ဆရာ ျဖစ္ရပ္မွန္ကုိ ရုိက္ထားတဲ့ brain on fire ကုိၾကည့္တာ ဦးေနွာက္ေရာင္ျခင္းလုိ႔ ေျပာပါတယ္။ ဦးေနွာက္ေရာင္တာ ဇာတ္လမ္းထဲမွာေတာ့ ဘာေၾကာင့္ေရာင္ရလဲ၊ ဘာေၾကာင့္ဒီေရာဂါ ျဖစ္လာရလည္း မေျပာထားဘူးဆရာ။ ဇာတ္လမ္းထဲမွာ မင္းသမီးက အသက္ငယ္ငယ္နဲ႔ အလုပ္အရမ္းလုပ္ရတယ္။ ေနတာ သန္႔သန္႔ျပန္႔ျပန္႔မေနဘူး။ အဲ့ဒါနဲ႔ ဆုိင္လားဆရာ။ ဦးေနွာက္ေရာင္ျခင္းကုိ ဆရာသိရင္ရွင္းျပေပးပါဆရာ။ က်မလည္း တေန႔ ၅ နာရီေလာက္ပဲအိပ္ရျပီး အလုပ္လုပ္ေနရလုိ႔ ေခါင္းလည္းခဏခဏကုိက္ျပီး စိတ္နဲ႔လူနဲ႔မကပ္ပဲ တခုခုဆုိ ခ်က္ခ်င္းေမ့သြားလုိ႔ပါဆရာ။ စာရွည္သြားရင္ခြင့္လြတ္ပါ။ ေက်းဇူးတင္ပါတယ္ဆရာ။
ေမးခြန္းထဲက ေယာင္ေလးလံုးကို သတ္ပံုျပင္လိုက္တယ္။ အရင္ကေမးလို႔ ေရးထားတာေတြရွိတယ္။ မဂၤလာပါဆရာ မိတၳီလာနယ္မွာျဖစ္ေနတဲ့ ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါအေၾကာင္း ဗဟုသုတ တင္ေပးပါဦးခင္ဗ်ာ။
အျဖစ္အပ်က္နဲ႔ ေဆးစစ္ခ်က္မစံုရင္ေတာ့ ဆရာဝန္အေနနဲ႔ သတင္းအေပၚမွာ ေဝဖန္ေရးသားဖို႔မသင့္ပါ။ ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါဆိုတာ ရုတ္တရက္ ရက္တို ဦးေႏွာက္ကို ထိခိုက္တဲ့ ကေလးကူးစက္ေရာဂါ ျဖစ္တယ္။ ခပ္ဆင္ဆင္တူတဲ့ Meningitis ဆိုတာက ဦးေႏွာက္ကို ဖံုးထားေပးတဲ့ အဖံုးလႊာေရာင္တာ ျဖစ္တယ္။ ျဖစ္ရင္ တုပ္ေကြးနဲ႔ အေတာ္တူတယ္။ ၂-၃ ပါတ္ၾကာႏိုင္တယ္။ ခပ္ေပါ့ေပါ့ကေန ေသတဲ့အထိ ဆိုးႏိုင္တယ္။ မသေပမဲ့ ဦးေႏွာက္ကို ထိခိုက္သြားရင္ ျပန္မေကာင္းေတာ့ဘူး။ ကေလးေတြကို ျဖစ္ေစေပမဲ့ လူၾကီးေတြမွာ ခုခံအားနည္းေနရင္ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ဥပမာ HIV/AIDS နဲ႔ ကင္ဆာ ရွိေနသူေတြ။
ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါကို ျဖစ္ေစတာ အမ်ားဆံုးက ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ပါ။ ဗိုင္းရပ္စ္အျပင္ ဗက္တီးရီးယားနဲ႔ ဖန္း၈တ္စ္ (မိႈ) ေတြကေနလဲ ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါရေစေသးပါတယ္။ ေရယံု၊ ပသိေရာင္၊ ဝက္သက္နဲ႔ ေရေၾကာက္ေရာဂါေတြကို ျဖစ္ေစတဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ပိုးေတြကေန ဦးေႏွာက္ေရာင္ေရာဂါကိုပါ ျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ Arboviruses အမ်ိဳးအစားဗိုင္းရပ္စ္ေတြက ျခင္၊ မွက္၊ အင္းဆက္ေကာင္ေတြကေနတဆင့္ ကူးစက္တယ္။
Japanese encephalitis virus ဂ်ပန္ဦးေႏွာက္ေရာင္က တကမာၻလံုးမွာ အမ်ားဆံုးျဖစ္ေစတယ္။ သူ႔ေၾကာင့္ တႏွစ္မွာ ကေလးေပါင္း ၅ဝ,ဝဝဝ ျဖစ္ျပီး၊ ၁၅,ဝဝဝ ေသေနရတယ္။ Eastern equine encephalitis (EEE), Western equine encephalitis (WEE), West Nile, Japanese encephalitis, La Crosse နဲ႔ St. Louis encephalitis ေတြကေတာ့ ျခင္ကေနကူးစက္တဲ့ ဗိုင္းရပ္စ္ေတြျဖစ္ၾကတယ္။
• Herpes encephalitis လူကေနလူကိုကူးစက္တယ္။ Acyclovir ေဆးနဲ႔ကုရတယ္။
• West Nile encephalitis ျခင္၊ ငွက္ေတြကေန ကူးစက္ေစတယ္။ ေရာဂါသိပ္မျပင္းလွဘူး။
• Eastern equine encephalitis ျခင္၊ ငွက္၊ ျမင္းေတြကေန ကူးစက္ေစတယ္။ ၅ဝ-၇၅% ေသဆံုးႏိုင္တယ္။
• Western equine encephalitis ျခင္၊ ငွက္၊ ျမင္းေတြကေန ကူးစက္ေစတယ္။ ကေလး ငယ္ငယ္ေလးေတြကို ကူးစက္တယ္။ ေသတာနည္းပါတယ္။
• La Crosse encephalitis ျခင္ကေနကူးစက္တယ္။ ၁၆ ႏွစ္ေအာက္ကေလးေတြကို ကူးစက္တယ္။
• St. Louis encephalitis ျခင္၊ ငွက္ေတြကေန ကူးစက္ေစတယ္။
• Japanese encephalitis ျခင္၊ ငွက္၊ ဝက္ေတြကေန ကူးစက္ေစတယ္။ ကာကြယ္ေဆးရွိတယ္။ အျဖစ္မ်ားတယ္၊ အေသမနည္းဘူး။
အျဖစ္မ်ား လကၡဏာေတြကေတာ့
• Fever ကိုယ္ပူမယ္၊
• Fatigue အားကုန္မယ္၊
• Poor appetite အစားပ်က္မယ္၊
• Sore throat လည္ပင္းနာမယ္၊
• Stiff neck and back လည္ပင္းတင္းေတာင့္ေနမယ္၊
• Vomiting အန္မယ္၊
• Headache ေခါင္းကိုက္မယ္၊
• Confusion စိတ္မၾကည္မလင္ျဖစ္မယ္၊
• Irritability စိတ္တိုမယ္၊
• Unsteady gait လမ္းေလွ်ာက္တာ မမွန္ျဖစ္မယ္၊
• Drowsiness အိမ္ခ်င္ေနမယ္၊
• Visual sensitivity to light အလင္းေရာင္စူးတာမၾကည့္ခ်င္ျဖစ္မယ္။
ဆိုးဝါးတဲ့ လကၡဏာေတြကေတာ့
• Muscle weakness ၾကြက္သားေတြ အားနည္းေနမယ္၊
• Paralysis ေလျဖတ္မယ္၊
• Memory loss မွတ္ဥာဏ္ေမ့မယ္၊
• Sudden impaired judgment ဆံုးျဖတ္ခ်က္ မွန္ေအာင္မခ်ႏိုင္ဘူး၊
• Poor responsiveness တံု႔ျပန္မႈေႏွးေကြးမယ္။
• Coma သတိလစ္မယ္၊
• Convulsions (Seizures) တက္မယ္၊
Exams and Tests စစ္ေဆးခ်က္မ်ား
• Brain CT scan or magnetic resonance imagining (MRI) ေတြနဲ႔ ေရာဂါေသျခာေစရတယ္။
• Polymerase chain reaction (PCR) ေခၚတဲ့ DNA study လုပ္ႏိုင္တယ္။
• Brain EEG ရိုက္မယ္။
• Lumbar puncture ခါးဆစ္ရည္ေဖါက္စစ္မယ္။
• Tissue အသားစနဲ႔ Brain biopsy ဦးေႏွာက္စစ္ေဆးတာလဲ လုပ္ႏိုင္တယ္။
ေတာ္ေတာ္တန္တန္ျဖစ္တာကို အိမ္မွာတင္လုပ္ေပးႏိုင္တယ္။ ျခင္မကိုက္ေအာင္ေနပါ။ လက္ရွည္-ေျခရွည္ ဝတ္ပါ။ Insect repellant အင္းဆက္ကာကြယ္ေဆး လိမ္းပါ။ ကိုယ္ပူတာ၊ ေခါင္းကိုက္တာအတြက္ Acetaminophen/Paracetamol ပါရာစီတေမာေဆး သံုးႏိုင္တယ္။ အိမ္ျပင္မွာမေနပါနဲ႔။ ပတ္ဝန္းက်င္ကို Aerial spraying ေဆးျဖန္းပါ။
Medical Treatment ေဆးေပးတာမွာ
• ဗိုင္းရပ္စ္ကေနျဖစ္တာမို႔ Antibiotics အင္တီဘိုင္ေအာတစ္ေဆး မလိုဘူး။
• ေရဓါတ္နည္းတတ္လို႔ IV fluids ေပးႏိုင္တယ္။
• Herpes encephalitis အတြက္သာ ပိုးႏိုင္တဲ့ေဆးရွိတယ္။ Herpes encephalitis ျဖစ္တာက ျမန္ျပီးေသလြယ္တယ္။ ခ်က္ခ်င္းေဆးကုရမယ္။ ေရာဂါနာမည္ တပ္တာကို ေစာင့္မေနဘဲ ေဆးကုတာေကာင္းတယ္။ Acyclovir (Zovirax) IV ကို ၂-၃ ပါတ္ၾကာေပးရတယ္။
• Acyclovir-resistant herpes encephalitis ဒီေဆးမတိုးရင္ Foscarnet (Foscavir) ေဆးေပးတယ္။ အသည္းနဲ႔ ေက်ာက္ကပ္ကုိသတိထားေနရမယ္။
• Brain swelling ဦးေႏွာက္ေရာင္ရာကေန တက္ရင္ Anticonvulsants အတက္က်ေဆးေပးမယ္။
• Steroids စတီရြိဳက္ေဆးရဲ႕ ထိေရာက္မႈက မေသျခာဘူး။
• La Crosse encephalitis ေရာဂါအတြက္ Ribavirin (Rebetol, Virazole) ေဆးစမ္းသံုးေနတယ္။
ကိုယ္ဝန္ေဆာင္မိခင္က ေရယံုဆိုးဝါးတာ ျဖစ္ေနခ်ိန္မွာ ကေလးဖြါးရရင္ ဗိုက္ခြဲေမြးပါ။ ကေလးတိုင္းကို DPT ဆံု႔ဆို႔-ၾကာက္ညွာ-ေမးခိုင္ ကာကြယ္ေဆးထိုးပါ။ Japanese encephalitis တမ်ိဳးအတြက္သာ ကာကြယ္ေဆးရွိတယ္။ ၃ ခါထိုးရမယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe/
