2. ဆရာ လက္ေမာင္းထဲမွာ အပ္ျမွဳပ္ျပီး သားဆက္ျခား၊ သေႏၶတားတဲ့အေၾကာင္း ျပည့္ျပည့္ စုံစုံ သိခ်င္ပါရေစရွင္။ ျပန္လည္ေျဖၾကားေပးပါရွင္။ ေလးစားစြာျဖင့္ ေမတၱာရပ္ခံပါတယ္ရွင္။
ဆံညွပ္အရြယ္၊ ေကြးႏိုင္ဆန္႔ႏိုင္တဲ့ ျပြန္ေခ်ာင္းကေလးတခု ျဖစ္တယ္။ လက္ေမာင္းအတြင္းဖက္ အေရျပားေအာက္မွာ ထံုေဆး-ပိုးသန္႔ေဆး သံုးျပီးထည့္ထားရတယ္။ သူကေန Progestogen ေဟာ္မုန္းကို ၃ ႏွစ္ၾကာေအာင္ ထုတ္ေပးေနမယ္။ ေဟာ္မုန္းကေန လစဥ္ မ-မ်ိဳးဥအိမ္ကေနမ-မ်ိဳးဥမထြက္ေစေအာင္ တားဆီးေပးတယ္။ သားအိမ္အဝရွိတဲ့ ခြ်ဲက်ိတဲ့ အရည္ကိုလဲ ျပစ္ေစးလာေစလို႔ က်ားသုက္ပိုးကိုသားအိမ္ထဲမဝင္ေစေအာင္ ထားမယ္။ သားအိမ္ အတြင္းသား နံရံကိုလဲ ပါးလႊာေစလို႔ သေႏၡတြယ္ကပ္မွာကိုလည္း တားဆီးေပးမယ္။ ၉၉% မကထိေရာက္တယ္။ လစဥ္ရာသီလာအျပီး ၅ ရက္ေျမာက္ေန႔ကစ ထည့္ထားရင္ ခ်က္ခ်င္းထိေရာက္တယ္။ အဲဒီအခ်ိန္မွာကိုယ္ဝန္ရွိမေနစေရဘူး။ ကေလးဖြါးျပီးစမွာလဲ ထည့္ႏိုင္တယ္။ သားပ်က္ျပီးစလဲထည့္ႏိုင္တယ္။ ကေလးႏို႔တိုက္တာကိုလဲသက္ေရာက္မႈမျပဳ။ ရာသီမလာမီ လကၡဏာေတြကိုလဲ သက္သာေစတယ္။
1. Nexplanonဆိုတာ Organon ကုမၸဏီကထုတ္ျပီး Etonogestrel ပါတယ္။ ၃ ႏွစ္ခံတယ္။
2. Norplant ကို ၁၉၈၃ ကတည္းက ဖင္လန္ႏိုင္ငံမွာစသံုးခဲ့တယ္။ Levonorgestrel (Progestin) 36 mg ပါျပီး (2.4 mm × 34 mm) အရြယ္ရွိတဲ့ Silicone capsules (၆) ခု ျဖစ္တယ္။ ၅ ႏွစ္ ခံတယ္။ ယပ္ေတာင္ ပံုေလးလို လွလွပပေလး ထည့္ေပးတယ္။ အေပၚကေန ျမင္ေနရတတ္တယ္။ ေသျခာစမ္းရင္ သိႏိုင္တယ္။ အိႏၵိယကထုတ္တဲ့ Norplant capsules ၆ ေတာင့္ထဲမွာAprogestinပါတယ္။ ဝတဲ့သူေတြလဲရတယ္လို႔ ေျပာတယ္။ ၅ ႏွစ္ထားႏိုင္တယ္။
3. Jadelle (Norplant II) နာမည္နဲ႔ တျခားႏိုင္ငံေတြမွာရွိတယ္။ (2.5 mm × 43 mm) အရြယ္ (စီလီကြန္) (၂) ေခ်ာင္း ထဲမွာ 75 mg Levonorgestrelပါတယ္။ ၁၉၉၆ က စသံုးတယ္။ အစက ၃ ႏွစ္ ေနာက္ေတာ့ ၅ ႏွစ္ အာမခံတယ္။ အစႏွစ္မွာ တေန႔ကို 100 µg/day ေနာက္၊ 40 µg/day နဲ႔ 30 µg/day ႏွဳန္းနဲ႔ ၅ ႏွစ္ၾကာထုတ္ေပးေနမယ္။
4. Implanon (Etonogestrel) ကို ျဗိတိန္မွာ ၁၉၉၉၊ ကတည္းကစသံုးတယ္။ Etonorgestrel ေဟာ္မုန္းပါတယ္။ 4 cm x 2 mm အရြယ္ရွိတယ္။ တေတာင္ဆစ္ ေအာက္နားအေရျပားေအာက္မွာထည့္ေလ့ရွိတယ္။ အခုအဲဒါ Nexplanonနဲ႔ အစားထိုးလိုက္ျပီ။ ခပ္ဆင္ဆင္ပါဘဲ။ ဒါေပမဲ့ ဓါတ္မွန္မွာေပၚႏိုင္တာလုပ္ထားတယ္။ Applicator ပါလို႔ ထည့္ရတာလဲ လြယ္တယ္။ အရင္ဟာကို ၃ ႏွစ္ ေက်ာ္ရင္ေတာ့ အသစ္နဲ႔ အစားထိုးတာေကာင္းတယ္။
5. Implanonကိုသာ USA မွာ ၂ဝဝ၆ ဇူလိုင္ကစျပီးလိုင္စင္ေပးထားတယ္။ Etonogestrel 68 mg ပါျပီး၊ ၃ ႏွစ္ခံ၊ (၁) ေခ်ာင္းထဲ ျဖစ္တယ္။ ထံုေဆးသံုးျပီးလူနာကညာသန္ဆိုရင္ ဘယ္လက္ဖ်ံမွာတေဒါင္ဆဆစ္ အထက္ လက္ေမာင္း အတြင္းဘက္ ၈-၁ဝ စင္တီမီတာေနရာမယ္ ထည့္ေပးတယ္။ ၅-၁၅ မိနစ္အလုပ္သာ ျဖစ္တယ္။ ၄% ေလာက္မွာ ေသြးျခည္ဥတာ၊ ေဖါင္းတာ၊ နီရဲတာ၊ နာေနတာ ျဖစ္တတ္တယ္။
မထည့္ခင္ ကိုယ္ဝန္ရွိမေနတာေသျခာေစသင့္တယ္။ ဆီးစစ္ပါ။ ရာသီစလာတဲ့ရက္ကေန ၅ ရက္အတြင္းလုပ္သင့္တယ္။ ကေလး ဖြါးျပီးစ၊ ကေလး ၃ ပတ္အရမွာလုပ္ႏိုင္တယ္။ ကေလးႏို႔တိုက္တာမွာ ျပႆနာမရွိေစဘူး။ ႏို႔ထဲမွာ ေဟာ္မုန္း နဲနဲေလးေတာ့ ပါေနႏိုင္တယ္။ ကိုယ္ဝန္ပ်က္ျပီးသူလဲခ်က္ခ်င္းထည့္ႏိုင္တယ္။ ထည့္ျပီး ၂၄ နာရီကစျပီးသက္ေရာက္မႈ ရွိမယ္။ ျပန္ထုတ္ျပီးရင္ မၾကာခင္ ကိုယ္ဝန္ ရႏိုင္လာတယ္။
ေမြးလမ္းကေန ဘာမွန္းမသိဘဲေသြးဆင္းေနသူ၊ အသဲေရာဂါဆိုးရွိေနသူ၊ ေသြးခဲပိတ္ေရာဂါရွိေနသူ၊ မ်ိဳးဥအိမ္-အက်ိတ္ ရွိေနသူေတြ မသံုးသင့္ပါ။ လူေကာင္ သိပ္ၾကီးေနသူေတြမွာကိုယ္ဝန္တားဘို႔ ေဆးမႏိုင္ ျဖစ္တတ္တယ္။ ေသြးဆင္းေနခ်ိန္၊ အသဲေရာဂါရွိေနရင္၊ ေသြးခဲပိတ္ေရာဂါရွိေနရင္ မသံုးရဘူး။ မ်ိဳးဥအိမ္ အက်ိတ္ ရွိသူေတြလဲမသံုးသင့္ဘူး။ လူေကာင္ ဝလြန္းသူေတြအတြက္လဲကိုယ္ဝန္တားဘို႔ မေသျခာလွဘူး။ ဥပမာ Body mass index ဆိုတာက 35kg/sqmetre ေက်ာ္ေနရင္။ ကိုယ္ဝန္ ရွိေနရင္၊ အသဲေရာဂါ ရွိေနရင္၊ အခုဒါမွမဟုတ္ လြန္ခဲ့တဲ့ ၅ ႏွစ္က ရင္သား-ကင္ဆာရွိရင္၊ (မိုင္ဂရင္း) အမူးေရာဂါ ရွိရင္ မသံုးသင့္ဘူး။ Rifampicin (Rifadin) and Rifabutin (Mycobutin), Phenytoin (Epanutin), Carbamazepine (Tegretol), Phenobarbital and Primidone (Mysoline) ေဆးေတြနဲ႔ ဓါတ္ျပဳႏိုင္တယ္။ HIV အတြက္ေဆးေတြလဲပါတယ္။ St John's wort (Hypericumperforatum, Tipton's Weed, Chase-devil, Klamath weed) ေခၚတဲ့ စိတ္က်ေရာဂါ အတြက္ သံုးတဲ့ တိုင္းရင္းေဆးေပးေနသူေတြ မသံုးသင့္ဘူး။
၁၉၉ဝ ေက်ာ္မွာစေပၚတံုးက အလြန္ဆြဲေဆာင္မႈရွိတဲ့ ကိုယ္ဝန္တားနည္းျဖစ္လာရာကေန ၂ဝ၁၁ အစပိုင္းေရာက္ေတာ့ ကိုယ္ဝန္ ရသြားသူေပါင္း ၆ဝဝ ရွိတယ္လို႔ ျဗိတိန္ တီဗြီေတြမွာေျပာလာတယ္။ မၾကာခင္မွာဘဲ အဲလိုေျပာတာ မဟုတ္တဲ့အေၾကာင္း မီဒီယာကနားလည္မႈလြဲတာပါလို႔ (ဂါးဒီးယန္း) သတင္းစာကေန ျပန္ေရးတယ္။ ၁ဝ ႏွစ္အတြင္ ကိုယ္ဝန္ရသူေပါင္း ၅၄၈ ေယာက္ရွိတယ္ ဆိုတာဟာမေအာင္ျမင္မႈႏွဳန္း တႏွစ္မွာ ဝ႕ဝ၁၄% သာျဖစ္တယ္။ ေအာင္ျမင္မႈႏွဳန္းက ၉၉႕၉၈% ျဖစ္တယ္။
၂ဝဝဝ ခုေက်ာ္ႏွစ္ေတြထဲမွာထည့္ထားတဲ့ ေဆးေခ်ာင္းေလးကေျပးေနသလိုေနရာေရြ႕တဲ့ဇာတ္လမ္းေတြ ၾကားလာရတယ္။ ျဗိတိန္မွာသံုးတာကို Implanon ေခၚတယ္။ တေခ်ာင္းထဲဘဲ။ တေတာင္ဆစ္အထက္နားမွာထည့္တာမ်ားတယ္။ သူ႔ထဲမွာ Etonorgestrel ေဟာ္မုန္းပါတယ္။ ၂ဝ၁ဝ ေအာက္တိုဘာေရာက္ေတာ့ Implanonကိုမသံုးေစေတာ့ဘူး။ Nexplanon (Etonogestrel) ဆိုတာ အစားဝင္လာတယ္။ ဓါတ္မွန္ရိုက္ရင္ ျမင္ႏိုင္တဲ့ Barium ပါထည့္ေပးတာသာကြာျခားတယ္။ အရင္ဟာကို ထည့္ထားသူေတြက ၃ ႏွစ္ျပည့္ရင္ ေဆးေခ်ာင္းသစ္ကိုသာထည့္ရမယ္။
လြန္ခဲ့တဲ့ ၁ဝ ႏွစ္တာသမိုင္းကိုဆန္းစစ္တဲ့အခါ စိတ္မသက္သာစရာေတြ ေတြ႔လာရတယ္။ ၆-၁-၂ဝ၁၁ လန္ဒန္ကလာတဲ့ သတင္းတပုဒ္မွာ ၃ ႏွစ္ခံ Implanon implant သံုးတဲ့ အမ်ိဳးသမီး ၅ဝဝ မယ္ ကိုယ္ဝန္ရခဲ့တယ္လို႔ ဆိုတယ္။ (တီဗြီ-စတိုရီ) ေတြလည္း ျပၾကတယ္။ ေနာက္ထပ္ ဒါေပမဲ့တခုဆက္လာပါတယ္ (မီဒီယာ) သမားေတြဟာ အေျခခံသခ်ၤာကို နားလည္မႈ လြဲေနတယ္တဲ့။ ေျပာတဲ့သူက Medical statistician ေဆးပညာ-စာရင္းဇယားပညာရွင္ပါ။ ၁ဝ ႏွစ္အတြင္းကုိယ္ဝန္ ၅၈၄ ဆိုတာဟာ Failure rate မေအာင္ျမင္ႏွဳန္း ဝ႕ဝ၁၄% သာျဖစ္ပါတယ္၊ Success rate ေအာင္ခ်က္က ၉၉႕၉၈၆% ပါတဲ့။
UK မွာ ၁၉၉၉ တည္းကအမ်ိဳးသမီးေပါင္း ၁႕၄ သန္း Implanon ထည့္ထားၾကတယ္။ ၁၆ဝ၇ က (ကြန္ပလိန္႔) တက္တယ္။ ၉၉% ထိေရာက္တယ္။ ညႊန္ၾကားခ်က္လဲထုတ္ထားလိုက္တယ္။ လူနာေတြကိုသတင္းအခ်က္အလက္ အစံုအသိေပးပါ။ အက်ိဳးနဲ႔ အျပစ္ေတြ၊ တျခားနည္းနာေတြ၊ ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ ပါေစရမယ္။ ျပႆနာေပၚရင္ ရွင္းလင္းခ်က္၊ ေတာင္းပန္ခ်က္၊ ဘယ္လိုကိုင္တြယ္မလဲ၊ ထည့္ေပးထားသူေတြကို (ေဖါလိုအပ္) ေခၚယူစစ္ေဆးမႈ စီစဥ္ေပးပါ၊
ေရရွည္မွာဘာျဖစ္သလဲ။ ကင္ဆာမျဖစ္တာေတာ့ သိထားတယ္။ တျခားဆိုတာေတြ သိပ္မသိလွေသးပါ။ ေကာင္းတာက တခုခုျဖစ္ရင္ ထုတ္ျပစ္လိုက္ယံုဘဲ။ ေဆးထိုးတာသူေတြနဲ႔ မတူဘူး။ ေဆးသတၲိကခ်က္ခ်င္းရပ္သြားတာ။
ေဘးထြက္-ဆိုးက်ိဳးေတြ = ရာသီမလာတာလူတိုင္းေတာ့ မဟုတ္ပါ။ ေခါင္းကိုက္၊ ေခါင္းမူး၊ အစက္အေပ်ာက္ထြက္၊ ရင္သားတင္းနာ၊ စိတ္က်၊ ကိုယ္ေရာင္သလိုျဖစ္မယ္။ ဝက္ျခံပိုထြက္မယ္။ လူကပိုဝလာ၊ (မဟုတ္ဘူးေျပာတာလဲရွိတယ္)၊ စိတ္မူေျပာင္းလဲ၊ (မဟုတ္ဘူးေျပာတာလဲရွိတယ္)၊ လိင္စိတ္ ေျပာင္းလဲ၊ (မဟုတ္ဘူးေျပာတာလဲရွိတယ္)။
ထည့္ကာစမွာသာအျဖစ္မ်ားျပီး ၃-၆ လေနရင္ အမ်ားၾကီးသက္သာသြားတယ္။ ေဆးေခ်ာင္းထည့္စ ပဌမႏွစ္မွာ ရာသီမမွန္ျဖစ္တယ္။ ရက္မဟုတ္ဘဲေသြးဆင္းႏိုင္တယ္။ ရက္ရွည္ႏိုင္တယ္။ ဆင္းတာလဲမ်ားႏိုင္တယ္။ ေနာက္ႏွစ္ဆိုရင္ အသားက်လာမယ္။ အဲလိုျဖစ္တာနည္းလာမယ္။ တခ်ိဳ႕မွာရာသီအေရာင္ေပ်ာ့မယ္။ အဆင္းနည္းမယ္။ လံုးဝမဆင္းဘဲလဲ ေနမယ္။ ေသြးဟာရာသီမဟုတ္ဘဲပိုးဝင္တာျဖစ္မလားမေသျခာရင္ ဆရာဝန္ျပပါ။
၂ဝ-၃-၂ဝ၁၁ Guardian News and Media ကလဲ GPs ဆရာဝန္ေတြ ဘယ္လိုစနစ္တက် ထည့္ေပးရမယ္ဆိုတဲ့ သင္တန္းယူသင့္တယ္လို႔ ေရးတယ္။ သူတို႔ဆီမွာအာမခံစနစ္၊ တရားစီရင္ေရးစနစ္ေတြကပိုေကာင္းတာမို႔ နစ္နာသူေတြ ေလွ်ာ္ေၾကးရႏိုင္ၾကလို႔ ၁၁ ဦးကတင္တာမွာ ၆ ဦးအတြက္ ေပါင္ ၁ သိန္းေပးခဲ့ရတယ္။ ဘယ္အရာမွာမဆို လက္မွတ္ရွိသူ ျဖစ္ေပမဲ့ တတ္ကြ်မ္းသူနဲ႔ အေတြ႔အၾကံဴမ်ားသူမတူၾကပါ။
Dr. တင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/pages/Dr-Tint-Swe/490031307758025
