ကြ်န္ေတာ့္ နာမည္က (႕႕႕႕႕) ပါ။ ကြ်န္ေတာ္ အခု (႕႕႕႕႕) မွာ အလုပ္လုပ္ေနပါတယ္။ ေနက အရမ္းပူတယ္။ အသားက ေရာင္လာတယ္။ တကုိယ္လုံးေတာ့ မဟုတ္ဘူး။ မ်က္ႏွာ၊ လက္ႏွစ္ဖက္ရယ္ ေရာင္လာတယ္။ ေအးသြားရင္ ပုံမွန္ ၿပန္ၿဖစ္သြားတယ္။ အဒီေရာဂါမ်ိဳးက စုိးရိမ္ရလား။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ဘယ္လုိေဆးဝါးနဲ႔ဆုိ ေပ်ာက္ႏုိင္ပါသလဲ။
ျမန္မာႏိုင္ငံအလယ္ပိုင္းမွာလည္း ပူပါတယ္။ ပူတဲ့ေနရာကေန ဒိထက္ပူတဲ့ဆီသြား အလုပ္လုပ္ရသူေတြ က်န္းမာေရး ထိခိုက္ႏိုင္တာေတြ ၾကံဳေနၾကရတယ္။ အခုလို ပူတဲ့ရာသီမွာ သတိထားရာေတြ ပိုရွိလာပါတယ္။
ရာသီဥတု ပူးျပင္တဲ့ေနရာမွာ ေနသူေတြမွာ
1. ေရဓါတ္-ဆားဓါတ္နည္းေစတယ္။
2. အေရျပား အပူေလာင္မယ္။
3. Heat stroke အပူလိႈင္းရိုက္ခံရမယ္။
• 20° C (68F) သက္ေတာင့္သက္သာရွိမယ္။ ႏွလံုးခုန္ မွန္မယ္။
• 25° C (77F) ေခြ်းပိုထြက္လာမယ္။
• 30° C (86F) အေနရခက္လာမယ္။ ေခြ်းထြက္မ်ားလာမယ္။
• 38-41° C (104F) ေခြ်းထြက္ တအားမ်ားမယ္။
• 45° C (113F) ေခြ်းမထြက္ေတာ့ဘူး။
ကိုယ္ခႏၶာကေန ေရနည္းတိုင္း (ပိုတင္စီယမ္) နဲ႔ (ဆိုဒီယမ္) ဓါတ္ေတြပါ လိုက္နည္းတယ္။ စိတ္မၾကည္လင္တာ၊ မလႈတ္ခ်င္-မကိုင္ခ်င္ျဖစ္မယ္၊ အသက္ရွဴရခက္မယ္၊ ႏွလံုးခုန္မမွန္ျဖစ္မယ္။ ေခြ်းနဲ႔ ဆီးနည္းလာမယ္။ ေခြ်းထြက္ရင္ ကိုယ္အပူခ်ိန္ မွ်တေအးျမေနေစတယ္။ သိပ္ပူေနခ်ိန္မွာ ဒီစနစ္က မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ကိုယ္ပူခ်ိန္ တက္လာေစမယ္။ Heat stroke ဒါမွမဟုတ္ Exhaustion ေခၚတယ္။
အသက္ၾကီးလာရင္ ေခြ်းနဲ႔ ကိုယ္ပူခ်ိန္ထိန္းတာ အားနည္းလာၾကတယ္။ ပူရင္ ႏွလံုးခုန္တာျမန္လာရတယ္။ လူၾကီးေတြမွာ အဲလို သိပ္မျဖစ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး။ ျမန္ျပီးသားလဲ ျပန္က်တာေႏွးတယ္။ အေရျပားကလဲ အရင္လို အကာအကြယ္ ေကာင္းေကာင္း မေပးႏိုင္ ျဖစ္လာတယ္။ သိပ္ဝသူေတြ၊ သိပ္ပိန္သူေတြမွာ ပိုသိသာမယ္။ အစာလမ္း၊ ဆီးလမ္း၊ မ်ိဳးပြါးလမ္းေတြမွာ နာတာအတြက္ေပးတဲ့ေဆး စိတ္ျငိမ္ေဆး၊ အိပ္ေဆး၊ (အင္ဖက္တမင္း) ေဆး ဥပမာ ရာဘ၊ ဆီးသြားေစတဲ့ေဆး၊ ေသြးတိုးက်ေဆး၊ (အလာဂ်ီ) အတြက္ေဆး၊ စိတ္မက်ေဆးေတြေၾကာင့္ ပိုဆိုးေစႏိုင္တယ္။
- Heat stress = ေခါင္းကိုက္၊ ပ်ိဳ႕၊ အားယုတ္။
- Heat fatigue = အေရျပားစိုထိုင္း-ေအးစက္ေန၊ လက္ေကာက္ဝတ္ေသြးခုန္တာ အစမ္းရခက္။
- Heat syncope = ရုတ္တရက္ ေခါင္းမူးေဝ၊ ျဖဴဖတ္ျဖဴေလွ်ာ္ျဖစ္၊ ေခြ်းျပန္၊ လက္ေကာက္ဝတ္ ေသြးခုန္တာ အစမ္းရခက္။ ႏွလံုးခုန္ျမန္။ ကိုယ္အပူခ်ိန္ 98.6 ပံုမွန္သာျဖစ္ေန။
- Heat cramps = လႈတ္ရွားျပီးရင္ ဗိုက္-ေျခ-လက္ ၾကြက္သားေတြနာ။ ဆားဓါတ္နည္းလို႔ ျဖစ္ႏိုင္ေပမဲ့ ဆရာဝန္မလာခင္ Salt tablet မေပးေသးပါနဲ႔။
- Heat exhaustion = ကိုယ္ပူလာတာဟာ အေျခအေန ဆိုးလာတာ ျဖစ္တယ္။ ေရငတ္မယ္။ ေခါင္းမူးမယ္။ အားနည္းေနမယ္။ ပ်ိဳ႕မယ္။ အန္မယ္။ ေခြ်းတအားထြက္မယ္။ ထိန္းလုပ္ရတာမ်ိဳး အားနည္းလာမယ္။ ကိုယ္က ေအးစက္ စိုထိုင္းေနမယ္။ ကိုယ္အပူခ်ိန္၊ ႏွလံုးခုန္ႏွဳန္းေတြ ပံုမွန္သာရွိမယ္။ သူငယ္အိမ္က်ယ္ေနမယ္။ ဆီးသြားနည္းမယ္။
Heat stroke = အသက္အႏၲရာယ္ ရန္ရွာေနျပီ။ ခ်က္ခ်င္းေဆးကုရမယ္။ ကိုယ္ပူခ်ိန္ 100 F မက တက္လာရင္ ေသႏိုင္တယ္။ လူနာ စိတ္ရႈတ္ေထြးေနမယ္။ ႏွလံုးခုန္ျမန္မယ္။ သူငယ္အိမ္က်ယ္ေနမယ္။ အသက္ရွဴေႏွး-ေလးေနမယ္။ တက္မယ္။ သတိမေကာင္းရာကေန သတိလစ္မယ္။
ဘယ္လိုကာကြယ္ ကုသမလဲ
ေရ နဲ႔ အရည္ေတြ မ်ားမ်ားေသာက္ေပးပါ။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ 58kg (128lb) ရွိသူလူတေယာက္ဟာ တေန႔မွာ ေရဖတ္ခြက္ ၈ ခြက္ေသာက္သင့္တယ္။ ကိုယ္အေလးခ်ိန္ ၂ ေပါင္မ်ားသူတိုင္း ေရ တေအာင္စ (28.4ml) ပိုလိုမယ္။ ေရဟာ လိုတာထက္ သိပ္မ်ားရင္လဲ မေကာင္းဘူး။ ဘီယာေအးေအး ေသာက္တာ မဆိုးပါ။ ဒါေပမဲ့ အရက္ေၾကာင့္ ေရဓါတ္နည္းေစတယ္။ Carbonated soft drinks ေတြ မသင့္ပါ။ သစ္သီးရည္က ေကာင္းတယ္။
အစားအေသာက္ပံုစံျပဳျပင္ပါ။ အစာကို တဝၾကီးမစားပါနဲ႔။ အပူအစပ္ ေလွ်ာ့စားပါ။ ေရဓါတ္မ်ား အသီးအရြက္၊ အသီးအႏွံေတြ ပိုစားပါ။ ေခြ်းထြက္မ်ားလို႔ ဆားနည္းတာကို Salt pills ေဆးျပားသံုးႏိုင္တယ္။ ဒါေပမဲ့ အစားအစာထဲမွာလဲ ဆားပါေနလို႔ ဆားေဆးျပားကို မလိုတာ မ်ားတယ္။ ကိုယ္ေရာင္တာ ျဖစ္သူတိုင္း ဘာေၾကာင့္ျဖစ္ျဖစ္ ဆားနဲ႔မတည့္ပါ။ ငန္တာမွန္သမွ် ေရွာင္ပါ။ ဆား၊ ငါးပိ၊ ငါးေျခာက္၊ ငန္ျပာရည္၊ ဟင္းခ်ိဳမံႈ႕ မသင့္ပါ။ မံု႔ဖုတ္ေဆာ္ဒါနဲ႔ လုပ္တာေတြ မသင့္ပါ။
ေနေရာင္ထဲမွာ မေနပါနဲ႔။ အရိပ္ရွာပါ။ ထြက္စရာရွိရင္ ေနပူမျပင္းခ်ိန္သာ ထြက္ပါ။ ကိုယ္လက္လႈတ္ရွားမႈ ဂရုျပဳပါ။ ျပင္းျပင္းထံထံ မလုပ္ပါနဲ႔။ သိပ္ပူေနခ်ိန္မွာ မလုပ္ပါနဲ႔။ အလုပ္လုပ္တာကအစ တေျဖးေျဖးခ်င္းသာ တိုးတက္လုပ္ပါ။ အသက္ရွဴရ ခက္လာရင္၊ ေခါင္းမူးလာရင္၊ လံုးဝနားလိုက္ပါ။ ေလဝင္-ေလထြက္ရတဲ့အိမ္မွာေနပါ။ ျပဴတင္းေပါက္ေတြ ဖြင့္လို႔သင့္ခ်ိန္မွာ ဖြင့္ထားပါ။ ေလပန္ကာ၊ ေရပန္ကာ၊ ေလေအးစက္သံုးပါ။ မလိုတဲ့မီးေတြ ပိတ္ထားပါ။ ျပဴတင္းေပါက္ေတြ ေန႔ခင္းမွာ ဖြင့္ထားပါ။ လိုက္ကာ ခ်ထားပါ။
ခရီးသြားတာ အရိပ္ထဲကေနသာ လမ္းသြားပါ။ ေလေအးစက္ပါ ယာဥ္စီးပါ။ ကားထဲမွာ ျပြတ္သိပ္မေနပါေစနဲ႔။ ခရီးေဝး သြားရရင္ နားလို႔ရခ်ိန္မွာ အျပင္ေလရေအာင္ နားပါ။ ေအးရာရွာပါ။ အသက္ငယ္လြန္း၊ ၾကီးလြန္းသူေတြ။ ေနမေကာင္းျဖစ္ေနသူေတြ အတူးဂရုစိုက္ပါေလ။ အဝတ္အစား ေရြးဝတ္ပါ။ ခ်ည္ထည္၊ ေခ်ာင္တာဝတ္ပါ၊ အေရာင္ရင့္တာ ေရွာင္ပါ။ အျပင္ ထြက္ရရင္ လက္ရွည္၊ ေျခရွည္သာဝတ္ပါ။ ဦးထုပ္ေဆာင္းပါ။ ထီးေဆာင္းပါ။ ေနကာမ်က္မွန္သံုးပါ။
ေနေရာင္နဲ႔ တိုက္ရိုက္ထိေတြ႔တာကို ေရွာင္ရွားပါ။ ေရေအးနဲ႔ ေရတၾကိမ္မက ခ်ိဳးပါ။ ပခံုး၊ ေနာက္ေက်ာမွာ ေရစိုဝတ္တင္ထားပါ။ သတိတရား အျမဲထားပါ။ စိတ္လဲ ေအးေအးသာထားပါ။ ကိုယ္တေယာက္တည္းဆိုရင္ အသိေပးစရာ ရွာထားပါ။ အေရးေပၚျဖစ္လာရင္ အကူအညီေတာင္းလိုက္ပါ။ အကူမလာခင္မွာ ေအးတဲ့ေနရာမွာ လဲေလွ်ာင္းေနေစပါ။
ေျခရင္းျမွင့္ေပးထားပါ။ ေအးတဲ့ အဝတ္၊ ေရ၊ ေရခဲ ကပ္ေပးပါ။ ပန္ကာ၊ ေလေအးစက္ဖြင့္ထားပါ။ အရက္ျပန္နဲ႔ မပြတ္ပါနဲ႔။ ပါးစပ္ထဲ ေရစက္ခ်ေပးပါ။ ႏုပ္ခမ္းကိုေရ ဆြတ္ေပးပါ။ (ဆားရည္ မလိုေသးပါ)
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
