ဆရာခင္ဗ်ာ ေရာဂါႀကီးေတြရခဲ့ဘူးတဲ့အတြက္ အဂၤလိပ္ေဆးမ်ား ႏွစ္ရွည္လမ်ား ေသာက္လာသူမွာ အသက္အရြယ္ ရလာလၽွင္ ဦးေႏွာက္ အာရံုေၾကာအားနည္းျခင္း ထိခိုက္ျခင္း ျဖစ္ႏိုင္ပါသလားဗ်ား။ အကယ္၍ အားနည္းထိခိုက္ခဲ့လၽွင္ ေဆာင္ရန္ ေရွာင္ရန္မ်ား ညႊန္ၾကားေပးေစလိုပါ၏။
ေဆးဆိုတာ တန္ခိုးလိုပဲ။ သက္သာေစမယ္။ ေပ်ာက္ကင္းေစမယ္။ ေဆးတိုင္းမွာ Dose ေဆးအေလးခ်ိန္နဲ႔ Course ေဆးသံုးကာလရွိတယ္။ ရာသက္ပန္ေသာက္ရမယ့္ေဆးဆိုတာ မရွိပါ။ ေဆးတမ်ိဳးခ်င္း၊ လူတဦးခ်င္းကိုေျပာတာနဲ႔ မလံုေလာက္ေသးပါ။ လိုအပ္ရင္ ေဆးအမ်ိဳးအစားနဲ႔ ေဆးအေလးခ်ိန္ေျပာင္းရတယ္။ ဥပမာ ေသြးတိုးေဆး။ ေဆးတိုင္းမွာ ဆရာဝန္သံုးေဆးျဖစ္ျဖစ္၊ ဗမာေဆး၊ တိုင္းရင္းေဆး၊ ဘယေဆး၊ တရုပ္ေဆးျဖစ္ျဖစ္ ေဘးထြက္ဆိုက်ိဳးေတြရွိပါတယ္။ ေဆးမတည့္ အလာဂ်ီျဖစ္တာလည္းရွိပါတယ္။
Dose (ဒို႔စ္) = ေဆးကို တႀကိမ္လ်င္ မည္မွ်ေပးရသည္ကို ဆိုလိုသည္။ (ဒို႔စ္)သည္ လူနာ၏ အသက္ေပၚ မူမတည္၊ လူနာ၏ ကုိယ္အေလးခ်ိန္ အေပၚမူတည္သည္။ တၾကိမ္လ်င္ ေဆးအေလးခ်ိန္မည္မွ် တိုက္ရမည္။ တေန႔ကို အၾကိမ္မည္မွ် တိုက္ရမည္၊ အတိအက် ညႊန္းရသည္။ အစားႏွင့္နီး-ေဝးရမည္၊ ေရမ်ားမ်ားေသာက္ရန္လို-မလို၊ ေဆးေသာက္ျပီး နားရန္လို-မလို၊ အျခားေဆးမ်ား ႏွင့္အတူတိုက္ရ-မတိုက္ရ စသျဖင့္လည္း ညႊန္းေပးရမည္။
Course (ကို႔စ္) = ေဆးကို မည္မွ်ၾကာၾကာေပးရမည္။ ပဌမ (ကို ့စ္)ျပီးေနာက္ ဒုတိယ(ကို ့စ္) လိုခ်င္လိုမည္။ ဥပမာ ေမးခိုင္ေရာဂါ ကာကြယ္ေဆးကို တလျခား ႏွစ္ခါထိုးရသည္။ တီဘီေဆးမ်ားေပးလွ်င္ ၃ လ၊ ၆ လ၊ ၉ လ။
အေျခခံေဆးဝါးေဗဒ အသံုးအႏႈန္းမ်ား
. Symptomatic treatment ေရာဂါလကၡဏာကို သက္သာေစရန္ကုသျခင္း၊
. Curative treatment ေရာဂါျဖစ္ေစသည့္ အေၾကာင္းရင္းအား ကုသျခင္း၊
. Placebo လူနာေက်နပ္ရေစရန္ ကုသျခင္း၊
. Radical cure ေရာဂါစင္ေအာင္ကုသျခင္း၊ (ငွက္ဖ်ားေရာဂါ၌ သံုးတတ္သည္)
. Prescription ေဆးစာ၊
Routes of administration ေဆးေပးရန္လမ္းေၾကာင္းအမ်ိဳးမ်ိဳး
၁။ Topical (ေတာ့ပီကယ္) အေပၚယံမွေပးျခင္း၊
- Epicutaneous (အေရျပားေပၚသုိ႔ေပးျခင္း၊) e.g. allergy testing, topical local anaesthesia ထံုေဆး၊ ေဆးတည့္မတည့္ စမ္းျခင္း
- Inhalational (ရွဴေဆး၊) e.g. Asthma medications ပန္းနာေဆး
- Enema (စအိုမွေပးျခင္း၊) e.g. contrast media for imaging of the bowel ဝမ္းျခဴျခင္း။
- Eye drops (မ်က္စိထဲထည့္ျခင္း၊) (onto the conjunctiva), e.g. antibiotics for conjunctivitis မ်က္စဥ္း
- Intranasal (ႏွာေခါင္းထဲထည့္ေပးျခင္း၊) (into the nose), e.g. decongestant nasal sprays နားေဆးရည္
- Vaginal (ေမြးလမ္းေၾကာင္းထဲထည့္ျခင္း၊) e.g. topical estrogens, antibacterial
၂။ External အျပင္မွထည့္ေပးျခင္း
Oral/ Orally/By Mouth (ပါးစပ္မွေပးျခင္း၊) ေဆးျပား၊ ေဆးရည္၊ ေဆးေတာင့္)
By gastric feeding tube (အစာလမ္းထဲျပြန္ျဖင့္ေပးျခင္း)
Rectally (အစာေဟာင္းအိမ္ထဲထည့္ေပးျခင္း)
၃။ Parenteral by injection or infusion ထုိးသြင္းေပးျခင္း
IV = intra-venous ေသြးျပန္ေၾကာထဲသြင္းျခင္း
IA = intra-arterial ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲသြင္းျခင္း
IM = Intra-muscular ၾကြက္သားထဲထိုးျခင္း
IC = Intra-cardiac ႏွလံုးထဲထိုးျခင္း
S/C = Sub-cutaneous အေရျပားေအာက္ထဲထိုးျခင္း
IO = Intra-osseous infusion အ႐ိုးထဲသြင္းျခင္း
ID = Intra-sermal အေရျပားထဲသြင္းျခင္း
IT = Intra-thecal ခါး႐ိုးဆစ္ျပြန္ (စပုိင္နယ္-ကယ္နယ္) ထဲသြင္းျခင္
IP = Intra-peritoneal ဝမ္းဗိုက္အေခါင္း (ပယ္ရီတုိနီယမ္) ထဲသြင္းျခင္း
၄။ Other means အျခားနည္းလမ္းမ်ား
Epidural (အပီဂ်ဴရယ္) ခါး႐ိုးဆစ္ထဲအရည္သြင္းျခင္း
ေဆးအုပ္စုမ်ား (၉) စု
၁။ Antacids အစာအိမ္ အက္စစ္ဓါတ္ပ်ယ္ေဆးမ်ား၊ Aluminium Hydroxide, Magnesium Trisilicate, Magnesium Carbonate, Calcium Carbonate
၂။ Antibiotics ပဋိဇီဝေဆးမ်ား၊ ေရာဂါပိုးမ်ားကို ႏိုင္သည့္ေဆးမ်ား၊
ပဋိဇီဝေဆးမ်ား အုပ္စု (၁၃) မ်ိဳး
1) Aminoglycosides (အမိုင္ႏုိဂလိုင္ကိုဆုိက္) အုပ္စု၊ အုပ္စုခဲြ (၇)မ်ိဳးရွိသည္။
2) Carbapenems (ကာဘာပင္နင္) အုပ္စု၊ အုပ္စုခဲြ (၂)မ်ိဳးရွိသည္။
3) Cephalosporins 1st generation (ကက္ဖလိုစပိုရင္ ပဌမမ်ိဳးဆက္အုပ္စု) အုပ္စုခဲြ (၅)မ်ဳိးရွိသည္။
4) Cephalosporins 2nd generation (ကက္ဖလိုစပိုရင္ ဒုတိယ မ်ိဳးဆက္အုပ္စု) အုပ္စုခဲြ (၆)မ်ဳိးရွိသည္။
5) Cephalosporins 3rd generation (ကက္ဖလိုစပိုရင္ တတိယမ်ိဳးဆက္အုပ္စု) အုပ္စုခြဲ (၈)မ်ဳိးရွိသည္။
6) Cephalosporins 4th generation (ကက္ဖလိုစပိုရင္ စတုတၳမ်ိဳးဆက္ အုပ္စု)
7) Macrolides (Azithromycin, Clarithromycin, Erythromycin (မက္ခ႐ိုလုိက္အုပ္စု) အုပ္စုခဲြ (၃)မ်ိး ရွိသည္။
8) Penicillins (Amoxicillin, Ampicillin, Cloxacillin, Penicillin G (Benzylpenicillin Na or K), Penicillin V (Phenoxymethylpenicillin K), Piperacillin, Ticarcillin) (ပနယ္စလင္) အုပ္စု၊
9) Polypeptides Polypeptides (Bacitracin, Colistin) (ေပၚလီပက္ပတုိက္) အုပ္စု၊
10) Quinolones Quinolones (Ciprofloxacin, Enoxacin, Levofloxacin, Lomefloxacin, Norfloxacin, Ofloxacin) (ကြီႏိုလံုး) အုပ္စု၊
11) Sulfonamides (Sulfacetamide, Trimethoprim-Sulfamethoxazole) (ဆာလ္ဖိုနမိုက္) အုပ္စု၊
12) Tetracyclines (Demeclocycline, Doxycycline, Tetracycline) (တက္ထရြာဆုိက္ကလင္း) အုပ္စု၊
13) Miscellaneous antibiotics အျခားေသာ ပဋိဇီဝေဆးမ်ား (၁၁) မ်ဳိးရွိသည္။
၃။ Anticholinereics/Antispasmodics (အင္တီ-ကိုလီနားဂ်စ္) (အင္တီ-စပတ္စ္မိုးဒစ္) အနာသက္သာေဆး၊
၄။ Antihistamines အင္တီ-ဟစ္တမင္း၊ Avil, Burmeton, Alrid, Citrizine
၅။ Antihypertensive အင္တီ-ဟိုင္ပါတန္းဆစ္ဖ္၊ ေသြးတိုးက်ေဆး၊
- Diuretics (ဆီးသြားေစသည့္ေဆး) Hydrochlorothiazide, (Lasix) and Trosemide (Demadex), the combination of Triamterene and Hydrochlorothiazide (Aquazide), and metolazone (Zaroxolyn)
- Beta-blockers (ဘီတာ-ဘေလာ့ကား) (Antolol), Propranolol, (Inderal), Metoprolol, Nadolol, Betaxolol, Acebutolol, Pindolol and Bisoprolol
- ACE inhibitors (ေအစီအီး-အင္ဟဗစ္တား)၊ (Enalapril, Captopril, Lisinopril. Benazepril, Quinapril, Perindopril, Ramipril, Trandolapril, Fosinopril (Monopril), and Moexuoril
- Angiotinsin receptor blocker (ARB) (ေအအာရ္ဘီ) Losartan, Irbesartan, Valsartan, Candesartan, Olmesartan, Telmisartan, and Eprosartan
- Calcium channel blockers (CCBs) (စီစီဘီ) (Amlodipine, Sustained release Nifedipine, Felodipine, and Nisoldipine)
- Alpha – blockers (အာလ္ဖါ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု (Clonidine)။
၆။ Beta blockers = (ဘီတာ-ဘေလာ့ကား) အလိုအေလ်ာက္တံု႔ျပန္သည့္ အာ႐ံုေၾကာစနစ္ Autonomic (involuntary) Nervous System တြင္ အေရးပါေသာ Adrinaline (Epinephrine) ကို တားဆီးမႈ လုပ္သည့္ ေဆး။ ႏွလံုးတင္းအား ေလ်ာ့ေစသည္။ ႏွလံုးခံုႏွဳန္းေလ်ာ့မည္။ ႏွလံုး၊ ဦးေႏွာက္ႏွင့္ တကိုယ္လံုးရွိ ေသြးေၾကာမ်ား၏ ႀကံဳ႕ႏိုင္စြမ္းနည္းေစမည္။ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါတုိ႔ အတြက္ ေဆးမ်ား၊ ႏွလံုးခုံႏႈန္း မမွန္သည့္ Cardiac arrhythmias, Tachycardias ေရာဂါအတြက္ သံုးသည္။ ႏွလံုးက ေအာက္စီဂ်င္ လိုအပ္မႈအား ေလ်ာ့ခ်ေပးသျဖင့္ Angina pecetoris ေခၚ ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္းေရာဂါ အတြက္သံုးသည္။ ေသြးတုိးကိုလည္းက်ေစသည္။ အျခား အသံုးဝင္မႈမ်ားမွာ Migraine မိုင္ဂရင္း ေခါင္းကိုက္-ေခါင္းမူး ေရာဂါ၊ ေျခလက္တံုအေၾကာက္ေရာဂါ၊ Stage fright (Social phobia) အေၾကာက္ေရာဂါတမ်ဳိးတုိ႔ျဖစ္သည္။
၇။ Corticosteroids = ေကာ္တီကိုစတီရြိဳတ္အေရာင္ေလ်ာ့ေစသည့္ေဆး၊ နီျခင္းကို သက္သာေစသည္။ အလာဂ်ီ သက္သာေစသည္၊ ေရာဂါလကၡဏာကို သက္သာေစသည့္ေဆးမ်ား၊ ေအာက္ပါတို ့ အတြက္သံုးသည္။ Endocrine Disorders (အင္ဒိုခ႐ိုင္း)ေရာဂါမ်ား၊ Rheumatic Disorders ႐ူမက္တစ္ေရာဂါ၊ Collagen Diseases (ကိုလာဂ်င္)ေရာဂါ၊ Dermatologic Diseases အေရျပားနာမ်ား၊ Allergic states (အလာဂ်ီ) ျဖစ္ျခင္း၊ Ophthalmic diseases မ်က္စိေရာဂါမ်ား၊ Respiratory Disorders အသက္ရွဴလမ္းေရာဂါ၊ Hematoloeic Disorders ေသြးေရာဂါ၊ Neoplastic Diseases ကင္္ဆာေရာဂါ၊ Edematous states ကိုယ္ေရာင္ျခင္း၊
၈။ Dirutics = ဆီးသြားေစသည့္ ေသြးတုိး၊ ကိုယ္ေရာင္ျခင္းမ်ားအတြက္ သံုးသည့္ေဆးမ်ား၊
၉။ NSAID = (စတီ႐ိြဳက္) မပါေသာ အနာ-အဖ်ား-အေရာင္က် ေဆးမ်ား၊ အမ်ားဆံုးေသာ အကိုက္-အဖ်ား-အနာ သက္သာေဆးမ်ားျဖစ္သည္၊
Side effects ေဆး ေဘးထြက္သက္ေရာက္မႈမ်ား
Allergic reactions ေဆးနဲ႔မတည့္လို႔ အလာဂ်ီရျခင္း၊ တေယာက္မွာတည့္ေပမယ္ ေနာက္တေယာက္က မတည့္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ အေရျပားအနီျပင္ထြက္တာေလးကေန ေသဆံုးတဲ့အထိဆိုးႏိုင္တယ္။ Diphenhydramine (Benadryl) ေဆးဆိုရင္ အာေခါင္ေျခာက္မယ္။ Warfarin (Coumadin, Jantoven) ေသြးမခဲေဆးဆိုရင္ ေသြးယိုႏိုင္တယ္။ တခ်ိဳ႕ေဘးထြက္ဆိုးက်ိဳးေတြက ေဆးျဖတ္တာနဲ႔ ေပ်ာက္ကင္မယ္။ တခ်ိဳ႕က ရာသက္ပန္ျပန္မေကာင္းပါ။ ေဆးေသာက္ရင္ အက်ိဳးနဲ႔ အဆိုးကိုခ်ိန္ဆရတယ္။ ဥပမာ ကင္ဆာေဆး။
ေဒါက္တာတင့္ေဆြ
https://www.facebook.com/drtintswe
