2. ရာသီလာခါနီး ျဖစ္တတ္တဲ့ မိန္းကေလးေတြရဲ့ စိတ္အေျခအေနနဲ႔ ပတ္သတ္ျပီး သိခ်င္ပါတယ္။ လစဥ္လတိုင္း ရာသီ လာခါနီး ရက္ေတြတိုင္းမွာ အခ်ိဳ႕ေသာ မိန္းကေလးေတြရဲ့ စိတ္ေတြက အရမ္းကို ထိခိုက္ခံစားလြယ္ျပီး၊ ဘာမွ မဟုတ္တဲ့ အေၾကာင္းအရာေလး ေပၚမွာေတာင္ အရမ္း Sensitive ျဖစ္လြန္းတယ္လို႔ ထင္ပါတယ္။ ကြ်န္မကိုယ္တိုင္ကေတာ့ အဲလို ရက္မ်ိဳး နီးျပီီဆိုရင္ စိတ္ခံစားမႈ အရမ္း Sensitive ျဖစ္ပါတယ္။ အေၾကာင္းအရာ ေသးေသးေလးေပၚမွာလည္း ေဒါသ အၾကီးၾကီး ထြက္ေနတတ္ပါတယ္။ ဘာမွ မဟုတ္တာေလးနဲ႔လည္း ရင္ထဲမွာ ဝမ္းနည္းထိခိုက္လြယ္ပါတယ္။ အဲလို ရက္နီးရင္ ကြ်န္မက သိပ္ Sensitive ျဖစ္ေတာ့ ဘာမွ မဟုတ္တာေလးနဲ႔လည္း အမ်ိဳးသားနဲ႔ စကားမ်ား ရန္ျဖစ္ရပါတယ္။ အဲဒါက ကိုယ့္ကိုကိုယ္ သတိထားမိတာပါ။ ကြ်န္မလည္း အဲလိုမ်ိဳး မျဖစ္ခ်င္ပါဘူး။ ေဒါသလည္း မျဖစ္ခ်င္သလို၊ ထိခိုက္ ခံစားလြယ္တာမ်ိဳးလည္း မျဖစ္ခ်င္ပါဘူး။ ဒါဟာ ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲလို႔မရတဲ့ သဘာဝပဲလား၊ တခုခုမ်ား အေကာင္းဘက္ကို ျပင္ဆင္လို႔ ရမလားဆိုတာကို သိခ်င္ပါတယ္ရွင္။ ျပီးေတာ့ အဲလိုစိတ္မ်ိဳးနဲ႔ဆို ေသြးဆံုးမယ့္အခ်ိန္ဆိုရင္ ကြ်န္မ ဘယ္လို ေနမလဲလို႔ ေတြးျပီး ေတာ္ေတာ္ေလး တုန္လႈပ္မိပါတယ္။ ကြ်န္မအသက္က ခုမွ ၂၃ ပါ၊ ဒါေပမယ့္ ကြ်န္မ သိထားသင့္တယ္ ထင္လို႔ပါ။ အဲဒါ ဘယ္လုိ ဆင္ျခင္ ေနထိုင္သင့္သလဲ။
မိန္းကေလးတေယာက္ ေမြးလာတာနဲ႔ သူမွာ မ-မ်ိဳးဥေပါင္း ၄ သိန္းခြဲ ရွိေနမယ္။ အသက္ ၁၃-၁၄ ႏွစ္ ေရာက္လာတာနဲ႔ မ်ိဳးဥအိမ္ကေန ေဟာ္မုန္းေတြ ထြက္လာျပီ။ Follicle Stimulating Hormone (FSH) နဲ႔ Leutenizing Hormone (LH) ဆိုတဲ့ ေဟာ္မုန္းေတြက လုပ္ေပးတယ္။ မ်ိဳးဥေလးေတြ တလ တလံုးက် ရင့္မွည့္လာၾကမယ္။ ရာသီ ဆိုတာဆင္းျပီ။ တေယာက္မွာ တလကို ရာသီေသြး ၂ဝ-၈ဝ စီစီ (၁-၂ ေအာင္စ) ဆင္းတယ္။
ဦးေႏွာက္ထဲမွာ Hypothalamus (ဟိုက္ပိုသဲလ္မတ္စ္) ဆိုတဲ့ေနရာရာက အေရးပါတယ္။ ေရငတ္တတ္တာ၊ ထမင္းဆာတတ္တာ၊ အိပ္ျခင္တာ၊ ရာသီျဖစ္တာ၊ လိင္စိတ္ျဖစ္တာ၊ မ်ိဳးပြါးေစႏိုင္တာေတြကို ဒီေနရာကေန ထိန္းခ်ဳပ္တယ္။ မရွက္တရား သံုးပါးလံုးး ဆိုပါေတာ့။
ရာသီမလာခင္ ျဖစ္ျခင္တာေတြကို Premenstrual syndrome (PMS) ဆိုျပီး သပ္သပ္ေဆးစာမွာ ရွိတယ္။ အရြယ္ေရာက္ အမ်ိဳးသမီး ၈ဝ% မွာ ခံစားၾကရတယ္။ ေဆးကုဘို႔လိုတာ ၂ဝ-၃ဝ% ေလာက္သာ ရွိပါတယ္။ ဆိုးဝါးတဲ့ Premenstrual Dysphoric Disorder (PMDD) ေခၚတာမွာ ၂-၆% သာေဆးကုဘို႔ လိုတယ္။ ဘာလို႔ ျဖစ္ရသလဲဆိုတာ သဲသဲကြဲကြဲ မသိၾကပါ။ အဲလိုမသိေလေလ ျဖစ္ႏိုင္ေျခ-သီအိုရီေတြ မ်ားေလေပါ့။
ေမးတဲ့သူ ေျပာျပတာေတြက Book picture ေဆးစာအုပ္ထဲကနဲ႔ တူလွတယ္။ လူအေတာ္မ်ားမ်ားဟာ ကိုယ္ျဖစ္ေနတာကို အေသအျခာ မေျပာတတ္ၾကပါ။ ရုပ္ပိုင္း၊ စိတ္ပိုင္း၊ Emotional စိတ္လႈတ္ရွားမႈ (ဝမ္းသာ-ဝမ္းနည္း)၊ Mood swings စိတ္မူ အေျပာင္းအလဲေတြ ျဖစ္တယ္။ တခ်ိဳ႕မွာ မသိသာေပမဲ့ တခ်ိဳ႕ၾက ျပႆနာၾကီးတဲ့အထိ ရွိတယ္။ ရာသီလလယ္ရက္ မ်ိဳးထြက္လိုက္တာနဲ႔ ဒါေတြ တခုမဟုတ္ တခု၊ တခုမကလဲ ျဖစ္တယ္။ ရာသီေသြး ဆင္းတာနဲ႔ ဆရာဝန္မပါဘဲ ျပန္ေကာင္းသြားျပီ။
ရုပ္ပိုင္းေျပာင္းတာေတြက -
• Fatigue အားယုတ္ေနတာ၊
• Bloating ရင္ကယ္ေနတာ၊
• Breast tenderness ရင္သားနာတာ၊
• Acne ဝက္ျခံထြက္တာ၊
• Appetite changes စားျခင္စိတ္ မတူျဖစ္လာတာ၊
• Food cravings ျခင္ျခင္းတပ္တာ။
• ပ်ိဳ႕တာ၊ ဝမ္းပ်က္တာ၊ ဝမ္းခ်ဳပ္တာေတြ ခံစားရတယ္။
• Uterine cramping သားအိမ္ေနရာ နာတာက အေတာ္ ဆိုးတတ္တယ္။ သူ႔မွာလဲ ၂ မ်ိဳးရွိတယ္။ Prostaglandins သတၲိေၾကာင့္ Constriction ညွစ္တာ-တင္းတာတာနဲ႔ Relaxation ေလ်ာ့တာျဖစ္ရလို႔ Spasmodic cramping ေခၚတယ္။ ခါးနာတာ၊ ေပါင္ေၾကာနာတာ၊ ေခါင္းကိုက္တာေတြလဲ ခံစားရတတ္တယ္။
စိတ္မူအေျပာင္းအလဲက အေရးပါတယ္။ Crying ငိုျခင္ငိုမယ္၊ Oversensitivity သိပ္အကဲဆတ္မယ္၊ Rapidly changing အလ်င္အျမန္ ေျပာင္းလဲျပီး Unpredictable moods ဘယ္လိုျဖစ္လာမယ္ဆိုတာ မွန္းမရတာမ်ိဳး ျဖစ္တယ္။ အလြယ္ေျပာရရင္ ေဒါသနဲ႔ ပူေဆြးမႈၾကား ဗ်ာမ်ားေနမယ္။ သူတေယာာက္ထဲကိုသာမက သူ႔မိသားစု၊ အသိုင္းအဝိုင္းကိုပါ သက္ေရာက္ေစတယ္။
• Depression စိတ္ဓါတ္က်တယ္၊
• Sadness ဝမ္းနည္းတယ္၊
• Lack of motivation စိတက္ၾကြမႈ နည္းမယ္၊
• Irritability စိတ္တိုတယ္၊
• Aggression ဇြတ္လုပ္ျခင္တယ္၊
• Less patience သည္းခံစိတ္ ေလ်ာ့မယ္၊
• Increased stress ပူပင္စိတ္ မ်ားမယ္၊
• Anxiety စိုးရိမ္စိတ္ ကဲမယ္၊
• Nervousness ဂနာမျငိမ္ ျဖစ္ေနမယ္၊
• Melancholy ဝမ္းနည္း-ပက္လက္-စိတ္ပ်က္ေနမယ္၊
တခ်ိဳ႕မွာ Relief အေပါင္းလကၡဏာ ေဆာင္တာမ်ိဳး ခံစားရတယ္။
• Release လြတ္လပ္သြားသလို၊
• New beginning အသစ္ အစပ်ိဳးလာသလို၊
• Invigoration အားအင္ ျပန္ျပည့္သလို၊
• Connection with nature သဘာဝနဲ႔ ပိုနီးစပ္တယ္ ထင္သလိုလို၊
• Creative energy စိတ္သစ္ ရလာလာတာလိုလို၊
• Exhilaration လြတ္ေျမာက္တာလိုလို၊
• Increased sex drive လိင္စိတ္ပိုလာမယ္၊
• More intense orgasms လိင္စိတ္ျပည့္ဝမႈကို ပိုခံစားရမယ္။
PMS ရာသီလာလို႔ ခံစားရတာေတြ သက္သာေအာင္ ကိုယ့္ဖါသာ ျပဳျပင္လို႔ ႏိုင္တာေတြ ရွိပါတယ္။ Lifestyle changes လူေနမႈပံုစံ ျပဳျပင္ေပးတာနဲ႔ ေကာင္းႏိုင္သူေတြရွိတယ္။
• အာဟာရ ျပည့္ဝေအာင္စားပါ၊ အိပ္ေရးပ်က္တာ ျပဳျပင္ပါ၊
• Alcohol အရက္၊ Caffeine (ေကဖင္း) ပါတဲ့အစာ၊ Meat အသား၊ Fatty foods ဆီမ်ားတာ နဲ႔ Refined Sugar သၾကားေတြက ပိုဆိုးေစတယ္။
• ေရာဂတ္ (ဒိန္ခ်င္)၊ ဒိန္ခဲ၊ ႏြားႏို႔ေသာက္ပါ။
• Drink ginger root tea ခ်င္းျမစ္ျပဳတ္ေသာက္တာ ေကာင္းတယ္၊
• Breathe deeply အသက္ျပင္းျပင္းရွဴပါ၊
• ကိုယ့္အတြက္ အခ်ိန္ကုိ ယူပါ။
• Orgasm လိင္စိတ္ ျပည့္ဝေအာင္ (တဦးခ်င္းျဖစ္ျဖစ္) လုပ္ႏိုင္ပါတယ္။
• Exercise ကိုယ္လက္ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ပါ။
• Socialize လူေတာ-သူေတာ ဝင္ေရာပါ။
ရာသီလာတံုး သံုးရတဲ့ အတြင္းခံပစၥည္းကို Chlorine-free biodegradable 100% cotton tampons သံုးသင့္တယ္လို႔ ေနာက္ဆံုး သုေတသနက ဆိုပါတယ္။ Organochlorines ဓါတုေဆးကေန ကင္ဆာ ျဖစ္ေစတယ္ထင္လို႔ပါ။ စီးပြါးေရးလဲ တြက္ေျခကိုက္တာမို႔ LunaPads International, Eco-Logique.com, Glad Rags, Pandora Pads, Jade and Pearl, Feminine Options နာမယ္ေတြလဲ အမ်ိဳးမ်ိဳးနဲ႔ ေရာင္းပါတယ္။ Diva cup ေခၚတဲ့ Organic Tampon (ေအာ္ဂဲနစ္-တမ္ပြန္) ေတြလဲ ရွိေသးတယ္။
ေဆးေတြလဲ သံုးရတတ္တယ္။
• Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆးကို သတိနဲ႔ေပးရင္ တခ်ိဳ႕မွာ သက္သာတယ္။ လူတိုင္းေတာ့ မဟုတ္ဘူး။
• Analgesics (Ibuprofen, Naproxen and Mefenamic acid အနာ-အကိုက္ သက္သာေဆးေတြ ေသာက္ႏိုင္တယ္။
• Oral contraceptive pills (OCPs) ကိုယ္ဝန္တား-စားေဆး အိမ္ေထာင္ မရွိလဲ သံုးႏိုင္တယ္။ ထိေရာက္သူ မ်ားပါတယ္။
• Ovarian suppressors (Danazol) မ်ိဳးဥအိမ္ကို ႏွိမ္တဲ့ေဆးက ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးမ်ားတယ္။
• Antidepressants စိတ္က်တာ သက္သာေဆး ေပးႏိုင္တယ္။ Fluoxetine (Prozac) နဲ႔ Paroxetine (Paxil) ေဆး အသံုးမ်ားတယ္။
• Vitamin B, C, B6, Calcium and Magnesium ဗီတာမင္ နဲ႔ ဓါတ္ဆားေတြ ေသာက္ႏိုင္တယ္။
• Herbal ထဲက Flaxseed Capsules, Valerian, Kava Kava နဲ႔ St. John’s Wort ေဆးေသာက္ႏိုင္တယ္။
လိုအပ္ရင္ စိတ္အထူးကု-ဆရာဝန္နဲ႔ ကုသရမယ္။ စိတ္ပိုင္း ကုသနည္းေတြထဲမွာ Behavioral therapy, Cognitive Therapy, Literary Therapy နဲ႔ Talk Therapy နည္းေတြ ရွိပါတယ္။
Menopause ေသြးဆံုး-သားဆံုး ကိုလဲ ဖတ္ပါ။ အဲဒါျဖစ္လဲ စိတ္ေရာ၊ ရုပ္ပါ အေတာ္ ခံစားၾကရတာ။ ဒါေပမဲ့ ေသြးဆံုးဘို႔ အႏွစ္ ၂ဝ မက လိုပါေသးတယ္။ ဒီၾကားမွာ ေဆးေကာင္း-ဝါးေကာင္းေတြ မေပၚဘူးလို႔ ဘယ္သူေျပာႏိုင္သလဲ။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/pages/Dr-Tint-Swe/490031307758025
