသစ္လား၊ အေဟာင္းလား ခြဲမရဘူး။ HCV recombinant immunoblot assay (RIBA) test ကိုလဲ တြဲလုပ္ႏိုင္တယ္။ HCV antibodies ကိုဘဲ စမ္းတယ္။ ဒီ ၂ နည္းက အတူတူသေဘာသာ သိရမယ္။ HCV RNA test ဆိုတာ အရည္အေသြး စမ္းတာ ျဖစ္တယ္။ Positive ဒါမွမဟုတ္ Detected ဆိုတာ HCV viral RNA ေတြ႔လို႔ျဖစ္တယ္။ Negative ဒါမွမဟုတ္ Not detected ဆိုတာကို ေဆးကုသအျပီး စမ္းတယ္။ အခုဒီနည္းေတြကို သိပ္မလုပ္ေတာ့ဘူး။ HCV Viral Load (HCV RNA test, Quantitative) နည္းက ေသြးထဲမွာ viral RNA particles ေတြဘယ္ေလာက္မ်ားလဲသိေစမယ္။ Viral load tests နည္းကို ေဆးကုေနစဥ္ လုပ္တယ္။ ေဆးကုကာစ ၃ လမွာ ခဏခဏစစ္တယ္။ ေဆးကုတာ ေအာင္ျမင္ရင္ ၄-၁၂ ပါတ္ ေနေတာ့ ၉၉% က်သြားမယ္။ Viral genotyping နည္းက အမ်ိဳးအစားခြဲသိေစတယ္။ အဓါကအမ်ိဳးအစား ၆ ခု ရွိတယ္။ USPSTF အဖြဲ႔က ေရာဂါလကၡဏာ မရွိသူေတြကို Screening for (HCV) infection စမ္းဘို႔ မလိုဘူးလို႔ ဆိုတယ္။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe/
