၁။ ဆရာရယ္ ရခိုင္ျပည္နယ္မွာေတာ့ ေသြးလြန္တုတ္ေကြးေရာဂါကပ္ဆိုက္ေနပါတယ္။ တေန႔ကို ကေလး ၅ ေယာက္ႏွဳန္းက် ေသဆုံးေနပါတယ္ဆရာ။
၂။ မဂၤလာပါဆရာ ကြ်န္ေတာ့ညီမတဝမ္းကြဲ အသက္က ၁၆နွစ္ပါ။ ဒီမနက္ပဲေဆးရံုတင္ရပါတယ္ခင္ဗ်။ ေဆးရံုႀကီးက ေသြးလြန္တုပ္ေကြးအျပင္းစားလို႔ေျပာပါတယ္။ ေသြး ၈ ပုလင္းသြင္းရပါတယ္ ခုခ်ိန္ထိ။ လူနာက နဲနဲဝပါတယ္။ သြင္းတဲ့ ေသြးကခဲေနပါတယ္။ pressure ကလဲ သုညပါ။ ခုေတာ့နဲနဲတက္လာပါျပီ။ လူနာတြက္ အသက္အႏၲရာယ္ စိုးရိမ္ရလားဆရာ။ လူနာတြက္ဘာေတြလိုအပ္မလဲ။ ျပီးရင္ dengue fever က ဘယ္အသက္အ႐ြယ္ထိ ျဖစ္နိုင္လဲ သိခ်င္ပါတယ္ဆရာ။ ေလးစားစြာျဖင့္။
၃။ ဆရာ ၿပီးခဲ့တဲ့ တနလၤာေန႔ညက ရန္ကုန္ ဟယ္လ္ပင္ ကေလးေဆးရုံမွာ ေသြးအလႉရွင္လုိတယ္ဆိုလို႔ ေသြးသြားလႉခဲ့ပါတယ္။ ကေလးက ၂ႏွစ္ ၂လ ပါ။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးလို႔ သိရပါတယ္။ေမာ္လၿမိဳင္ ေဆးရုံက မႏိုင္ေတာ့လို႔ ေရာက္လာတာပါ။ ေရာဂါ စျဖစ္တုန္းက ေသြးလြန္တုပ္ေကြးမွန္း မသိဘူးတဲ့ဆရာ။ ရြာမွာ (၅) ရက္ေလာက္ ၾကာသြားတယ္လို႔ ကေလးရဲ႕ဖခင္ကေျပာျပပါတယ္။ ကေလးက ကံမေကာင္းခဲ့ပါဘူး။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးက အဆင့္ ဘယ္ႏွစ္ဆင့္ သတ္မွတ္ထားပါသလဲ။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္ရင္ ဘယ္လိုသိႏိုင္ပါသလဲ။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးက လူ႔ခႏၶာရဲ႕ ဘယ္အပိုင္းေတြကုိ စၿပီးတိုက္ခိုက္ပါသလဲ။
အသက္ၾကီးသူေတြမွာလည္း ေသြးလြန္တုပ္ေကြးျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးေရာဂါဟာ လြန္ခဲ့တဲ့ ဆယ္စုႏွစ္ေတြ အတြင္း ကမာၻမွာျဖစ္ႏွဳန္းသိသိသာသာ တိုးလာေနတယ္။ ကိန္းဂဏန္းတိတိက်က်မရေပမယ့္ သန္း ၃၉ဝ ေလာက္ ႏွစ္စဥ္ကူးစက္ေနတယ္။ ၉၆ သန္းေလာက္မွာသာ လကၡဏာေပၚတယ္။ ကူးစက္ခံရႏိုင္ေခ် သန္း ၃၉ဝဝ အထိလို႔မွန္းတဲ့ အစီရင္ခံစာလည္းရွိတယ္။ ၂ဝ၁၆ ခုႏွစ္က အၾကီးအက်ယ္ ျဖစ္ခဲ့တယ္။ ေတာင္အေမရိကမွာ မ်ားတယ္။ ၂႕၃၈ သန္း ျဖစ္တယ္။ ဖိလစ္ပိုင္ (၁၇၆၄၁၁ ေယာက္) နဲ႔ မေလးရွား (၁ဝဝဝ၂၈ ေယာက္) မွာလည္း မ်ားခဲ့တယ္။
ျမန္မာျပည္မွာလည္း ၂ဝ၁၅ ခုႏွစ္က ၁ ေသာင္း ၁ ေထာင္နီးပါး ျဖစ္ေနၿပီး၊ ၄၅ ဦး ေသဆုံးခဲ့တယ္လို႔ က်န္းမာေရးဝန္ႀကီးဌာနကထုတ္ျပန္ခဲ့တယ္။ ၂ဝ၁၄ နဲ႔ ႏႈိင္းယွဥ္ရင္ ၃ ဆေလာက္ အျဖစ္မ်ားၿပီး ေသဆုံးသူအေရအတြက္ပါ ျမင့္တက္လာေနတယ္လို႔ဆိုတယ္။ ေဆာရီး။
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးကို ဒင္ေဂး-ဟမေရးဂ်စ္ ဖီဗာလို႔ ေခၚတယ္။ စပိန္စကားလံုးမို႔ ဒင္ေဂးလို႔ အသံထြက္တာ ပိုမွန္တယ္။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးကို ကေလးေရာဂါလို႔ထင္တာ မမွန္ဘူး။ ဆင္းရဲတဲ့လူေတြဘဲ ျဖစ္တယ္ထင္ရင္လဲ မွားတယ္။ ေရာဂါကို စသိတာအႏွစ္ ၂ဝဝ ေက်ာ္ပါျပီ။ ေသြးလြန္တုပ္ေကြးကို ေအဒီးစ္ အီဂ်စ္ပတိုင္းျခင္ကေနကူးျပီး၊ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္တယ္။ Aedes aegypti ျခင္နဲ႔ Aedes albopictus ျခင္ေတြကေနျဖစ္ေစတယ္။
ငွက္ဖ်ားျခင္နဲ႔မတူပါ။ ငွက္ဖ်ားျခင္ကေတာသူ၊ ေသြးလြန္ျခင္ကျမိဳ႕သူ။ အရြယ္ေရာက္ျခင္အမကေနသာကူးတယ္။ အမ သဘာဝ တူေသးတာတခုက ညမွာ အိမ္တြင္းေအာင္းျပီး၊ ေန႔မွာသာထြက္ကိုက္တယ္။ အမ်ားအားျဖင့္ မနက္မလင္းတလင္း ကိုက္တာမ်ားတယ္။ အမျဖစ္ေတာ့ အသန္႔ၾကိဳက္တယ္။ ေရသန္႔မွာေနတဲ့အမ်ိဳး။ ဒါ့ေၾကာင့္ အဲဒီျခင္မ်ိဳး ႏွိမ္နင္းဘို႔ ေမာ္ေတာ္ကား-ဆိုင္ကယ္ တာယာေဟာင္း၊ ပုံးခြံ၊ ေပပါခြံ၊ ေရအိုး၊ ေညာင္ေရအိုးေတြမွာ က်န္ေန-ေအာင္းေနတဲ့ ေရေတြမွန္သမွ် သြန္ခိုင္းရတယ္။ ျခင္ပိုးေလာက္လန္းေတြ မေပါက္ေအာင္ လုပ္ရတာပါ။ ျခင္စားငါးေမြးတာတို႔၊ ပိုးေလာက္လန္းသတ္ေဆးတို႔လဲ သံုးႏိုင္တယ္။
ပိုးရွိတဲ့ျခင္မအကိုက္ခံရျပီးေနာက္ ၄-၅-၆ ရက္မွာ ေရာဂါျဖစ္တယ္။ ျဖစ္စေတာ့ ရိုးရိုးတုပ္ေကြးလိုပါဘဲ။ ဖ်ား၊ ေခါင္းကိုက္၊ ဟိုကဒီကနာမယ္။ ဆိုးရင္ေတာ့ အရိုးထဲကနာတာသိသာတာမို႔ တခ်ိဳ႕က အရိုးကြဲဖ်ားလို႔ေတာင္ ေခၚေသးတယ္။ ခပ္ရဲရဲ အနီျပင္ေတြ ထြက္မယ္။ အျပင္းဖ်ားမယ္၊ (၁ဝ၃-၁ဝ၄-၁ဝ၅)။ ေခါင္း နားထင္ ကိုက္မယ္၊ မ်က္လံုးအတြင္းက နာမယ္၊ အဆစ္-ၾကြက္သား နာမယ္၊ စားခ်င္စိတ္ပ်က္မယ္။ ပ်ိဳ႕-အန္မယ္။ ျပီးရင္ ေသြးျခည္ဥေတြထြက္မယ္။ ႏွာေခါင္းေသြးယို၊ သြားဖုံးေသြးယို၊ ပါးစပ္ကေန ေသြးအန္၊ ဆီးထဲေသြးပါမယ္၊ ဝမ္းထဲေသြးပါရင္ ဝမ္းအေရာင္မဲတာနဲ႔ သိမယ္။ အမ်ိဳးသမီးဆိုရင္ လစဥ္ဆင္းတာက မ်ားမယ္။
အျပင္းဖ်ား 40°C/104°F နဲ႔အတူ ေခါင္းအလြန္ကိုက္ျခင္း + မ်က္လံုးေနာက္မွာနာျခင္း + ၾကြက္သားနဲ႔ အဆစ္ေတြနာျခင္း + ပ်ိဳ႕အန္ျခင္း + တက္ေစ့ေတြေရာင္ျခင္း + အနီျပင္ထြက္ျခင္းထဲက ၂ ခုရွိရင္သံသယရွိတယ္။
ရက္တိုေရာဂါျဖစ္လို႔ ၂-၇ ရက္သာၾကာမယ္။ ေသြးအရည္ယိုတာၾကာလာရင္ သတိမေကာင္းျဖစ္ရာကေန သတိလစ္မယ္၊ တက္လည္းတက္ႏိုင္တယ္။ ဗိုက္နာ၊ ဆက္တိုက္အန္၊ ဖ်ားေနတံုး ေခြ်းျပန္တယ္ဆိုရင္ မေကာင္းတဲ့ လကၡဏာဘဲ။ တကိုယ္လံုး ေအးစက္၊ ေပ်ာ့ေခြျပီး၊ ဂနာမျငိမ္ျဖစ္ရာကေန သတိလက္လြတ္ရင္ Dengue Shock Syndrome (DSS) ျဖစ္သြားပါျပီ။ အသက္လုျပီး ကုရပါေတာ့မယ္။
38°C/100°F ေအာက္ အဖ်ားနည္းနည္းက်လာျပီး ဗိုက္အတင္းနာမယ္၊ ေတာက္ေလွ်ာက္အန္ေနမယ္၊ အသက္ရွဴ ျမန္လာမယ္၊ သြားဖံုးကေသြးယိုမယ္၊ ဂနာမျငိမ္ျဖစ္မယ္၊ ေသြးအန္မယ္ဆိုရင္ သတိသာထားေပေတာ့။ ေနာက္ ၂၄-၄၈ နာရီမွာ အေရးအၾကီးဆံုးအခ်ိန္ျဖစ္တယ္။
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးမွာ အထင္နဲ႔အျမင္ မဆင္တာတခုရွိတယ္။ နာမည္က ေသြးလြန္ဆိုတာနဲ႔ ေသြးလြန္ျပီး ေသႏိုင္တယ္လို႔ ထင္တာ မဟုတ္ပါ။ ေသြးရည္ၾကည္ယိုထြက္ျခင္း၊ အရည္ေအာင္းျခင္း (အဆုပ္အိတ္ထဲအရည္မ်ားတာ၊ ေရဖ်င္းရွိတာ)၊ အသက္ရွဴခက္ျခင္း၊ ေသြးအလြန္ထြက္ျခင္း၊ အဂၤါအစိတ္အပိုင္း အလုပ္မလုပ္ႏိုင္ျခင္းေတြေၾကာင့္ ေနာက္ဆံုး ေရွာ့ခ္ ရတာေၾကာင့္ေသတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေပမဲ့ ေသြးယုိတုပ္ေကြးလို႔ နာမည္ေပးရင္ေတာ့ မမိုက္ဘူးမဟုတ္လား။
Tourniquest စမ္းသပ္နည္းလုပ္ရင္ အေပါင္းျဖစ္မယ္။ ဒီနည္းက လက္ျဖစ္လုပ္လို႔ရတယ္။ ဂ်ပ္စကၠဴေလးတခုမွာ ၁ လကၼ အခ်င္းရွိတဲ့ စက္ဝိုင္းေလးတခုကိုေဖါက္ထားပါ။ လူနာရဲ႕ လက္ကို ေသြးဖိအားတိုင္း ရာဘာအိပ္ပတ္ျပီး အထက္ေသြးဖိအားနဲ႔ ေအာက္ေသြးဖိအားဂဏန္းၾကား အလယ္ဂဏန္းမွာထားပါ။ ၅ မိနစ္ေနရင္ လက္ဖ်ံေပၚမွာ အဝိုင္းေပါက္ေလးပါ ဂ်ပ္ကိုတင္ျပီး အေပါက္ထဲမွာ ေပၚေနမဲ့ ေသြးျခည္ဥေလးေတြကို ေရတြက္ပါ။ ၁ဝ ကေန ၂ဝ ထက္ ပိုေနရင္ ေရာဂါကို သံသယရွိႏိုင္တယ္။
ေသခ်ာေအာင္ ေသြးစစ္ရတယ္။ ေရာဂါကို ဆန္႔က်င္တဲ့ဓါတ္ အင္တီေဘာ္ဒီေတြ႔မယ္။ ေသြးထဲ ပရိုတင္းနည္းတာတို႔ ရွိႏိုင္တယ္။ ေသြးမံႈအေရအတြက္ နည္းေနမယ္။ ပံုမွန္ 150,000 - 400,000 platelets/mcL ရွိရမယ္။ ျပဒါးတိုင္လိုဘဲ။ အဆိုး-အေကာင္းကို ညႊန္းပါတယ္။ ဆိုးရင္ ေသြးမံႈကို သြင္းေပးရတယ္။ ေသြးဆိုတာ အရည္နဲ႔အခဲ ေရာေနတာပါ။ အခဲပိုင္းမွာ ေသြးနီဥ၊ ေသြးျဖဴဥအျပင္ ေသြးမႈန္ဆိုျပီး သံုးမ်ိဳး ရွိတယ္။ ဒီေကာင္ေတြက အေသးဆံုး၊ ဒါေပမဲ့ သူရွိမွ လူ႔ေသြးဟာ ခဲႏိုင္တယ္။ မခဲရင္ ေသြးယိုမယ္။ ေသြးဆိုတာ ရဲမွ-ခဲမွ ေကာင္းတယ္။
ေသြးလြန္တုပ္ေကြးကို တိတိက်က်ကုသနည္း မရွိဘူး။ ကေလးေတြက လူၾကီးေလာက္ မဆိုးဘူး။ ကံေကာင္းသူမ်ားက ၁ ပါတ္ၾကာရင္ ေပ်ာက္မွာပါ။ အားယုတ္မယ္၊ စိတ္ဓါတ္ပါက်ေစႏိုင္တယ္။ ေရနဲ႔အရည္ မ်ားမ်ားေသာက္ပါ၊ အနားယူပါ။ ျခင္ေထာင္နဲ႔ အိပ္ရင္ သူမ်ားကုိ မကူးေစဘူးေပါ့။ အန္ေနရင္ေတာ့ ေသြးေၾကာထဲကေန Drip သြင္းေပးရမွာပါ။ အဖ်ား-အကိုက္အခဲ သက္သာေအာင္ ပါရာစီတေမာကလြဲရင္ မေပးရ။ Asprin, Brufen မေသာက္ရပါ။ စနစ္တက်ကုသရင္ ေသဆံုးႏွဳန္း ၁% ေအာက္မွာရွိတယ္။
Severe dengue ျပင္းထန္ေသြးလြန္တုပ္ေကြးကေတာ့ အသက္ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ ေဆာရီး။ ပလာစမာေခၚ ေသြးရည္ၾကည္နဲ႔ အရည္ေအာင္းျခင္းေၾကာင့္ ဆိုးတယ္။ အသက္ရွဴလမ္းထိခိုက္မႈနဲ႔ ေသြးထြက္ျခင္းေတြေၾကာင့္လည္း ေသဆံုးႏိုင္တယ္။ ျဖစ္စ ၃ ရက္ကေန ၇ ရက္မွာအထူးသတိထားရတယ္။ အဖ်ားကေတာ့ ၁ဝဝ ေအာက္က်လာျပီ။ ဗိုက္အဆင္းနာမယ္၊ ဆက္တိုက္အန္မယ္၊ အသက္ရွဴျမန္မယ္၊ သြားဖံုးေသြးထြက္မယ္၊ အားကုန္ေနမယ္၊ ဂနာမျငိမ္ျဖစ္မယ္၊ ေသြးအန္မယ္ဆတာေတြက ဆိုးတဲ့လကၡဏာေတြျဖစ္တယ္။ ၂၄ နဲ႔ ၄၈ နာရီအတံင္း အထူးဂရုစိုက္ရမယ္။ လူနာရဲ႕ ေသြးထုထည္ကိုထိန္းဘို႔ အေရးၾကီးတယ္။
ကာကြယ္ေရး
ျခင္ႏွိမ္နင္းေရးအေရးအၾကီးဆံုးျဖစ္တယ္။ ဥအုတဲ့ေနရာကိုအာရံုစိုက္ရွင္းလင္းရမယ္။ လူေတြအမိႈက္ အညစ္အေၾကး စြန္႔ရာေနရာေတြ သန္႔ရွင္းေရးလုပ္ရမယ္။ လူသံုးေရသိုေလွာက္တာမွန္သမွ် အဖံုးအကာရွိရမယ္။ အင္းဆက္ေသေဆး သင့္ေတာ္တာသံုးရမယ္။ ျခင္မဝင္ေစတဲ့နည္းေတြ၊ ျခင္ကိုက္မခံေဏတဲ့နည္းေတြ သင့္ေတာ္တာ သံုးရမယ္။ ကာကြယ္ေရး လုပ္တာမွာ လူအမ်ားပါဝင္ေစေအာင္စည္းရံုးရမယ္။ ေနမေကာင္းသူမွန္သမွ် ေသြးလြန္တုပ္ေကြးသံသယနဲ႔ ၾကည့္သင့္တယ္။ ခ်က္ခ်င္း စစ္ေဆးကုသမႈလုပ္ရမယ္။
တခ်ိဳ႕တိုင္းျပည္ေတြမွာ ကာကြယ္ေဆးထိုးေစတယ္။ Dengvaxia (CYD-TDV) ကာကြယ္ေဆးကို အသက္ ၉ ႏွစ္ကေန ၄၅ ႏွစ္အထိ ရွိသူေတြကိုသာ ထိုးရတယ္။ စမ္းသပ္ဆဲ Tetravalent live-attenuated ကာကြယ္ေဆး ၃ မ်ိဳးရွိေနျပီ။ အဆင့္ ၂ နဲ႔ ၃ ေရာက္ေနၾကျပီ။
အနာဂတ္ေခါင္းေဆာင္မ်ား ေသြးလြန္တုပ္ေကြး ကင္းေဝးပါမွ ကေန႔လူၾကီးေတြက မႏိုင္ေသးတာ မွန္သမွ်ကို အႏိုင္ရၾကပါလိမ့္မယ္။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe/
