အသည္းအဆီဖုံးေရာဂါ

 အသည္းအဆီဖံုးျခင္း အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါဟာ အခုအခါမွာ လူနာေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားမွာ ေတြ႕လာရျပီး ကမၻာေပၚမွာ အျဖစ္အမ်ားဆံုး ေရာဂါတစ္ခု ျဖစ္လာတဲ့ အတြက္ အေရးၾကီးတဲ့ က်န္းမာေရးျပႆနာတစ္ခု ျဖစ္လာပါတယ္။

အသည္းထဲမွာ အဆီဖံုးႏိုင္တဲ့ ေရာဂါေတြကေတာ့ အမ်ားၾကီးပဲ။ ေျပာရ မယ္ဆိုရင္ အရက္ေသာက္တဲ့လူေတြတိုင္းမွာ အသည္းမွာအဆီဖံုးပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အရက္ေသာက္တဲ့လူေတြမွာျဖစ္တဲ့ အသည္းအဆီဖံုးတာနဲ႕ အရက္မေသာက္ဘဲ အသည္းအဆီဖံုးတဲ့ေရာဂါဟာ ကြာျခားပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ေန႔စဥ္အၿမဲေတြ႕ေနရတဲ့ အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါဆိုတာ အရက္ မေသာက္တဲ့လူေတြမွာျဖစ္တဲ့ အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါကို ေျပာတာပါ။ အဂၤလိပ္လိုေျပာရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ Non- Alcoholic Fatty Liver
Disease လို႔ ေခၚပါတယ္။ အတိုေျပာရမယ္ဆုိရင္NAFLD လို႔ေရးၿပီး နက္ဖဲလ္ဒီလို႕ အသံထြက္ပါတယ္။ ကမၻာ့လူဦးေရရဲ႕ ၃ဝ ရာခိုင္ႏႈန္းေလာက္ မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဝတာနဲ႔ ဆက္စပ္ေနတာေပါ့။ ေဘာ္ဒီဝိတ္ေတြမ်ား၊ အဆီေတြ မ်ားၿပီး ဝိတ္ေတြတက္ေတာ့ အသည္းထဲမွာ အဆီေတြေရာက္ ကုန္တာေပါ့။

အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါ ဘာလို႔ျဖစ္တာလဲဆိုတာကို ေျဖရမယ္ဆိုရင္ ၾကက္မႀကီးနဲ႔ ၾကက္ဥ ဘယ္ကစျဖစ္တာလဲဆိုတာကို ေျပာရမလို ျဖစ္ေန တယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ အသည္းအဆီဖံုးရတာရဲ႕ အစက အင္ဆူလင္ မတိုးေတာ့တာ (Insulin resistance) ေၾကာင့္ စတယ္လို႔ဆိုတယ္။ အဲဒီမွာ တင္ ေသြးခ်ဳိေတြတက္၊ ဝိတ္ေတြတက္ၿပီး ေသြးထဲမွာ အဆီေတြမ်ားလာၿပီး အသည္းထဲကို အဆီေတြေရာက္ကုန္တယ္။ အဲဒီမွာတင္ အင္ဆူလင္က မတိုးေတာ့ဘူး။ အင္ဆူလင္မတိုးေတာ့ ေသြးခ်ဳိေတြ တက္မယ္။ ဒီလိုနဲ႔ လံုးခ်ာပတ္ခ်ာလည္ၿပီး ဘယ္ကဘယ္လုိစမွန္းမသိပဲ အသည္းထဲမွာ အဆီ ေတြတစ္ျဖည္းျဖည္းမ်ားလာၿပီး အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါ ျဖစ္ေတာ့ တာေပါ့။

အလြယ္ဆံုး အရွင္းဆံုး ေျပာရမယ္ဆိုရင္ အစားအေသာက္ အေနအထိုင္ မဆင္မျခင္ လြန္လြန္က်ဴးက်ဴးစား၊ အဆီေတြစား၊ အခ်ိဳေတြစား၊ ကိုယ္လက္ လႈပ္ရွားမႈက မရွိဆိုေတာ့ ဝိတ္ေတြတက္၊ တစ္ကိုယ္လံုးမွာ အဆီေတြ ဖံုး၊ အသည္းထဲမွာလည္း အဆီေတြဖံုးမယ္။ အဲလုိ အသည္းနဲ႔ တစ္ကိုယ္လံုးမွာ အဆီေတြဖံုးေတာ့ ေသြးခ်ိဳေတြကိုထိန္းဖို႔ ပန္ကရိယကထုတ္ေပးတဲ့ အင္ဆူလင္ေတြဟာ သူလုပ္ရမယ့္ အလုပ္ေတြ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘူး၊ အင္ဆူ လင္ ရဆစ္(စ္)တင့္ရတယ္၊ အင္ဆူလင္ မတိုးေတာ့ဘူးေပါ့။ အင္ဆူလင္ရဲ႕ အဓိက အလုပ္တာဝန္က ေသြးထဲမွာ အခ်ဳိဓာတ္ ဂလူး ကို႔စ္ေတြ မ်ားလာရင္ အဲဒါေတြကို ဆဲလ္ေတြထဲ ဝင္ေအာင္လုပ္ေပးရပါ တယ္။ အဲေတာ့မွ ဆဲလ္ေတြက ဂလူးကို႔စ္ကို သံုးႏိုင္ပါမယ္။ ၿပီးေတာ့ ေသြး ထဲမွာလည္္း အခ်ဳိဓာတ္ေတြ ပံုမွန္ျပန္ျဖစ္သြားပါမယ္။

ဒါေပမယ့္ အခုေျပာခဲ့သလို အင္ဆူလင္ မတိုးေတာ့ဘူးဆိုရင္ ဂလူးကို႔စ္ ေတြ ဆဲလ္ေတြထဲကို မဝင္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ ေသြးထဲမွာ ေသြးခ်ိဳဓာတ္ေတြ မ်ားေန ပါမယ္။ ေဆးအေခၚ ဟိုင္ပါဂလိုင္ဆီးမီးယား (hyperglycaemia) ျဖစ္တယ္ လို႔ ေျပာရမွာပါ။ ေသြးထဲမွာ ဂလူးကို႔စ္ေတြ မ်ားေနေတာ့ အဲလို ပိုလွ်ံေနတဲ့ ဂလူးကို႔စ္ေတြကို အဆီေတြအျဖစ္ေျပာင္းၿပီး သိမ္းရပါေတာ့ တယ္။ အက်ဳိးဆက္က အသည္းဆဲလ္ေတြထဲမွာ အဆီေတြမ်ားကုန္တာေပါ့။ အဲဒါေၾကာင့္ အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါ ရေတာ့တာေပါ့။

အင္ဆူလင္ရဲ႕ ေနာက္အလုပ္တာဝန္တစ္ခုကေတာ့ ကုိယ္ခႏၶာအႏွံ႕အျပား မွာ အဆီေတြေပ်ာ္ထြက္မလာေအာင္ ကာကြယ္ေပးရပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခုနကေျပာခဲ့သလို အင္ဆူလင္မတိုးေတာ့ဘူး၊ အင္ဆူလင္ အလုပ္ မလုပ္ ေတာ့ဘူးဆိုေတာ့ အဆီေတြေပ်ာ္မလာေအာင္ ထိန္းမထားႏိုင္ေတာ့ ဘူးေပါ့။ အက်ိဳးဆက္ကေတာ့ ဗိုက္ေခါက္၊ ေပါင္၊ တင္ပါး၊ ရင္သား စတဲ့ ေနရာ အႏွံ႔မွာရွိတဲ့အဆီေတြ ေပ်ာ္ကုန္ပါတယ္။ အဲလို အဆီေတြ ပ်က္ပ်ယ္ ေပ်ာ္သြားတာကို လိုင္ပိုလိုင္းဆစ္(Lipolysis) လို႔ ေခၚပါတယ္။ အဆီ ေတြေပ်ာ္လာေတာ့ ေသြးထဲမွာ အဆီေတြမ်ားလာၿပီး အဲဒီအဆီေတြက အသည္းဆဲလ္ေတြထဲကိုေရာက္ၿပီး အသည္းအဆီဖံုးေတာ့တာေပါ့။

အသည္းဆဲလ္ေတြထဲကို အဆီေတြဝင္လာတဲ့အခါမွာ အဆီေတြကေန အသည္းဆဲလ္ေတြကို ပ်က္စီးေစၿပီး အသည္းဆဲလ္ေတြေသကုန္မယ္၊ အသည္းေတြေရာင္ပါမယ္။ အဲလို အဆီေတြေၾကာင့္ အသည္းေရာင္တာကို စတီယာတို ဟက္ပတိုက္တစ္(စ္) (steato hepatitis) လို႔ ေခၚပါတယ္။ စတီယာတိုဆိုတာက အဆီ၊ ဟက္တိုက္တစ္(စ္)ဆိုတာက အသည္းေရာင္ တာ၊ စတီယာတို ဟက္ပတိုက္တစ္ ဆိုေတာ့ အဆီေၾကာင့္ အသည္း ဆဲလ္ေတြ ပ်က္စီးကုန္တာကို ေျပာတာေပါ့။ ေရွ႕မွာေျပာခဲ့သလိုပဲ အရက္ေၾကာင့္ မဟုတ္ဘဲ အဆီေၾကာင့္ အသည္းေတြ ေရာင္တယ္ဆိုတာကို 'Non Alcoholic Steato Hepatitisနက္ (ရွ္) (NASH) လုိ႔ ေခၚပါတယ္။

အသည္းအဆီဖံုးေနပံု

အဲလို အဆီေတြကေနၿပီး အသည္းဆဲလ္ေတြကို တိုက္႐ိုက္ပ်က္စီးေအာင္ လုပ္သလို အဆီေတြရဲ႕ တျခားအႏၲရာယ္ေတြ ရွိပါေသးတယ္။
အဲဒါေတြကေတာ့ အသည္းထဲမွာ ေရာက္ေနတဲ့ အဆီေတြေၾကာင့္ ဆဲလ္ ေတြထဲမွာ ရွိတဲ့ အတြန္ (atom)ေတြကို ပ်က္စီးေစ ၿပီးေတာ့ ေအာက္ဆီဒင့္ ေမာ္လီကူးလ္ေတြ ထြက္လာမယ္။ ေအာက္ဆီ ဒင့္ေတြေၾကာင့္ ဆဲလ္ေတြမွာ စထရက္ေတြ ရကုန္မယ္။ အဲဒါကို ေအာက္ ဆီေဒးတစ္ စထရက္(စ္) (oxidative stress) လို႔ ေခၚပါတယ္။
ေအာက္ဆီေဒးတစ္စထရက္(စ္)ဆိုတာ မ်က္ေစ့နဲ႔မျမင္သာဘဲ ေတာ္ေတာ္ ကိုေၾကာက္စရာေကာင္းတဲ့ ဇီဝျဖစ္စဥ္အက်ဳိးဆက္ေတြကို ျဖစ္ေစတာပါ။ ဒီလို စထရက္(စ္)ေတြေၾကာင့္ ဆိုင္တိုကိုင္း (cytokine) လို႔ေခၚတဲ့ ဓာတုဇီဝ ပ႐ိုတိန္းေတြ ထြက္ေပးပါတယ္။ အဲဒီ ဆိုင္တုိကိုင္းေတြဟာ အသည္း ဆဲလ္ ေတြကို ေသေစတယ္။ အသည္းထဲမွာ အနာရြတ္ေတြ ထင္ေစတယ္။

ဒီလိုနဲ႔ အသည္းအဆီဖံုးတာကို ဂ႐ုမစိုက္ဘဲထားလိုက္ေတာ့ ႏွစ္ေတြ ၾကာတဲ့အခါမွာ အသည္းတစ္ခုလံုးမွာ အနာရြတ္ေတြပ်ံ႕သြားေတာ့ အသည္း ေျခာက္တယ္ဆိုတာ ျဖစ္သြားတာေပါ့။ ဒါေၾကာင့္ အရင္တုန္းက ဘာမွ ဂ႐ုစိုက္စရာမလိုဘူးလို႔ထင္္ခဲ့တဲ့၊ အေရးမႀကီးတဲ့ ေရာဂါတစ္ခုလို႔ ယူဆထား ခဲ့တဲ့ အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါဟာ စနစ္တက် မစစ္ေဆး၊ မကုသဘူးဆိုရင္ ေနာက္ဆံုးမွာ အသည္းေျခာက္ေရာဂါျဖစ္တဲ့အဆင့္ အထိ ေရာက္သြားႏိုင္ ပါတယ္။ ပိုဆိုးတာက အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါဟာ အသည္းေျခာက္ေရာဂါနဲ႔ တင္ ရပ္မေနေတာ့ပဲ အသည္းကင္ဆာျဖစ္တဲ့အထိ တဆက္တည္းသြားမွာပါလို႔ ေျပာခ်င္ပါတယ္။

ေရာဂါလကၡဏာေတြအသည္းအဆီဖံုးေရာဂါသည္ေတြက မ်ားေသာ အားျဖင့္ ဘာေရာဂါလကၡ ဏာမွ မျပပါဘူး၊ ဘာမွလည္း မခံစားရပါဘူး။ ဒါေပမယ့္ တစ္ခ်ဳိ႕လူနာေတြ မွာေတာ့ ညာဘက္တစ္ျခမ္းေအာင့္တယ္၊ ပုဆိုး၊ ထဘီ တင္းတင္းဝတ္လို႕ မရဘူး၊ ကားေဆာင့္ရင္ ဗိုက္ရဲ႕ ညာဘက္က နာတယ္ဆိုတာမ်ဳိးေတြ ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ အဲလိုေတြ ခံစားရတဲ့အခါမွာ တစ္ခါတေလ အမီးဘား ဝမ္းကိုက္ပိုး အသည္းေရာင္ေရာဂါနဲ႔လြဲမွားၿပီး မက္ထ႐ိုနီတာေဇာ၊ တင္နီတ ေဇာဆိုတဲ့ ေဆးေတြတိုက္ၿပီးကုရင္ လူနာေတြမလိုအပ္ဘဲနဲ႔ ေဆးဒဏ္ေတြ ခံရပါလိမ့္မယ္။ လူနာေတြရဲ႕ဗိုက္ကို စမ္းၾကည့္လိုက္ရင္ အသည္းႀကီး ေနတာလည္း ေတြ႕ႏိုင္ပါ တယ္။ ျခံဳၿပီးေျပာရမယ္ဆိုရင္ေတာ့ အသည္းအဆီ ဖံုးေရာဂါရဲ႕ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ေရာဂါလကၡဏာလို႔ မရွိပါဘူး။

စမ္းသပ္စစ္ေဆးမႈေတြအသည္းအဆီဖံုးေရာဂါရွိတယ္လို႔ထင္ရင္ ပထမဆံုးနဲ႔ အလြယ္ဆံုး စစ္ေဆးရမွာကေတာ့ တယ္လီဗီးရွင္းဓာတ္မွန္လို႕ေခၚတဲ့ အာလ္ထရာေဆာင္း(Ultrasound) နဲ႔ ဗိုက္ကို စစ္ေဆးရမွာပါ။ အသည္းထဲမွာ အဆီမ်ား မမ်ားဆိုတာကို ေတာ္ေတာ္ေလး မွန္ေအာင္ေျပာႏိုင္ပါတယ္။ ပိုၿပီးေသခ်ာ ခ်င္ရင္ေတာ့ စီတီစကင္ CT Scan နဲ႕MRI ဓာတ္မွန္ေတြဆက္ၿပီး႐ိုက္သင့္ရင္ ႐ိုက္ရပါမယ္။
အသည္းအဆီဖံုးတာ ေသခ်ာၿပီဆိုေတာ့မွ အသည္းဟာ ထိခိုက္ပ်က္ စီး ေနၿပီလား၊ အသည္းေရာင္ေနၿပီလားဆိုတာကို ဆက္ၿပီးစစ္ရပါမယ္။

အရက္ေၾကာင့္မဟုတ္တဲ့ ႐ိုး႐ိုးအသည္းအဆီဖံုး (Non Alcoholic Fatty
Liver NAFL) အဆင့္ကေန အသည္းထိခိုက္ပ်က္စီးတဲ့ နက္ရွ္NASH
(Non-Alcoholic Steato Hepatitis) အဆင့္ကို ေရာက္သြား/မသြား စစ္ေဆးဖို႔အေရးၾကီးပါတယ္။ ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့NAFL ႐ိုး႐ိုး ဆိုရင္ ေဆးဝါးေတြနဲ႕သံုးျပီးကုဖို႔ မလို ပါဘူူး။ အစားအေသာက္ အေနအထိုင္ လိုက္ဖ္စတိုင္ (life style) ကို ျပင္႐ံုပဲလုပ္ရမွာပါ။ ဒါေပမယ့္NASH အဆင့္ကို ေရာက္ျပီဆိုရင္ေတာ့ ထိေရာက္တဲ့ေဆးဝါးကုသမႈေတြ လုပ္ရမွာပါ။ ဒါမွသာ အသည္းေရာင္တဲ့ အဆင့္ကေန အသည္းေျခာက္ တဲ့အဆင့္ကို ဆက္ကူးမသြားပါဘူး။ အသည္းထိခိုက္မႈ ရွိ မရွိ စစ္ရမွာေတြ အသည္းဆဲလ္ေတြ ပ်က္စီး မႈ ရွိမရွိဆိုတာကို သိရေအာင္ အလြယ္ဆံုး စစ္ေဆးမႈကေတာ့ ေသြးထဲမွာရွိတဲ့ ALT, AST ဆိုတဲ့ အင္ဇိုင္းေတြကို စစ္ရပါမယ္။ ALT နဲ႔ AST ဆိုတဲ့ အင္ဇိုင္းေတြဟာ ပံုမွန္အားျဖင့္ အသည္းဆဲလ္ေတြထဲမွာပဲရွိရမယ့္ အင္ဇိုင္းေတြပါ။ အေၾကာင္းတစ္စံု တစ္ရာေၾကာင့္ အသည္းဆဲလ္ေတြ ပ်က္စီးေပါက္ကြဲသြားၿပီဆိုရင္ေတာ့ ALT နဲ႔AST ေတြ ေသြးထဲမွာ ျမင့္တက္ေနမွာပါ။ အထူးသျဖင့္ AST ကALT ထက္ပိုမ်ားေနမွာပါ။ ဒါေၾကာင့္ ALT နဲ႕AST တက္ေနတယ္ ဆိုရင္ အသည္းဆဲလ္ေတြ ပ်က္စီးေနတာ ေသခ်ာျပီ၊ ဒီလူနာဟာ NASH အဆင့္ကို ေရာက္ေနျပီလို႔ ေကာက္ခ်က္ခ်ရပါမယ္။

အသည္းအဆီဖံုးေရာဂါသည္ တစ္ေယာက္မွာ ALT နဲ႕ AST မတက္ဘူး ဆိုရင္ အသည္းပ်က္/မပ်က္ သိဖို႔ရာ အေကာင္းဆံုးစစ္ေဆးမႈကေတာ့Liver Biopsy လို႔ေခၚတဲ့ အသည္းအသားစယူၿပီး စစ္ေဆးတာပါပဲ။ အဂၤလိပ္ လိုေျပာရမယ္ဆိုရင္ေတာ့Liver Biopsy is the gold standard ပါ။ အသည္း အသားစမယူပဲ အသည္းေရာင္/မေရာင္ စမ္းသပ္စစ္ေဆးႏိုင္တဲ့ အာလ္ထရာေဆာင္း တစ္မ်ိဳးျဖစ္တဲ့ ဖိုင္ဗ႐ိုစကင္(Fibroscan) ဆိုတဲ့ စစ္ေဆးမႈေတြစၿပီး စမ္းသပ္တဲ့အဆင့္ကို ေရာက္ေနပါျပီ။ ဒါေပမယ့္ လက္ရွိအေနအထားမွာေတာ့ အသည္းေရာင္/မေရာင္NASH ဟုတ္ မဟုတ္ ေသခ်ာေပါက္သိခ်င္ရင္ အသည္းအသားစယူၿပီး စစ္ေဆးရမွာပါ။

ပါေမာကၡခင္ေမာင္၀င္း(အသည္း)
MOI Webportal Myanmar
https://www.facebook.com/MOIWebportalMyanmar