၁။ Viral gastroenteritis (ဗိုင္းရပ္စ္) ေၾကာင့္ အစာလမ္းေရာင္ျခင္း
၂။ Traveller's diarrhea ခရီးသြားစဥ္ ဝမ္းပ်က္လွ်င္
၃။ Salmonellosis (ဆာလ္မိုနယ္လိုဆစ္)
၄။ Foodborne E coli infection အစားအစာကေန (အီး-ကိုလိုင္) ပိုးဝင္ျခင္း
၅။ Non-cholera Vibrio infections ကာလဝမ္း မဟုတ္တဲ့ ဝမ္းေလွ်ာေရာဂါ
၆။ Food poisoning အစာဆိပ္သင့္ျခင္း
၇။ Irritable bowel syndrome ဝမ္းမျငိမ္ေရာဂါ
၁။ Viral gastroenteritis (ဗိုင္းရပ္စ္) ေၾကာင့္ အစာလမ္းေရာင္ျခင္း
• ဝမ္းေလွ်ာ-ဝမ္းပ်က္ျဖစ္သမွ်ထဲက ၈ဝ% ဟာ ဗိုင္းရပ္စ္ေၾကာင့္ျဖစ္ရတယ္။
• ေဆးမစားတာေတာင့္ ၇ ရက္ထက္မၾကာဘဲ၊ သူ႔ဖါသူ ေပ်ာက္ႏိုင္တယ္။
• (ဗိုင္းရပ္စ္) က ပါးစပ္ကေနဝင္လာရင္ ဝမ္းေလွ်ာတာအျပင္ ပ်ိဳ႕ခ်င္၊ အန္ခ်င္ျဖစ္မယ္၊ ကိုယ္နဲနဲ ပူႏိုင္တယ္၊ ဗိုက္နာမယ္၊ အစားပ်က္မယ္။ အစားအေသာက္နဲ႔ ေရကတဆင့္ လူအမ်ားၾကီးကို ကူးစက္ႏိုင္တယ္။
• အမ်ားဆံုး ျဖစ္ေစတဲ့ ပိုးက Norovirus ျဖစ္တယ္။ Rotavirus ေၾကာင့္ျဖစ္ရင္ ကေလးေတြမွာ ဆိုးဝါးတာျဖစ္မယ္။ ခုခံအားနည္းေနတဲ့ လူၾကီးေတြလဲ အဲလိုဘဲ။
• Polymerase chain reaction (PCR), Antigen-detecting enzyme immunoassays (EIAs), Immunofluorescence assays (IFAs), Microscopy, Serology နဲ႔ Viral culture ဆိုတဲ့ ဓါတ္ခြဲ စမ္းသပ္နည္းေတြနဲ႔ ေရာဂါကို ေသျခာေအာင္ လုပ္ႏိုင္ေပမဲ့ လူတိုင္းကို အဲလိုလုပ္ဘို႔ မလိုပါ။
• ျဖစ္ရင္ ဓါတ္ဆားေရသာ ေသာက္ပါ။ ဆိုးရင္ RL drip IV ေသြးေၾကာထဲေဆးသြင္းပါ။
• ပံုမွန္ဆိုရင္ ဝမ္းပိတ္ေဆး၊ အအန္ေပ်ာက္ေဆး၊ ပဋိဇီဝေဆးေတြေပးဘို႔ မလိုပါ။
• တကိုယ္ေရ-ပတ္ဝန္းက်င္ သန္႔ရွင္းေရးေတြနဲ႔ ကာကြယ္ပါ။
• ကေလး ငယ္ငယ္ေလးေတြအတြက္ Rotavirus vaccines ကာကြယ္ေဆးေပၚေနျပီ။
၂။ Traveller's diarrhea ခရီးသြားစဥ္ ဝမ္းပ်က္လွ်င္
• ေနထိုင္ရာေဒသမတူတဲ့တိုင္းျပည္၊ ေဒသ၊ အထူသျဖင့္ ခ်မ္းသာတဲ့ႏိုင္ငံေတြကေန ဆင္းရဲတဲ႔ႏိုင္ငံေတြကို ခရီးသြားရင္ ၂ဝ-၅ဝ% ဝမ္းပ်က္ႏိုင္တယ္။
• ပိုးဝင္ျပီးေနာက္ ၂ ပါတ္ေနရင္ ေရာဂါရႏိုင္တယ္။
• Loperamide ေဆးေသာက္ႏိုင္တယ္။ ဒါ့အျပင္ Quinolone antibiotics, Azithromycin, Rifaximin ေတြ ေသာက္ရတယ္။
• Campylobacter infections ျဖစ္တာကိုေတာ့ Quinolone နဲ႔မရလို႔ Azithromycin ေပးရတယ္။
၃။ Salmonellosis (ဆာလ္မိုနယ္လိုဆစ္)
• မခ်မ္းသာေသးတဲ့တိုင္းျပည္ေတြမွာ အျဖစ္မ်ားတယ္။ တခါတေလ လူအမ်ားၾကီးျဖစ္တယ္။ ေရာဂါရွာဘို႔ ဝမ္းကိုစစ္ရင္ ပိုးေတြ႔မယ္။ သူ႔ဖါသူေပ်ာက္တာမ်ားတယ္။ လိုအပ္မွသာ ပဋိဇီဝေဆးေပးဘို႔ လိုပါတယ္။
၄။ Foodborne E coli infection အစားအစာကေန (အီး-ကိုလိုင္) ပိုးဝင္ျခင္း
• Enterotoxigenic E coli (ETEC) ပိုးအမ်ိဳးအစားဟာ ခရီးသြားဝမ္းပ်က္ေရာဂါကို အမ်ားဆံုး ျဖစ္ေစတယ္။
• သူ႔ဖါသူေပ်ာက္တာမ်ားတယ္။ လိုအပ္ရင္ ပဋိဇီဝေဆးေပးပါ။ E coli O157 infection ထဲက ၁ဝ%ေလာက္မွာ haemolytic uraemic syndrome ဆိုတဲ့ေရာဂါ ဆက္ျဖစ္တယ္။
၅။ Non-cholera Vibrio infections ကာလဝမ္း မဟုတ္တဲ့ ဝမ္းေလွ်ာေရာဂါ
• V cholera ကေန ကာလဝမ္းေရာဂါရေစျပီး၊ Vibrio species ကေန ကာလဝမ္းမဟုတ္တဲ့ ဝမ္းေလွ်ာေရာဂါရေစတယ္။
• ဝမ္းေလွ်ာတာ၊ အန္တာ၊ sepsis ဖ်ားနာတာ နဲ႔ skin/soft-tissue infection အေရျပားနာေတာေတြပါျဖစ္ေစႏိုင္တယ္။ V vulnificus ပိုးက ပိုဆိုးဆိုးဝါးဝါးျဖစ္ေစတယ္။ ခုခံအားနည္းေနသူေတြကို Septic shock ဆိုတာျဖစ္ေစျပီး ေသဆံုးေစႏိုင္တယ္။ အသဲမေကာင္းသေတြလဲ အဲလိုျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• ဆိုးရင္ Ceftazidime + Doxycycline ေဆးကို ေသြးေၾကာထဲထိုးေပးရတယ္။ အနာအဆာျဖစ္တာကို ေဆးထည့္တာနဲ႔ တျခား ပဋိဇီဝေဆးေပးပါေပးရမယ္။
၆။ Food poisoning အစာဆိပ္သင့္ျခင္း
• အမ်ားအားျဖင့္သိပ္မဆိုးပါ။ သူ႔ဖါသူေပ်ာက္တယ္။ ဆိုးရင္ ဗိုက္နာမယ္၊ ပ်ိဳ႕-အန္မယ္၊ ဝမ္းေလွ်ာမယ္။
၇။ Irritable bowel syndrome ဝမ္းမျငိမ္ေရာဂါ
• ဗိုက္နာလိုက္၊ ဝမ္းမေကာင္းလိုက္နဲ႔ နာတာရွည္ျဖစ္တယ္။
• စားတဲ့အစာက Lactose-containing foods ေၾကာင့္ျဖစ္တာလား၊ Fructose-containing foods ေၾကာင့္ျဖစ္တာလား ခြဲျခားရမယ္။
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
